دفاعیه دکتری

آقای سلمان مرادی در روز دوشنبه ۹۴/۱۰/۲۰ ساعت ۱۳:۳۰ از پایان نامه خود تحت عنوان " کاربست روش تحقیق روایی در بررسیهویت مکان " در دانشکده معماری دفاع خواهند نمود. 

چکیده:

پرداختن به موضوع مکان، به عنوان فضایی واجد معنا، راه را برای ارائه نوشته­هایی در مورد ابعاد معنایی مکان و هویت مکان و آنچه از آن به عنوان بحران هویت مکان نام برده می­شد باز کرد، اما تعداد و وسعت این نوشته­ها بسیار محدود بوده است. در بررسی این نوشته­ها، محدودیت­های موجود در آنها زمانی بیشتر خودنمایی می­کند که محققان در زمینه­های مطالعات محیطی و شهری به دنبال پرداختن به مفهوم هویت مکان و پیدا کردن روشی برای بررسی و ارزیابی آن باشند. آنگاه می­توان فقدان وجود چارچوب­های کاربردی مشخصی برای تحقیق و تحلیل هویت مکان در این نوشته­ها را مشاهده نمود. چنانکه اغلب این نوشته­ها در سطحی بسیار کلی و مبهم از مفهوم هویت مکان باقی مانده و به مرحله ارائه مدل­های تحقیقی-تحلیلی در مورد هویت مکان نرسیده­اند.

از این رو، موضوع رساله حاضر، ارائه چارچوبی تحقیق-تحلیلی و دارای ویژگی­های کاربردی در مورد هویت مکان است. یک چارچوب تحقیقی-تحلیلی چارچوبی مدون و کارآمد است که با کاربست آن می­توان به بررسی، تحقیق، تشریح و تحلیل مفهومی خاص پرداخت. این چارچوب تحقیقی-تحلیلی می­تواند به عنوان ابزاری در اختیار محققان و متخصصان یک حوزه مشخص قرار گیرد. از این رو، تدوین چاچوب تحقیقی-تحلیلی مواردی از قبیل تدوین و تبیین چارچوب مفهومی و فرآیندی شکل­گیری مفهوم، روش­شناسی و تبیین روش تحقیق مناسب، تشخیص شیوه­ها و ابزارهای تحقیق، تدوین چارچوب تحلیل یافته­های تحقیق،  چگونگی استنتاج و تفسیر یافته­های تحقیق و دسته­بندی و نتیجه­گیری از آنها را در بر می­گیرد. در راستای تدوین چنین چارچوبی، توجه به هر یک از مراحل به عنوان جزئی مهم و زیربنای دیگر اجزاء، از اهمیت و جایگاه خاصی برخوردار است. اما یکی از مهمترین عناصر چارچوب تحقیقی-تحلیلی، روش­ تحقیق انتخاب شده به عنوان زیربنای تحقیق است. از این رو، توجه به روش­های نوین تحقیق در حوزه رویکرد کیفی از اهمیت بالایی در تحقیق حاضر برخوردار است.

در تحقیق حاضر، بر اساس مطالعه نوشتگان موجود، خلاءهای موجود در چارچوب­های پیشین شناسایی شده و با بررسی دقیق و استفاده از روش­های استنتاجی-اکتشافی، چارچوب محتوایی و چارچوب فرآیند شکل­گیری مفهوم هویت مکان تدوین و تبیین شد. چارچوب محتوایی تدوین شده تلفیق، تصحیح و استنتاجی از تعاریف ارائه شده در مورد هویت مکان با رجوع مستقیم به مفهوم هویت مکان و رجوع غیرمستقیم از طریق مرور مفاهیم مرتبط با هویت مکان است. چارچوب فرآیندی هویت مکان، چارچوبی است که در آن به نیروهای شکل دهنده به این مفهوم و چگونگی تأثیر این نیروها و نتایج آنها در فرآیند شکل­گیری آن پرداخته شده است. یکی از برتری ها و ظرفیت­های مهم موجود در چارچوب فرآیندی ارائه شده در تحقیق حاضر، توجه و تبیین چگونگی تاثیر گروه­ها و نیروهای مختلف اجتماعی در شکل گیری هویت مکان بر اساس لایه های مختلف است.

پس از تدوین چارچوب­های دوگانه فوق، یکی از یافته­های مهم تحقیق حاضر، بهینه سازی روش تحقیق روایی به عنوان روش تحقیقی کارآمد و نوین در حوزه مطالعات و تحقیقات مرتبط با علوم محیطی و به طور ویژه مفهوم مکان است. یکی از توانایی­های مهم تحقیق روایی، جمع­آوری داده­هایی است که در بسیاری از روش­های تحقیقی، اطلاعات و داده­های حاشیه­ای محسوب شده و بدین ترتیب بی­استفاده باقی می­مانند. آنچه به طور خاص می­تواند به عنوان یافته و دست آورد خاص تحقیق حاضر مورد نظر قرار گیرد آن است که «هویت مکان مفهومی از جنس روایت است، روایتی جمعی که نتیجه و محصول روایت­های ارائه شده توسط نیروها و گروه­های مختلف اجتماعی در مکان بوده و به طور مداوم توسط این گروه­ها مورد ادعا است».

در مرحله تحلیلی، با توجه به این که محتوای یافته های تحقیق، روایت­های جمع آوری شده از منابع مختلف بودند، چارچوب تحلیل یافته ها نیز در این ارتباط تعریف و تبیین شد. از این رو با تشخیص لایه­های داستانی و گفتمانی، به عنوان لایه های تشکیل دهنده روایتها، جهت و راستای تحلیل، به سمت روش تحلیل گفتمان متمایل شد.

یکی دیگر از یافته ها مهم تحقیق حاضر در بخش میدانی، تشخیص وجود «گفتمان غالب» در روایت­های جمع آوری شده از هر یک از گروه های مورد تحقیق بود. در تحقیق حاضر این «گفتمان غالب» در حقیقت به عنوان دستاورد و همچنین منبعی برای ارائه تحلیل­های آتی مورد استفاده قرار گرفته و از دو بعد مورد تحلیل قرار گیرد؛ ۱) نوع گفتمان و ۲) جهت گیری گفتمان. تشخیص این دو بعد نیز بدون انجام تحقیقات میدانی میسر نبوده است.

اما نکته­ای که در این چارچوب تحلیل و استنتاج از جمع­بندی­های انجام گرفته مدام مورد توجه بوده است، بدست آوردن نتایج کاربردی و قابل استفاده به عنوان ابزاری برای محققان در این حوزه است. یکی از مهمترین یافته­ها تحقیق حاضر، ارائه دسته بندی مشخص و روشنی از بحران هویت و مولفه­های دارای بحران است.