دفاعیه دکتری

دانشجو امیر کاکی در تاریخ ۱۲ دی ۹۵ساعت ۱۴:۰۰از پایان نامه خود تحت عنوان "تحلیل کالبدی سازماندهی پلان مدارس ایرانی دوره قاجار در قیاس با مدارس دوره صفویه" در آمفی تئاتر دانشکده معماری دفاع خواهند نمود.اطلاعیه دفاع

چکیده

بررسی معماری مدارس ایرانی به دلیل پیوند قوی آن‌ با میراث و ویژگی‌های محیطی و فرهنگی از اهمیت ویژه‌ای در مطالعات معماری ایرانی برخوردار است. یکی از مهمترین جنبه ها در این بررسی، مطالعه و تحلیل کالبدی سازماندهی پلان این مدارس است که به واسطه نمایش روابط فضایی و جایگزینی عناصر کالبدی در طرح کلی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. دوره قاجار نیز به دلیل تحولات تاریخی، فرهنگی و آموزشی و تأثیر این تحولات بر تحول و ظهور خلاقیت‌های فضایی در معماری این دوره، بسیار مورد توجه است.

هدف اصلی این تحقیق بررسی و تحلیل میزان و نحوه تحول کالبدی سازماندهی پلان مدارس ایرانی دوره قاجار در قیاس با  مدارس دوره صفوی و رابطه این تحولات با شرایط تاریخی و فرهنگی و نظام آموزشی است.

پژوهش حاضر در پی تحلیل سازماندهی پلان مدارس ایرانی دوره قاجار و تبیین نحوه تحول عناصر معماری و ویژگی‌های فضایی و سازماندهی این عوامل در مجموعه معماری مدارس آن دوره و نیز تأثیر شرایط تاریخی، فرهنگی و آموزشی دوره مذکور بر تحول مدارس دوره قاجار است. تحقیق حاضر از نوع کیفی است که در برخی بخش‌ها از داده‌های کمی نیز بهره ‌برده، از سویی با توجه به ماهیت تاریخی تحقیق درباره مدارس دوره قاجار، رویکرد اصلی تحقیق ترکیبی از دو رویکرد تاریخی- تفسیری و همبستگی است، که با بررسی ارتباط و همبستگی تحول عناصر و ویژگی‌های فضایی با کلیت سازماندهی پلان و تفسیر این روابط تکمیل گردیده است.

یافته‌های تحقیق نشان می‌دهند که اغلب عناصر کالبدی و فضاهای مدارس دوره قاجار دچار تغییر و تحول شده‌اند. به جز مدرس که تنها عنصر کالبدی مجموعه است که در دو دوره همواره بر مبنای یک الگوی ثابت و با کمترین تغییر بوده و تغییرات عرصه و تحولات سایر عناصر تأثیری بر آن نداشته، پنج عنصر کالبدی و فضای معماری شامل ایوان، ایوانچه و رواق، حجره، صحن اصلی و مجموع فضاهای آموزشی در دوره قاجار دچار کاهش مساحت نسبی نسبت به دوره صفوی شده‌اند و به بیان دیگر از میزان حضور و نقش این عناصر در مجموعه پلان کاسته شده است. شش عنصر کالبدی و فضای معماری شامل راهرو، مهتابی، شبستان، گنبدخانه، صحن فرعی و مجموع فضاهای عبادی نیز در مدارس دینی دوره قاجار نسبت به کلیت و زیربنا، افزایش مساحت نسبی داشته‌اند و جایگاه و نقش پر رنگ‌تری پیدا کرده‌اند.

در مجموع با وجود تغییرات برخی از فضاها که به تنوع عملکردی در طبقات مدارس دوره قاجار انجامیده و با وجود بزرگتر شدن مدارس و افزایش ارتباط آن‌ها با بافت اطراف، اما الگوی غالب قرارگیری ایوان‌ها، شکل کلی صحن و کلیت طبقات بنا و در نتیجه طرح کلی سازماندهی پلان این مدارس نسبت به دوره صفوی تقریباً بدون تغییر باقی مانده است.

تحول فضاها و عناصر کالبدی مجموعه سازماندهی پلان مدارس دوره قاجار برخی به دلیل تغییرات عرصه و زیربنا و برخی بر اثر عوامل بیرونی مانند شرایط تاریخی، فرهنگی و آموزشی صورت پذیرفته‌اند. با توجه به این که تحول عرصه و کلیت بنا به دلیل تلفیق بیشتر عملکردهای عبادی و آموزشی و نتیجه‌ی عوامل بیرونی معماری است، بنابراین می‌توان تنوع و تحول ایجاد شده در اجزا و طرح کلی سازماندهی پلان مدارس دوره قاجار را هم به طور مستقیم و هم غیر مستقیم تحت تأثیر عوامل بیرونی و شرایط تاریخی، فرهنگی و آموزشی و تلفیق عملکردهای عبادی و آموزشی در کالبد سازماندهی پلان مدارس دوره قاجار دانست.

کلید واژه: سازماندهی، پلان، مدارس ایرانی، دوره قاجار.