گزارش و مباحث نشست و کارگاه تخصصی
مدیـریـت و سـامـاندهـی منظـر مسیـرهای ریلـی کشـور
(مورد کاوی تهـران و مشـهد)
دانشگاه علم و صنعت ایران
نگارش نخست
برگزارکنندگان:
آزمایشگاه تحقیقاتی مهندسی عوامل آمایش محیط، گروه شهرسازی، دانشگاه علم و صنعت ایران
اداره کل مهندسی ساختمان و تأسیسات راه آهن جمهوری اسلامی ایران
تدوین و ویرایش:
دکتر رضا خیرالدین، عضو هیات علمی دانشگاه علم و صنعت ایران
با همکاری
مهندس جواد کمالی، کارشناسارشد شهرسازی، دانشگاه علم و صنعت ایران
مهندس حمید صمدی، دانشجوی کارشناسیارشد شهرسازی، دانشگاه علم و صنعت ایران
پیشگفتار
نشست و کارگاه تخصصی ساماندهی منظر ریلی کشور (موردکاوی تهران و مشهد) با همکاری آزمایشگاه مهندسی تحلیل عوامل آمایش محیط دانشکده معماری دانشگاه علم و صنعت ایران و اداره کل مهندسی ساختمان و تأسیسات راهآهن جمهوری اسلامی ایران در روز چهارشنبه 9 اسفند 1396 در سالن اجتماعات دانشکده معماری برگزار گردید. این سمینار و کارگاه تخصصی ذیل کنفرانس بینالمللی منظر راههای درونشهری و برونشهری و در چارچوب قرارداد طرح مطالعاتی «مدیریت و ساماندهی منظر دیداری مسیرهای ریلی کشور» بین دانشگاه علم و صنعت ایران و اداره کل مهندسی ساختمان و تأسیسات راهآهن جمهوری اسلامی ایران برنامهریزی شده بود. مباحث جلسات با حضور مدیران و متخصصین صنعت حمل و نقل ریلی از راهآهن مرکز و نیز ادارات کل راهآهن استانهای تهران و خراسان و مدیران و متخصصینی از شرکت ساخت و توسعه راههای وزارت راه و شهرسازی و مسئولان و متولیانی از مدیریت شهری تهران و مشهد ارائه و دنبال شد.
مباحث و سخنرانیهای این کارگاه و نشست تخصصی در دو بخش جلسه جداگانه با حضور پژوهشگران، حرفهمندان و علاقهمندان حوزه پژوهش، طراحی و اجرائی ارائه گردید. در جلسه نخست متولیان و مدیران تخصصی راهآهن مرکز و استانهای تهران و خراسان به ارائه دیدگاههای تخصصی پیرامون چالشها و مسائل منظر مسیرهای ریلی، رویکردها و اولویتهای ساماندهی این مسیرها در قسمتهای مختلف فضاهای تحت تأثیر مسیرهای راهآهن پرداختند که هریک از مباحث مطروحه به تفصیل در ادامه گزارش حاضر خواهد آمد. دبیر و ناظران تخصصی جلسه نیز به جمعبندی و سنتز مطالب ارائه شده در انتهای هر جلسه با حضار به بحث میگذاشتند.
پس از استراحت مختصر بعد از جلسه اول، بازدید کوتاهی توسط متولیان و متخصصین پروژه از آتلیه طرح مطالعاتی مدیریت منظر مسیر ریلی کشور انجام شد. قسمت دوم نشست که حاوی ارایه سرفصلهای اجمالی و بخشهایی از خود طرح مطالعاتی توسط تیم کارشناسی طرح در سه قسمت صورت گرفت. در این بخش پس از ارایه خلاصهای از مراحل مفهومسازی، فرآیند و رویکردهای طرح توسط تیم مجری طرح، متولیان و متخصصین راهآهن و مدیریت شهری و کارشناسان شرکت ساخت و توسعه راهها و نیز شرکت عمران و بهسازی بافتهای شهری وزارت راه و شهرسازی به بحث و تحلیلهای تکمیلی پرداختند که نکات ارزندهای را از جهات مختلف برای جهتگیریها، تعیین رویکردها و تشخیص اولویتها در ساماندهی مسایل منظر مسیرهای ریلی روشن میکرد.
انتهای مباحث ارائه شده توسط تیم راهبردی مجری طرح و نیز دیدگاههای مختف متولیان و کنشگران نقشآفرین در ساماندهی منظر ریلی با پرسش و پاسخهای دقیق از طرف حاضران و کارشناسان و متولیان مختلف همراه شد و با جمعبندی نهایی دبیر جلسه به انتها رسید.
این گزارش خلاصهای از محتوای مطالب ارائه شده توسط سخنرانان و ناقدان و ناظران در قسمتهای مختلف به تفکیک به تفکیک و بطور مستند ارائه میکند تا برای کلیه افراد و متخصصین فعال بعنوان گزارشی مستند مورد مراجعه و بهرهبرداری باشد. در انتها از کلیه همکاران اداره کل مهندسی ساختمان و تأسیسات راهآهن جمهوری اسلامی ایران، شرکت عمران و بهسازی بافتهای شهری وزارت راه و شهرسازی و نیز مدیران سازمان نوسازی شهر تهران و اداره کل راهآهن استان تهران، اداره کل استان خراسان رضوی و ریاست دانشکده معماری و شهرسازی و دبیر محترم کنفرانس بینالمللی منظر راههای درونشهری و برونشهری تقدیر و تشکر میشود که در برگزاری پر محتوا و مؤثر این سمینار و کارگاه تخصصی تلاش و همکاری نمودهاند. امید است که محتوای مناسب و کاربردی مباحث مطرح شده نقصها و نارسایی اجرایی در نحوه برگزاری این گردهمایی بود را جبران کند.
با احترام
رضا خیرالدین
مجری طرح و دبیر نشست و کارگاه تخصصی ساماندهی منظر ریلی کشور
دانشکده معماری و شهرسازی- دانشگاه علم و صنعت ایران
اسفندماه 1396
ساختار سازمانی نشست
اعضای کمیته راهبردی
- دکتر مرتضی باقری عضو هیات علمی دانشکده مهندسی راهآهن، دانشگاه علم و صنعت ایران
- مهندس منصور زند، مدرس دانشگاه و مشاور عالی طرح ساماندهی منظر ریلی
- دکتر آیدا آلهاشمی مدرس دانشگاه و مشاور تخصصی طرح ساماندهی منظر ریلی
- دکتر مهدی خاکزند عضو هیات علمی دانشکده مهندسی راهآهن، دانشگاه علم و صنعت ایران
- دکتر رضا خیرالدین، عضور هیئت علمی دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه علم و صنعت ایران
دبیر علمی و مسئول برنامهریزی نشست: دکتر رضا خیرالدین
اعضای کمیته اجرائی
مهندس جواد کمالی، کارشناس ارشد برنامهریزی شهری و همکار پژوهشی طرح ساماندهی منظر ریلی
مهندس حمید صمدی، دانشجوی ارشد برنامهریزی شهری و همکار پژوهشی طرح ساماندهی منظر ریلی
مهندس مسعود امیدی، کارشناس ارشد برنامهریزی شهری و همکار پژوهشی طرح ساماندهی منظر ریلی
مهندس ابراهیم دلایی میلان، دانشجوی کارشناس ارشد برنامهریزی شهری، دانشگاه علم و صنعت ایران
مهندس محمد عباسپور، دانشجوی کارشناسی ارشد طراحی شهری، دانشگاه علم و صنعت ایران
مهندس فاطمه شکوهمند، دانشجوی کارشناسی ارشد طراحی شهری، دانشگاه علم و صنعت ایران
مهندس فرزانه السادات طیبی، کارشناس ارشد طراحی شهری، دانشگاه علم و صنعت ایران
مسئول کمیته اجرائی: حمید صمدی، دانشجوی کارشناسی ارشد برنامهریزی شهری، دانشگاه علم و صنعت ایران
1- گزارش مشروح نشست و کارگاه تخصصی
همانطور که اشاره شد این نشست در دو قسمت جداگانه برگزار شد.در شروع نشست آقای دکتر خاکزند دبیر علمی کنفرانس بینالمللی منظر راههای درون شهری و برون شهری ضمن خوشآمدگویی به مهمانان، حاضران و متخصصین و پژوهشگران حوزه ساماندهی منظر ریلی به معرفی اجمالی از کنفرانس و اهداف این نشست و کارگاه تخصصی پرداختند. ایشان ضمن اشاره به اهمیت مقوله منظر راه های درون شهری و برون شهری بطور عام و مباحث مربوط به ساماندهی منظر ریلی بطور خاص، توجه عمیق و روشمند به مباحث و مطالعات این حوزه را یادآور شدند و به پربار شدن مباحث این نشست اظهار امیدواری کردند. در ادامه آقای دکتر رضا خیرالدین دبیر نشست وکارگاه تخصصی ساماندهی منظر مسیرهای ریلی و نیز مجری طرح مطالعاتی مدیریت و ساماندهی منظر دیداری مسیرهای ریلی کشور با اظهار خرسندی از برگزاری این نشست و کارگاه تخصصی به معرفی روند برگزاری و محتوای برنامه پرداخت و ضمن تشکر از میهمانان و حضار برگزاری جلسات پرمحتوی و مؤثر در این نشست را خواستار شدند. در ادامه جلسات نشست شرح زیر ادامه پیدا کرد.
نمایه 1 دکتر مهدی خاکزند، دبیر کنفرانس بینالمللی منظر راههای درون شهری و برون شهری، 9/12/1396
نمایه 2 دکتر رضا خیرالدین، دبیر نشست تخصصی و کارگاه مدیـریـت و سـامـاندهـی منظـر مسیـرهای ریلـی کشـور، 9/12/1396
جلسه نخست آن با عنوان "کنشگران منظر ریلی و چالشهای ساماندهی" با حضور مدیران و متخصصین ارشد صنعت حملونقل ریلی برگزار و به ارائه پرداختند. پس از اتمام جلسه نخست و استراحت کوتاه بازدید کوتاهی از روند پروژه و مستندات و نقشههای طرح مطالعاتی در آتلیه طرح توسط مدیران راهآهن و مدیریت شهری صورت گرفت که با توضیح اجمالی از روند و فرآیند انجام طرح توسط عضو ارشد کمیته راهبردی طرح و نیز توضیح یکی از متخصصین اداره کل مهندسی ساختمان و تأسیسات راهآهن همراه بود.
جلسه دوم نشست تحت عنوان "کنشها و رویکردهای ساماندهی منظر ریلی" با ارائه خلاصه ای از قسمتهای مختلف طرح مطالعات مدیریت و ساماندهی منظر دیداری ریلی کشور توسط اعضای راهبری طرح مطالعات شروع و با نقدها و بررسی ها و مباحث تکمیلی مدیران و متخصصین راهآهن و نیز سازمان نوسازی شهر تهران و شرکت عمران و بهسازی بافت های شهری وزارت مسکن و شهرسازی ادامه پیدا کرد. ادامه گزارش حاضر هر یک از مباحث ارائه شده در جلسات را به اجمال معرفی و تشریح میکند.
2- مباحث جلسه نخست: "کنشگران منظر ریلی و چالشهای ساماندهی"
این جلسه شامل چهار جلسه به شرح ذیل بود؛
2-1- مهندس حسینی؛ معاون اداره کل مهندسی ساختمان و تأسیسات راهآهن
در ابتدای این جلسه اقای مهندس حسینی معاون اداره کل مهندسی ساختمان و تأسیسات راهآهن جمهوری اسلامی ایران به بحث پرداختند. این ارائه ضرورت پرداختن به ساماندهی منظر ریلی را از سوی راهآهن جمهوری اسلامی ایران مطرح کرد. مهندس حسینی بحث را با موضوعاتی از قبیل سابقه و چشمانداز راهآهن در ایران آغاز و تعامل شهر و ریل را به عنوان نگرشی جدید در حیطه راهآهن مطرح کردند که لزوم توجه به آن بایستی بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد. در این نگرش بحث منظر ریلی به عنوان نقطه مهمی در تعریف کیفیت نوع تعامل مردم با شهر است. که منجربه گذار از رویکرد تک بعدی خطوط راه آهن و رفتن به سوی توریـــسم ریـــــلی میگردد. مهندس حسینی منظر ریلی را بعنوان پدیدهای میان رشته ای مطرح کردند که بایستی چالشهایی نظیر آشفتگی بصری، ناهنجاری های کالبدی، بی توجهی به مناظر مهم و استراتژیک، نادیده گرفتن منظر ریلی در خوانایی شهرها را ساماندهی کند. بنابه گفته ایشان هدف از توسعه منظر ریلی افزایش جاذبه حملونقل ریلی در عین تعامل با شهر است. در نگاه سیستمی ایشان، ساماندهی منظر ریلی بخشی از ارتقاء کیفیت خدمات لحاظ میشود که غفلت از آن موجب نقص در بخشی از فرآیند سیستم خواهد بود. با توجه به آنچه گفته شد ضرورت پرداختن به موضوع منظر ریلی برای راهآهن جمهوری اسلامی ایران شدت میگیرد و پروژه برنامه مدیریت و ساماندهی منظر دیداری مسیرهای ریلی تهران (مسیر 15 کیلومتری در مسیرهای تهران- ری و تهران- تپه سفید) و مشهد (مسیر 5 کیلومتری از ایستگاه مشهد به سمت تهران) را بعنوان پایلوت در راستای تحقق همان دیدگاه به مشاور واگذار شده است.
نمایه 4 سخنرانی آقای مهندس حسینی: معاون اداره کل ساختمان و تأسیسات راه آهن ج.ا.ا، 9/12/1396
2-2- مهندی علیقارادشی؛ مدیر کل اداره مهندسی و نظارت راهآهن ج.ا.ا
دومین سخنران این قسمت آقای مهندی علیقارادشی مدیر کل اداره مهندسی و نظارت راهآهن جمهوری اسلامی ایران بودند. ایشان به ابعاد منظر راههای ریلی شهری و برون شهری
(با رویکرد بومی‌سازی) پرداختند. در ابتدا با گریزی به تعاریف منظر به لحاظ قانونی و علمی، پایبندی به اصل اصالت دادن به منظر بومی را در قالب دو اصل ذیل مطرح کردند:
- بهرهگیری از ویژگیها، پتانسیلها، فرهنگ ساخت و مصالح بومی در ساماندهی منظر
- توجه به شخصیت و هویت منظر بومی
ایشان با اشاره به مخاطبین منظر از جمله مسافران و ساکنین مجاور، بیان کردند که ساکنان بیش از مخاطبان گذری حق مداخله در محدودههای بلافصل مسیر ریلی را دارند و مسافران بیشتر با ادراک ذهنی و ماندگاری و خاطرهسازی مسیر درگیر هستند. در ادامه ایشان به مزایای حمل و نقل ریلی پرداختند و طرح مسأله را با معیارهای طراحی منظر ریلی مورد واکاوی قرار دادند این معیارها شامل:
- توجه به تأثیرات زیستمحیطی، اجتماعی و اقتصادی
- استفاده از خطوط و فرمهای طبیعی
- طراحی هماهنگ و خوانا
- حفظ هویت
با بررسی تجارب خارجی منظر ریلی از جمله فیلادلفیا، رتردام، سانتاکروز و غیره و بررسی تجارب داخلی منظر ریلی از جمله مسیر ریلی جنوب، شهرهایی که توسط راهآهن شکل گرفتهاند (فریمان، اندیمشک و بندر ترکمن)، ایستگاه راهآهن سیمین دشت و غیره، بحث خود را به پایان رساندند.
نمایه 4 آقای مهندس علیقارداشی، مدیر کل مهندسی و نظارت راهآهن ج.ا.ا ، 9/12/1396
2-3- دکتر باقری؛ مشاور محترم وزیر و عضو هیئت علمی دانشکده مهندسی راهآهن
در ادامه آقای دکتر باقری مشاور محترم وزیر و عضو هیئت علمی دانشکده مهندسی راهآهن به بیان نکاتی از قبیل اینکه بحث منظر ریلی ابتدا در حوزه جاده آغاز گردید که منجربه تدوین ضابطه منظر جادای در دانشگاه شهید بهشتی شد. بعد از آن موضوع ساماندهی منظر مسیر ریلی در دانشگاه علم و صنعت دنبال و مورد استقبال قرار گرفت. دکتر باقری سپس با بیان تفاوتهای ریل و جاده، این دو مقوله را مورد بحث و بررسی قرار دادند. ایشان با اشاره به اینکه مبحث ریل و منظر آن هماکنون مورد تأکید دانشکدههای معماری و راهآهن (بویژه در دانشگاه علم و صنعت) است بر تولید محتوی توسط متخصصین این دو حوزه تأکید کردند. در این راستا روی امضای مفاهمه همکاریهای علمی میان رشتهای بین دانشگاهها و دانشکدههای مرتبط با موضوع و فعالیتهای بین رشتهای در حوزههای ساماندهی مسائل و معضلات مسیرهای ریلی در درون شهر و برون شهر اشاره داشتند. اقدام به امضای مفاهمه همکاری میان دانشکده معماری و دانشکده راهآهن در دانشگاه علم و صنعت ایران را متذکر شدند.
نمایه 5 سخنرانی دکتر مرتضی باقری عضو هیات علمی دانشکده مهندسی راهآهن، دانشگاه علم و صنعت ایران و مشاور وزیر
2-4- مهندس ضیایی مهر مدیر کل راهآهن خراسان رضوی
سخنران بعدی این جلسه آقای مهندس ضیایی مهر مدیر کل راهآهن خراسان رضوی با عنوان چالشهای مسیر ریلی تهران- مشهد بود ایشان با اشاره به معرفی راهآهن خراسان، مسیرهای منتهی به مشهد، میزان مسافر جابجا شده از طریق قطار به مشهد را مورد بررسی قرار دادند (حدود 30 درصد از کل مسافران وارده به شهر مشهد از طریق راهآهن خراسان تردد میکنند). مهندس ضیایی مهر اشاره کردندکه راهآهن خراسان رضوی رتبه اول را در جابجایی مسافر ریلی کشور در سال 1395 داشتهاست.
نمایه 6 سخنرانی آقای مهندس ضیایی مهر مدیر کل راه آهن استان خراسان- 9/12/1396
در این ارائه چالشهای مرتبط با کنشگرهای مسیر ریلی بشرح زیر مورد بررسی قرار گرفت؛
ساکنین حاشیه راهآهن
- حذف آلایندههای صوتی و لرزشی ناشی از سیر قطارها
- محیط زیست سالم
- دسترسی ایمن و راه ارتباطی مناسب با سمت دیگر ریل
- عدم ایجاد شکاف در بافت شهری
- بازنگری در قانون حریم ریلی
مسافرین
- سفری سبز و ایمن
- چشمانداز زیبا منطبق با هویت فرهنگی و هنری هر شهر
متولیان راهآهن
- ایمنی سیر قطارها
- مدیریت منابع و حمایت از محیط زیست
پس از شرح چالشها، مهندس ضیاییمهر به اقدامات صورت گرفته جهت تعدیل چالشها پرداختند که به طور اجمالی چالشهای مذکور بیان شدهاند؛
- اصلاح تقاطعهای همسطح ریل و جاده (اقدام: احداث تقاطعهای غیرهمسطح جهت وسایل نقلیه)
- نیاز دسترسی عبور عرضی ایمن به طرفین ریل (اقدام: احداث زیرگذرهای عابر پیاده)
- کاهش آلودگیهای صوتی و زیستمحیطی ناشی از سیر قطار (اقدام: جوشکاری درز ریل)
- حفظ و ارتقاء ایمنی حریم ریلی (اقدام: یکسان سازی دیوارهای حریم ریلی)
- نارضایتی ساکنین حاشیه ریل ناشی از اجرای قانون ایمنی حریم راه و راهآهن (اقدام: بازنگری در قانون ایمنی حریم راه و راهآهن)
- عدم زیبایی بصری حریم ریلی (اقدام: زیباسازی بصری حریم ریلی ورودی شهر)
- وجود انواع نخالههای ساختمانی و زبالههای ایجاد شده از طرف ساکنین حاشیه ریل (اقدام: تعامل با شهرداری)
اقدامات مورد اشاره ایشان در تعدیل مسائل و کاهش معضلات مسیرهای ریلی درونشهری رویکردها و تجارب مناسبی را در ساماندهی مسیرهای ریلی در اختیار قرار میداد مه پایانبخش مباحث مطروحه ایشان بود.
2-5- مهندس محمدی معاون محترم اداره کل راهآهن استان تهران
آقای مهندس محمدی معاون محترم اداره کل راهآهن استان تهران با معرفی خطوط اداره کل راهآهن تهران، به مسیرهای ریلی موجود و در حال احداث با مبدأ (/مقصد) تهران پرداختند. سپس با معرفی مشخصات مسیرهای ریلی محصور شده توسط شهر در تهران، محدودههایی را که نیازمند دیوار کشی فوری هستند را مطرح کردند. مهندس محمدی با اشاره به مهمترین نقاط حادثه خیز در مسیرهای ریلی تهران (16 نقطه) به چالشهای مواجهه با دیوار کشی برای کاهش حادثه خیزی اشاره کردند که بطور اجمالی چالش های مذکور در ذیل آمده اند:
- نارضایی های مردم ساکن مجاور نرده و یا دیوارحریم، ناشی از تقسیم شدن منطقه به دو بخش شمالی - جنوبی و یا غربی - شرقی و تاثیر سوء آن در روابط اجتماعی و تبادلات فرهنگی مردم و بعضا کاهش ارزش زمین میگردد.
- بعضی از مردم در مناطق نرده کشی شده تقاضای احداث دیوار و نیز برخی دیگر، از مناطق دیوار کشی شده تقاضای احداث نرده – به دلایل متعدد- دارند.
- بعد از ایجاد دیوار یا نرده مکانی امن برای معتادین و کارتن خوابها ایجاد می گردد.
- در بعضی نقاط، گذر گاه مناسب جهت عبور عرضی ایجاد نشده است.
- بروز مشکلات امنیتی در زیرگذرها بویژه در تاریکی شب.
- عدم تمایل مردم منطقه به استفاده از روگذر بدلیل ارتفاع زیاد و تعدد پله ها.
|
