نشریه بین المللی مهندسی صنایع و مدیریت تولید

خوشه­بندی ظرفیت­دار یکی از مسائلی است که از کاربرد گسترده‌ای در داده کاوی برخوردار است. این مساله به دنبال افراز یک مجموعه n تایی از عناصر به p خوشه ظرفیت­دار است به طوری که تمامی اعضای یک خوشه به نقطه­ای که به عنوان مرکز ثقل آن خوشه تعیین می­شود، تخصیص یابند. هدف از این مساله کمینه کردن عدم تشابه تمامی نقاط یک خوشه از مرکز ثقل خوشه با رعایت محدودیت ظرفیت در هر خوشه است، به طوری که هر عنصر تنها به یک خوشه تخصیص یابد. در این مقاله دو روش حل متفاوت جهت حل مساله خوشه‏بندی ظرفیت‏دار ارائه شده است. روش نخست یک روش حل فرا ابتکاری مبتنی بر شبیه‏سازی تبریدی است که در سازوکار جستجوی جواب از ساختارهای مختلف همسایگی استفاده می­کند. روش دوم مبتنی بر الگوریتم ژنتیک است که در آن از یک رویه ابتکاری جستجوی محلی استفاده شده است. روش­های ارائه شده با استفاده از مسائل نمونه­ای مختلف مورد آزمون قرار گرفته اند. نتایج محاسباتی حاکی از کارایی و توانمندی روش­های حل پیشنهادی است

  خط مونتاژ مدل ترکیبی نوعی خاص از خطوط تولیدی است که می‌تواند مدل‌های متفاوتی از یک محصول را بر روی یک خط تولید کند. یکی از مهم‌ترین مسائل در راستای استفاده و بهره مندی مناسب از این نوع خط مونتاژ، تعیین توالی تولید محصولات است.

  در سال‌های اخیر تحقیقات زیادی بر روی مسئله‌ی تعیین توالی صورت گرفته است که برخی محققان در مطالعاتشان ضمن ارائه‌ی مدل‌های ریاضی، به منظور یافتن جواب بهینه‌ روش‌های بسیار متنوعی را پیشنهاد کرده‌اند. در این مقاله ضمن مرور و استفاده از تحقیقات پیشین ٬ یک مدل ریاضی برای مسئله‌ی تعیین توالی ورود محصولات به منظور کمینه کردن مجموع هزینه‌های توقف‌های ناشی از عدم تکمیل به موقع کار مونتاژ در هر ایستگاه ارائه شده است. برای حل مسئله و با توجه به پیچیدگی مدل ریاضی غیر خطی عدد صحیح مختلط ارائه شده یک الگوریتم فرا ابتکاری پیشنهاد شده است. به منظور بررسی الگوریتم پیشنهادی 48 مساله در اندازه های مختلف تولید شدند. در دسته اول و دوم الگوریتم به جواب بهینه و در دسته سوم به جواب نزدیک به بهینه میرسد. نتایج اجرای مدل در خط مونتاژ پراید شرکت سایپا نشان می‌دهد که شرکت سایپا می‌تواند هزینه‌ی فروش از دست رفته‌ی خود را به میزان قابل توجهی کاهش دهد.