دوره ۹، شماره ۱ - ( بهار ۱۴۰۰ ۱۴۰۰ )                   جلد ۹ شماره ۱ صفحات ۱۶-۱ | برگشت به فهرست نسخه ها

XML English Abstract Print

Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
ARAMI H R. (2021). Typology of urban space and related rights from the perspective of Islamic jurisprudence and rights. JRIA. 9(1), 1-16. doi:10.52547/jria.9.1.6
URL: http://jria.iust.ac.ir/article-1-1280-fa.html
آرامی حمید رضا. سنخ‌شناسی فضای شهری و حقوق مترتب بر آن، از منظر فقه و حقوق اسلامی پژوهش‌هاي معماري اسلامي ۱۴۰۰; ۹ (۱) :۱۶-۱ ۱۰,۵۲۵۴۷/jria.۹.۱.۶

URL: http://jria.iust.ac.ir/article-۱-۱۲۸۰-fa.html

سنخ‌شناسی فضای شهری و حقوق مترتب بر آن، از منظر فقه و حقوق اسلامی
حمید رضا آرامی*
چکیده:   (۴۱۳۲ مشاهده)
چگونگی توزیع عادلانه­ی فضای شهر -به‌گونه‌ای که علاوه بر محفوظ قرار دادن حقوق مالکان خصوصی، حقوق مردم شهر را نیز مورد احترام قرار دهد- یکی از اساسی­ترین مسائل در حوزه حقوق شهری است. پرداختن به این مسئله متأخر از شناخت دقیق ماهیت فضای شهر و احصای حقوق مترتب بر هر سنخ از آن است؛ که در نوشتار حاضر با ابتنا بر آموزه­های فقهی حقوقی به آن ‌پرداخته شد. طبق نتایج این تحقیق، برخلاف ماده 38  قانون مدنی ایران و نظر برخی از فقهای متقدم، فضای شهر بر اساس مالکیت زمین تحتانی آن به سه بخش عمده تقسیم می‌شود؛ الف. فضای عمومی شهر (که از دو قسمت فضای محاذ بر معابر عمومی و فضای محاذ بر املاک خصوصی، فراتر از حدمتعارف ارتفاع، تشکیل می‌شود)، ب. فضای اختصاصی (فضای محاذ بر املاک خصوصی، ذیل حدمتعارف ارتفاع که در پشت فضای اشتراکی قرار دارد)، ج. فضای اشتراکی (فضای محاذ بر املاک خصوصی، ذیل حدمتعارف ارتفاع که در مجاورت با فضاهای عمومی شهر قرار دارد). سنخ اول از فضاهای مزبور، در زمره اموال عمومی و از مصادیق مشترکات عمومی و طبعاً در مالکیت عموم محسوب می‌شود؛ لذا برخلاف مدل­های رایج، فروش آن توسط شهرداری (تراکم‌فروشی) مخالف با حکم اولیه شرعی است. سنخ دوم، از زمره اموال خصوصی و در مالکیت خصوصی زمین تحت آن قرار دارد و مردم نسبت به آن حق ارتفاق دارند؛ و سنخ سوم فضای مزبور نیز در زمره اموال مشاع محسوب می­شود؛ به گونه­ای که مالکان خصوصی املاک و مردم شهر، نسبت به آن حق اشتراک دارند. امید است این سطور تسهیل‌کننده بازخوانی قوانین شهری و به‌تبع آن تحقق حقوق مردم نسبت به فضای مصنوع شهری باشد.
واژه‌های کلیدی: فضای شهری، حقوق مردم، اقسام فضا، اموال عمومی، مشترکات، انفال
متن کامل [PDF 1569 kb]   (۱۸۰۴ دریافت)    
نوع مطالعه: پژوهشي | موضوع مقاله: فقه، حقوق و اخلاق در معماری و شهرسازی اسلامی
دریافت: 1399/3/23 | پذیرش: 1399/8/19 | انتشار: 1400/3/4
فهرست منابع
۱. ۱. قرآن کریم.
۲. ۲. آرامی، حمیدرضا، محمود حکمت‌نیا، و عزیزاله فهیمی. ۱۳۹۸. معماری شهری و مالکیت فضای فراتر از حدمتعارف ارتفاع. فصلنامه علمی پژوهشی حقوق اسلامی (۶۳): ۱۱۱-۱۳۶.
۳. ۳. انوری، حسن. ۱۳۸۷. فرهنگ بزرگ سخن. تهران: سخن.
۴. ۴. پارسانیا، حمید. ۱۳۹۱. جهان¬های اجتماعی. قم: کتاب فردا.
۵. ۵. پوراحمد، احمد، لیلا حبیبی، و مریم جعفری مهرآبادی. ۱۳۹۱. تحلیل نظریات فارابی و کاربرد آن در باب مشارکت شهروندی. ماهنامه علمی پژوهشی باغ نظر ۹ (۲۱): ۱۳- ۲۰.
۶. ۶. جوادی آملی، عبدالله. ۱۳۹۲. حق و تکلیف در اسلام. قم: اسراء.
۷. ۷. حبیبی، سید محسن، و مریم امیری. ۱۳۹۴. حق به شهر، شهر موجود و شهر مطلوب آنچه هست و آنچه باید باشد. پژوهش¬های انسان‌شناسی ايران ۵ (۲): ۹- ۳۰.
۸. ۸. حبیبی، محمد¬حسن، و مجید نجارزاده. ۱۳۸۸. ملاک تمییز انفال و نسبت آن با سایر اموال عمومی. حقوق خصوصی‌ (۱۵): ۵۵- ۷۶.
۹. ۹. حرّ عاملی، محمد‌بن‌حسن. ۱۱۰۴ ق. وسائل الشیعه. قم: مؤسسه آل‌البیت(ع).
۱۰. ۱۰. حکمت¬نیا، محمود، و همکاران. ۱۳۸۶. فلسفه حقوق خانواده، جلد اول. تهران: شورای فرهنگی اجتماعی زنان.
۱۱. ۱۱. حلّی (محقق حلّی)، ابوالقاسم نجم‌الدین جعفر‌بن‌حسن. ۱۴۰۸ ق. شرائع‌الإسلام. قم: اسماعیلیان.
۱۲. ۱۲. حلی، حسن‌بن یوسف (علامه). ۱۴۱۴ ق. تذکره الفقها، ج ۱۴. قم: موسسه آل البیت.
۱۳. ۱۳. خدمتگزار، محسن. ۱۳۹۰. فلسفه مالکیت فکری. تهران: میزان.
۱۴. ۱۴. خلوصی، محمدحسین، و محمدجواد نوروزی. ۱۳۹۵. بررسی تطبیقی مبنای شهروندی در فلسفه سیاسی، کلاسیک، مدرن و اسلامی. فصلنامه حكومت اسلامي (۳): ۱۱۵- ۱۴۲.
۱۵. ۱۵. خویی، سیدابولقاسم. ۱۴۱۸ ق. مصباح الفقاهه (المکاسب). قم: موسوعه الامام الخویی.
۱۶. ۱۶. دهخدا، علی‌اکبر. ۱۳۷۷. لغت‌نامه دهخدا. تهران: روزنه.
۱۷. ۱۷. رستمی، ولی، و مسعود معصومی. ۱۳۹۷. تأملي بر تمايز اموال عمومي از ساير اموال. اندیشه‌های حقوق عمومی ۸ (۱): ۵۷- ۸۳.
۱۸. ۱۸. رفيعيان، مجتبي، و نینا الوندی‌پور. ۱۳۹۴. مفهومپردازي انديشه حق به شهر، در جستجوي مدلي مفهومي. مجله جامعه‌شناسی ايران ۱۶ (۲): ۴-۲۵.
۱۹. ۱۹. زمانی، محمود. ۱۳۹۰. عرف و عادت در نظم حقوقی ایران. تهران: جاودانه.
۲۰. ۲۰. شهید ثانی. ۹۶۶ ق. زين الدين بن على بن احمد. الروضة البهية في شرح اللمعة، مکتب الإعلام الإسلامي,۱۴۱۰ ق. قم.
۲۱. ۲۱. شهید صدر، سیدمحمد باقر. ۱۴۰۸ ق. اقتصادنا. عراق: دار التعارف.
۲۲. ۲۲. شیخ انصاری، مرتضی. ۱۴۱۵ ق. کتاب الخمس. قم: کنگره شیخ انصاری.
۲۳. ۲۳. صالحی¬مازندرانی، محمد؛ جمشید میرزایی. ۱۳۹۴. مبانی مالکیت فضا و قرار در نظام حقوقی اسلام و غرب. فصلنامه پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب ۲ (۳): ۹۷- ۱۱۸.
۲۴. ۲۴. صاحب بن عباد. ۱۴۱۴ ه¬ق. المحیط فی اللغه. مصحح: محمدحسن آل یاسین. بیروت: ‌عالم الکتب.
۲۵. ۲۵. طباطبایی، سیدمحمد حسین. ۱۳۶۹. تفسیرالمیزان. بیروت: للمطبوعات.
26. 26. ____________________. 1374. تفسیر المیزان. ترجمه سید محمد باقر موسوي همدانی. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
۲۷. ۲۷. عاملی، زین‌الدین‌بن علی (شهید ثانی). ۱۴۱۳ ق. مسالک الافهام الی تنقیح شرائع، ج ۱۵. قم: المعارف الاسلامیه.
۲۸. ۲۸. عبداللهی، محمود. ۱۳۷۱. مبانی فقهی اقتصاد. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
۲۹. ۲۹. عظیمی هاشمی، مژگان، ندا رضوی‌زاده، عبدالرضا جوان جعفری. ۱۳۹۳. منشورهای شهری، بستر تحقق حق شهرنشینی. مجله علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد ۱۱ (۲): ۵۱- ۷۶.
۳۰. ۳۰. عمید، حسن. ۱۳۶۳. فرهنگ عمید، جلد سوم. تهران: امیرکبیر.
۳۱. ۳۱. عمیدزنجانی، عباسعلی. ۱۳۹۰. قداعد فقه، بخش حقوق خصوصی، جلد اول. تهران: سمت.
۳۲. ۳۲. فیض، علی‌رضا. ۱۳۹۰. عرف و اجتهاد. تهران: مجد.
۳۳. ۳۳. قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، مصوب ۱۳۵۸ بازنگری شده در سال ۱۳۶۸.
۳۴. ۳۴. قانون مدنی ایران، مصوب ۱۰۷، بازنگری بعدازآن انقلاب.
۳۵. ۳۵. کاتوزیان، ناصر. ۱۳۷۷. قانون مدنی در نظم حقوق کنونی. تهران: دادگستر.
36. 36. ___________. 1383. مقدمه علم حقوق. تهران: شرکت سهامی انتشار.
37. 37. ___________. 1385. فلسفه حقوق، ج 1. تهران: شرکت سهامی انتشار.
38. 38. ___________. 1392. اموال و مالکیت. تهران: میزان.
۳۹. ۳۹. کرمی، حامد. ۱۳۹۵. راهکارهای حقوقی حمایت از اموال عمومی. فصلنامه دانش حقوق عمومی ۵ (۱۶): ۱- ۲۲.
40. 40. _________. 1397. حقوق اداری اموال، اموال عمومی. تهران: شرکت سهامی انتشار.
۴۱. ۴۱. کنعانی، محمدطاهر. ۱۳۸۷. تملک اموال عمومی و مباحات. تهران: میزان.
۴۲. ۴۲. گلباغی ماسوله، علی. ۱۳۷۸. درآمدی بر عرف. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
۴۳. ۴۳. مداح، هما، و پیام روشنفکر. ۱۳۹۴. حق به شهر از اندیشه تا عمل. نشریه هفت شهر: ۵۸- ۷۳.
۴۴. ۴۴. مستشاری‌زاده، ابوالقاسم. ۱۳۸۴. مشترکات عمومی در فقه امامیه (رساله سطح ۴). قم: فیضیه.
۴۵. ۴۵. مصباح یزدی، محمدتقی. ۱۳۹۳. حقوق و سیاست در قرآن. قم: مؤسسه پژوهشی امام خمینی.
۴۶. ۴۶. مکی عاملی، محمدبن جمال‌الدین (شهید اول). ۱۴۱۰ ق. الدروس الشرعیه فی فقه الامامیه. قم: جامعه مدرسین.
۴۷. ۴۷. موسوی بجنوردی، سید محمد، و سید عباس حسینی نیک. ۱۳۹۴. ماهیت ملک و مالکیّت در اموال فکری با رویکردی به نظر امام خمینی. پژوهشنامه متین (۷): ۲۳- ۴۷.
۴۸. ۴۸. موسوی‌الخمینی، سید روح‌الله. ۱۳۶۸. تحریر الوسیله. ترجمه‌ی علی اسلامی. تهران: انتشارات اسلامی.
49. 49. _____________________. 1381. المکاسب المحرمه. قم: المطبعه.
۵۰. ۵۰. نائینی، محمدحسن. ۱۴۱۱ ق. کتاب الصلاه. گرداوری شده توسط محمد علی کاظمی خراسانی. قم: انتشارات نشر اسلامی.
۵۱. ۵۱. نجفی، محمدحسن. ۱۹۸۱ م. جواهرالکلام. بیروت: داراحیاء التراث.
۵۲. ۵۲. نجفی¬راد، محمدحسن. ۱۳۹۷. مالکیت فضای محازی زمین و احکام بهره‌برداری از آن. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
۵۳. ۵۳. هاشمی، سید احمد علی، و ابراهیم تقی‌زاده. ۱۳۹۱. حقوق اموال و مالکیت. تهران: مجد.
۵۴. ۵۴. هدایت‌نیا، فرج‌الله. ۱۳۸۹. مباني فقهي تحديد سلطنت مالكانه. فصل‌نامه حقوق اسلامی (۲۶): ۱۳۷- ۱۶۰.
55. Referenes
56. 1. Holy Quran.
57. 2. Abdullahi, Mahmoud. 2001. Jurisprudential Principles of Economics. Qom: Islamic Publications Office.
58. 3. Ameli, Zainuddin Ibn Ali (Shahid Thani). 1413 AH. Problems of Understanding to Refute the Laws of Islam, Vol 15, Qom: Islamic Enlightenment.
59. 4. Amid, Hassan. 1987. Amid Dictionary, Volume 3. Tehran: Amirkabir.
60. 5. Amid Zanjani, Abbas Ali. 2011. Qadaad Fiqh, Private Law Section, Volume One. Tehran: SAMT.
61. 6. Anwari, Hassan, 2008. Great Speech Culture. Tehran: Sokhan.
62. 7. Arami, Hamidreza, Mahmud Hekmatnia, And Azizollah Fahimi. 2020. Urban Architecture and Ownership of Space Beyond the Usual Height. Quarterly Journal of Islamic Law (63): 111- 136.
63. 8. Azimi Hashemi, Mojgan, Neda Razavizadeh, and Abdul Reza Javan Jafari. 2014. Urban Charters; the Basis for the Realization of the Right to Urbanization. Journal of Social Sciences, Ferdowsi University of Mashhad 11 (2): 51- 76.
64. 9. Dehkhoda, Ali Akbar. 1998. Dehkhoda Dictionary. Tehran: Rozaneh.
65. 10. Feiz, Ali Reza. 2011. Custom And Ijtihad. Tehran: Majd.
66. 11. Golbaghi Masouleh, Ali. 2007. An Income on Custom. Qom: Islamic Propaganda Office.
67. 12. Habibi, Seyed Mohsen, and Maryam Amiri. 2015. Right to the City; The Existing City and The Desired City is What It Is and What It Should Be. Iranian Anthropological Research 5 (2): 9- 30.
68. 13. Habibi, Mohammad Hassan, And Majid Najarzadeh. 2009. The Criterion for Distinguishing Anfal and Its Relation to Other Public Property. Private Law (15): 55 -76.
69. 14. Hashemi, Seyed Ahmad Ali, and Ebrahim Taghizadeh. 201. Property Law. Tehran: Majd.
70. 15. Hedayatnia, Farjullah. 2010. Jurisprudential Principles of Limiting the Monarchy. Islamic Law Quarterly (26): 137- 160.
71. 16. Hekmatonia, Mahmoud; Et al. 2007. Philosophy of Family Law, Volume One. Tehran: Women's Socio-Cultural Council.
72. 17. Helli (Mohaqeq Halli), Abu al-Qasim Najmuddin Ja'far ibn Hassan. 1408 AH. Sharia of Islam. Qom: Ismailis.
73. 18. Helli, Hasan Ibn Yusuf (Allama) 1414 AH. Tazkerat ol-Foghaha, Vol 14. Qom: Al-Bayt Institute.
74. 19. Horr Ameli. 1104 AH. Shiite Issues. Qom: Al-Bayt Institute (AS).
75. 20. Javadi Amoli, Abdullah. 2013. Right and Duty in Islam. Qom: Esra.
76. 21. Katozian, Nasser. 1998. Civil Law in the Order of Current Law. Tehran: Dadgostar.
77. 22. ______________. 2004. Introduction to Law. Terhran: Enteshar Corporation.
78. 23. ______________. 2006. Philosophy of Law, Vol. 1. Tehran: Enteshar Corporation.
79. 24. ______________. 2008. Property. Tehran: Mizan.
80. 25. Karami, Hamed. 2016. Legal Solutions to Protect Public Property. Journal of Public Law Knowledge 5 (16): 1- 22.
81. 26. _____________. 2018. Administrative Property Rights, Public Property. Tehran: Enteshar Corporation.
82. 27. Kanaani, Mohammad Taher. 2008. Acquisition of Public Property and Permissible. Teheran: Mizan.
83. 28. Khedmatgzar, Mohsen. 2010. Philosophy of Intellectual Property. Tehran: Mizan.
84. 29. Khoei, Seyyed Abolghasem. 1418 AH. Misbah al-Fiqh (gains). Qom: Institute of Imam Al-Khoi.
85. 30. Kholusi, Mohammad Hussein, And Mohammad Javad Nowruzi. 2016. A Comparative Study of the Basis of Citizenship in Political, Classical, Modern and Islamic Philosophy. Quarterly Journal of Islamic Government (3): 115- 142.
86. 31. Maddah, Homa, and Payam Roshanfekr. 2015. Right to the City from Thought to Action. Haft Shahr Magazine: 58- 73.
87. 32. Maki Ameli, Muhammad ibn Jamal al-Din (first martyr). 1410 AH. Sharia Courses in Imami Jurisprudence. Qom: Society of Teachers.
88. 33. Mesbah Yazdi, Mohammad Taghi. 2014. Law and politics in the Quran. Qom: Imama Khomeini Research Institute.
89. 34. Meshshari Zadeh, Abolghasem. 2005. General Commonalities in Imami Jurisprudence (Treatise level 4). Qom: Faizieh.
90. 35. Mousavi Bojnourdi, Seyed Mohammad; and Seyed Abbas Hosseini Nik. 2015. The nature of property and Ownership in Intellectual Property with an Approach According to Imam Khomeini. Matin Research Journal (7): 23- 47.
91. 36. Mousaviyah al-Khomeini, Seyed Ruhollah. 1989. Tahrir al-Waseela. Translated by Ali Islami. Tehran: Islamic Publications.
92. 37. ___________________________________. 2002. Muharram Gains. Qom: al-Motbaat.
93. 38. Naini, Muhammad Hussein. 1411 AH. Book of Prayer. Compiled by Mohammad Ali Kazemi Khorasani. Qom: Islamic Publishing.
94. 39. Najafi, Mohammad Hassan. 1981. Jewelry of Speech. Beirut: Heritage Rehabilitation Center.
95. 40. Najafirad, Mohammad Hassan. 2018. Ownership of Land Space and the Rules of Its Exploitation. Qom: Research Institute of Islamic Sciences and Culture.
96. 41. Parsania, Hamid. 2012. Social Worlds. Qom: Ketab-e Farda.
97. 42. Poor Ahmad, Ahmad, Leila Habibi, and Maryam Jafari Mehrabadi. 2011. A Comparative Study of the Basis of Citizenship in Political, Classical, Modern and Islamic Philosophy. Bagh-e Nazar 9(21): 13- 20.
98. 43. Rafiyan, Mojtaba, and Nina Alvandipour. 2014. Conceptualizing the Idea of the Right to the City; In Search of a Conceptual Model. Iranian Journal of Sociology 16 (2): 4- 25.
99. 44. Rostami, Vali, And Massoud Masoumi. 2018. Reflecting On Distinguishing Public Property From Other Property. Public Law Thoughts 8 (1): 57- 83.
100. 45. Sahib Ibn Ibad. 1414 hg. The Environment in the Language. Editor: Mohammad Hassan Al Yassin. Beirut: Aalam al-Kotob.
101. 46. Salehi Mazandarani, Mohammad, and Jamshid Mirzaei. 2014. Fundamentals of Space Ownership and Location in the Legal System of Islam and the West. Quarterly Journal of Comparative Research in Islamic and Western Law 2 (3): 97- 118.
102. 47. Shahid Thani. 966 AH. Zayn al-Din bin Ali bin Ahmad, Al-Rawdah al-Bahiyya in the Explanation of Al-Lama'a. Maktab al-Ilam al-Islami, 1410 AH, Qom.
103. 48. Shahid Sadr, Seyyed Mohammad Baqir. 1408 AH. Economist. Iraq: Dar al-Ta'rif.
104. 49. Sheikh Ansari, Morteza. 1415 AH. Book of Khams. Qom: Sheikh Ansari Congress.
105. 50. Tabatabai, Seyed Mohammad Hussein. 1989. Al-Mizan Interpretation. Beirut: Lelmatbuat.
106. 51. _______________________________. 1994. Al-Mizan Interpretation. Translated by Seyed Mohammad Baqer Mousavi Hamedani. Qom: Islamic Publications Office.
107. 52. The Constitution of the Islamic Republic of Iran, Approved in 1979, Revised in 1989.
108. 53. The Civil Code of Iran, Approved 107, Revision after the Revolution.
109. 54. Zamani, Mahmoud. 2010. Custom in the Iranian Legal Order. Tehran: Javadaneh.
ارسال نظر درباره این مقاله : نام کاربری یا پست الکترونیک شما:
CAPTCHA
ارسال پیام به نویسنده مسئول

بازنشر اطلاعات
Creative Commons License این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است.

کلیه حقوق این وب سایت متعلق به مجله پژوهش های معماری اسلامی می باشد.

طراحی و برنامه نویسی : یکتاوب افزار شرق

© 2025 CC BY-NC 4.0 | Journal of Researches in Islamic Architecture

Designed & Developed by : Yektaweb