دوره 11، شماره 2 - ( 2-1402 )                   جلد 11 شماره 2 صفحات 36-16 | برگشت به فهرست نسخه ها

XML English Abstract Print

Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Alemi B, Ashrafi P. Spatial Resilience Factors In Jameh Mosque of Isfahan. JRIA 2023; 11 (2) :16-36
URL: http://jria.iust.ac.ir/article-1-1465-fa.html
عالمی بابک، اشرفی پریسا. بررسی عوامل تاب‌آوری فضایی در مسجد جامع اصفهان. پژوهش‌هاي معماري اسلامي. 1402; 11 (2) :16-36

URL: http://jria.iust.ac.ir/article-1-1465-fa.html

بررسی عوامل تاب‌آوری فضایی در مسجد جامع اصفهان
بابک عالمی* ، پریسا اشرفی
دانشگاه کاشان
چکیده:   (1933 مشاهده)

اصطلاح تاب‌آوری در عرصۀ معماری و شهرسازی مفهومی تازه است که اخیراً موردتوجه کارشناسان و نظریه‌پردازان این حوزه قرار گرفت. این واژه در طول زمان گسترش یافت و به وجوه دیگر مرتبط با جوامع شهری همچون اجتماعی و اقتصادی و... نیز توجه شد. یکی از ابعاد مهم تاب‌آوری بُعد فضایی است که به‌معنای پایداری و حیات بنا طی تغییر و تحولات مختلف تاریخی با حفظ هویتشان است. مسجدجامع یکی از انواع فضاهای شهری است که با وجود تحولات و آسیب‌های مختلف محیطی، در تاریخ به‌نحو مطلوبی به حیاتش ادامه داده‌ است. بنابراین، این سؤال مطرح می‌شود که چه عواملی سبب تاب‌آوری مساجد تاریخی، به‌طور خاص مسجدجامع اصفهان، طی دوره‌های گذشته شده‌اند؟ لذا در این پژوهش به بررسی مسجدجامع شهر اصفهان و عوامل تأثیرگذار در تاب‌آوری این فضای تاریخی پرداخته شد. روش پژوهش توصیفی‌تحلیلی و رویکرد تحلیل محتواست. ابتدا با شیوۀ استدلال قیاسی و مراجعه به منابع معتبر، دو عامل اجتماعی و کالبدی تاب‌آور از لابه‌لای مفاهیم نظری این حوزه استخراج شدند و به‌عنوان شاخص‌های مدل مفهومی تاب‌آوری فضایی ارائه گردیدند و سپس با بررسی نمونۀ موردی تحقیق، سنجش و ارزیابی قرار گرفتند. نتیجۀ اجمالی این تحقیق حاکی از این است که هندسۀ بنا، انعطا‌ف‌پذیری، آسایش محیطی، خوانایی، نظام دسترسی و حرکت سبب ارتقای تاب‌آوری کالبدی این مسجد و عواملی همچون تنوع، هویت اجتماعی، ایمنی و امنیت، آگاهی، مشارکت اجتماعی، عدالت اجتماعی، آسایش روان‌شناختی و توجه به عوامل زیبایی‌شناختی باعث تاب‌آوری اجتماعی بنا شده‌اند که سرانجام به تاب‌آوری فضایی مسجدجامع اصفهان انجامیده‌اند.

واژه‌های کلیدی: تاب‌آوری، تاب‌آوری فضایی، مساجد تاریخی، مسجد جامع اصفهان
متن کامل [PDF 4986 kb]   (415 دریافت)    
نوع مطالعه: پژوهشي | موضوع مقاله: مطالعات موضوعی در معماری و شهرسازی اسلامی (مانند ايده های فضائی- هندسی، نمادها، آرايه ها، احجام و غیره)
دریافت: 1400/3/10 | پذیرش: 1401/8/1 | انتشار: 1402/2/11
فهرست منابع
1. پرتوی، پروین و بهزادفر، مصطفی و شیرانی، زهرا. 1395. «طراحی شهری و تاب‌آوری اجتماعی؛ بررسی موردی: محلۀ جلفای اصفهان». نامۀ معماری و شهرسازی. 9(17). 99-116.
2. پریور پرستو و فریادی، شهرزاد و یاوری، احمدرضا و صالحی، اسماعیل و هراتی، پگاه. 1392. «بسط راهبردهای پایداری اکولوژیک برای افزایش تاب‌آوری محیط زیست شهری (نمونۀ موردی: مناطق 1 و 3 شهرداری تهران)».‎ محیط‌شناسی. سال 39 (1).
3. جبل عاملی، عبدالله. 1387. مسجدجامع اصفهان. http://www.irac.ir/1-X-25-0-63
4. حافظ ابونعیم اصفهانی، احمد بن عبدالله. 1377. ذکر اخبار اصفهان. ترجمهۀدکتر نورالله کسائی. تهران: انتشارات سروش.
5. خوشروی، م و عسکری زاد، ر. 1398. «تحلیل هندسی پلان مسجدجامع اصفهان با تأکید بر سیر تحول کالبدی آن در دوره‌های مختلف». شباک. 5 (4) (پیاپی 43). 53-60.
6. بنتلی، ای ین و الکک، آلن و مورین، پال و گلین، سومک و اسمیت، گراهام. 1389. محیط‌های پاسخده. ترجمۀ: مصطفی بهزادفر. تهران: مرکز انتشارات دانشگاه علم و صنعت ایران.
7. پاکزاد، جهانشاه. 1390. تاریخ شهر و شهرنشینی در ایران. تهران: آرمان‌شهر.
8. درخشانی، نجلا. 1393. سنجش تاب‌آوری کالبدی و عملکردی در حفاظت از بازار تاریخی تهران. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. دانشگاه هنر تهران.
9. راﭘﺎﭘﻮرت، آﻣﻮس. 1391. ﻣﻌﻨﯽ ﻣﺤﯿﻂ ﺳﺎﺧﺘﻪﺷﺪه؛ رویﮑﺮدی در ارﺗﺒﺎط ﻏﯿﺮﮐﻼﻣﯽ. ﺗﺮجمۀ ﻓﺮح ﺣﺒﯿﺐ. ﭼﺎپ دوم. ﺗﻬﺮان: اﻧﺘﺸﺎرات ﺳﺎزﻣﺎن ﻓﻨﺎوری اﻃﻼﻋﺎت و ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺷﻬﺮداری ﺗﻬﺮان.
10. رازقی، علیرضا و درخشانی، نجلا. 1394. «سنجش نگرش بازاریان نسبت به تاب‌آوری ارزش‌های تاریخی-فرهنگی در حفاظت از بازار تاریخی تهران». دوفصلنامۀ مرمت و معماری ایران. 5 (10). 103-91.
11. سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان. 1398.
12. شـیرانی، زهـرا و پرتـوی، پرویـن و بهزادفـر، مصطفـی. 1396. «تاب‌آوری فضایـی بازارهـای تاریخـی؛ موردپژوهـی: بـازار قیصریـه اصفهـان». بـاغ نظــر. 14(52). 58-49.
13. عالمی، بابک و تفرشی، فائزه و کمالی زارچی، صدیقه. 1400. «بررسی تاب‌آوری کالبدی بازار کاشان در برابر زلزله (با تأکید بر نقش شبکه‌های ارتباطی و فضای باز)». مطالعات محیطی هفت حصار. ۱۰ (۳۸). ۲۴-۵.
14. عبدالهی، راحله و کرمی، اسلام و نژادابراهیمی، احد و رحیمی، لیلا. 1400. «بررسی اثر زمینه‌گرایی بر تاب‌آوری فضایی در بازار تاریخی تبریز با تمرکز بر قابلیت‌های فضایی». مطالعات شهری. 10(38).120-107.
15. عبدالهی، راحله و کرمی، اسلام و نژادابراهیمی، احد و رحیمی، لیلا. 1400. «مؤلفه‌های مؤثر بر تاب‌آوری فضای بازارهای تاریخی با تأکید بر قابلیت‌های بعد کالبدی-عملکردی فضا؛ مطالعۀ موردی: مجموعۀ امیر در بازار تاریخی تبریز». مجلۀ پژوهش‌های معماری اسلامی. ۹ (۱). ۱۲۱-۱۰۱.
16. عینی فر، علیرضا. 1382. «الگویی برای تحلیل انعطاف‌پذیری در مسکن سنتی ایران». هنرهای زیبا. شمارۀ 13. 64.
17. فلاحت، محمدصادق و شهیدی، صمد. 1394. «نقش مفهوم توده_ فضا در تبیین مکان معماری». سال دوازدهم. شمارۀ 35. مهر و آبان.
18. گلکار، کورش. 1379. «مؤلفه‌های سازندۀ کیفیت طراحی شهری». صفه. (32)‌. ‌65- 38.
19. گالدیری، اوژینو. 1392. مسجدجامع اصفهان. ترجمۀ عبدالله جبل عاملی، جلد 1، 2، 3. تهران: انتشارات فرهنگستان هنر.
20. گدار، آندره و گدار، یدا و سیرو، ماکسیم. 1371. آثار ایران، ترجمۀ ابوالحسن سروقد مقدم، ج1-2-3-4، مشهد: مؤسسۀ چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی.
21. لک، آزاده. 1392. «طراحی شهری تاب‌آور». صفه. 23(1). 91-104.
22. Abdullahi, Raheleh; Karami, Islam; Nejad Ebrahimi, Ahad; Rahimi, Leila. 2021. Investigating the effect of contextualism on spatial resilience in Tabriz Historical Bazaar with a Focus on Spatial Capabilities, Motaleate Shahri, Volume 10, Issue 38, Pages 107-120.
23. Abdollahi Raheleh, Karami Islam, Nejad Ebrahimi Ahad, Rahimi Leila. 2021. Components Affecting the Resilience of Historical Bazaars Space With Emphasis on Capabilities of the Physical-Functional Dimension of Space Case Study: Amir Complex at Tabriz Historical Bazaar. Journal of Researches in Islamic ArchitectureIran University of Science & Technology; Volume 9, Issue 1: 121-101. [DOI:10.52547/jria.9.1.3]
24. Abu Naeem Isfahani, Hafiz Ahmad ben Abdullah, 1998. Zekre Akhbar Isfahan. Nooralah kasaei. Publications: Sourosh, Translator.
25. Alemi Babak, Tafreshi Faezeh, Kamali Zarchi Sedigheh. 2021. Investigation of physical resilience of Kashan's Bazaar against earthquake (with emphasis on the role of communication networks and open spaces). Environmental Studies Seven Fences. Volume 10, Issue 38: 24-5. [DOI:10.52547/hafthesar.10.38.3]
26. Bently, I, Alcok, A, Murrain, P, McGlynn, S & Smith, G. 2010. Responsive Environments. Translator: Mustafa Behzadfar, Tehran: Iran University of Science and Technology Publishing Center.
27. Cultural Heritage, Handicrafts and Tourism Organization of Isfahan Province. 2019.
28. Derakhshani, Najla, 2014. Assessment of physical and functional resilience in the protection of Tehran's historic market. Master Thesis. Tehran University of Arts.
29. Einifar, Alireza, 2003. A Model for Flexibility Analysis in Traditional Iranian Housing, Fine Arts, No. 13, p. 64.
30. Falahat, Mohammad Sadegh & Shahidi, Samad, 2015. The role of the concept of mass-space in explaining the place of architecture. No. 35. October and November.
31. Galdiri, Ogino, 2013, Isfahan Grand Mosque, translated by Abdullah Jabal Ameli, Volumes 1, 2, 3. Publications of the Academy of Arts.
32. Golkar, Kourosh, 2000. Constituent components of urban design quality, Sefeh Magazine, (32): 38-65.
33. Jabal Ameli, Abdullah. 2008. Grand Mosque of Isfahan. http://www.irac.ir/1-X-25-0-63
34. Lak, Azadeh. (2013). Resilient urban design. Soffeh. Volume 23, Issue 1, Pages 91-104.
35. Marshall, Catherine & Ross Man, Gretchen b. 1998. Qualitative research methods, Translators: Parsaiyan, Ali & Arabi, Seyed Mohammad. First Edition. Tehran: Cultural Research Office.
36. Mohammadpour, Ahmad 2013. Qualitative research Counter-Metgod (The Philosophical Underpinnings and Practical Procedures of Qualitative Methodology). Tehran: Sociologists Publishing.
37. Pakzad, Jahanshah, 2011. History of the city and urbanization in Iran. Tehran: Armanshahr.
38. Parivar Parasto, Faryadi Shahrzad, Yavari Ahmadreza, Salehi Ismail and Herati Pegah. 2013. Developing the Ecological Sustainable Strategies to increase Urban Environmental Resilience: (Case Study: Districts 1 and 3 of Tehran Municipality). Journal of Environmental Studies (JES). 39 (1).
39. Partovi, Parvin, Behzadfar, & Shirani. (2016). Urban design and social resilience; Case study: Jolfa neighborhood in Isfahan city. Journal of Architecture and Urban Planning, 9 (17), 99-116.
40. Rapoport, Amos. 2012. The meaning of the built environment: a nonverbal communication approach. Translator: Farah Habib. Tehran, Tehran Municipality Information and Communication Technology Organization Publications.
41. Razeghi, Alireza & Derakhshani, Najla. 2015. Assessing the attitude of sellers towards the resilience of historical-cultural values in the protection of Tehran's historical market. Journal of Iranian Restoration and Architecture, 5 (10): 91-103.
42. Shirani, Zahra, Parvin Partovi and Mostafa Behzadfar. 2017. Spatial Resilience In Traditional Bazaars; Case study: Esfahan Qeisariye Bazaar. Nazar e- Bagh.Volume 14, Issue 52, Pages 49-58.
43. Adger, N. (2000) "Social and Ecological Resilience: are They Related?" Progress in human geography, 24(3), pp. 347-364. [DOI:10.1191/030913200701540465]
44. Allen, Craig R. et al. (2016). Quantifying spatial resilience. Nebraska Cooperative Fish & Wildlife Research Unit - Staff Publications, (53): 625-635. [DOI:10.1111/1365-2664.12634]
45. Arefi, M. (2011). Design for Resilient Cities, Reflections from a Studio, In: Banerjee, Tidib & Loukaitou- Sideris, Companion to Urban Design. Abingdon: Routledge.
46. Barnett, J. E. et al. (2007). In pursuit of wellness: The self-care imperative. Professional Psychology: Research and Practice, 38(6): 603-612. [DOI:10.1037/0735-7028.38.6.603]
47. Bernier, Q., & Meinzen-Dick, R. (2014). Resilience and social capital (Vol. 4). Intl Food Policy Res Inst.
48. Beirão, josé. (2011). Generative tools for flexible urban design, Atlantis. Magazine by Polis: Urban Form, TUDelft, Delft, 22(2): 39-41.
49. Bruneau, M., Chang, S. E., Eguchi, R. T., Lee, G. C., O'Rourke, T. D., Reinhorn, A. M., & Von Winterfeldt, D. (2003). A framework to quantitatively assess and enhance the seismic resilience of communities. Earthquake spectra, 19(4), 733-752. [DOI:10.1193/1.1623497]
50. Caputo, S. (2013). Urban Resilience: a Theoretical and Empirical Investigation. PhD Thesis, Coventry University, England.
51. Çizgen, G. (2012). Rethinking the role of context and contextualism in architecture and design. Eastern Mediterranean University (EMU).
52. Cumming, G. (2011). Spatial resilience in social-ecological systems. Landscape Ecol, 26(10): 900-908. [DOI:10.1007/978-94-007-0307-0]
53. Cutter, S. l. (2008). Community and regional resilience: Perspectives from hazads disasters and emergency management. CARRI Research Report 1. Oak Ridge: Community and Regional Resilience Institute. Available from: http://www.resilientus.org/library/FINAL_CUTTER_9-2508_1223482309.pdf. Accessed 20 Apr 2019.
54. Dolega, L, and D. Celińska-Janowicz. 2015. Retail Resilience: A Theoretical Framework for Understanding Town Centre Dynamics. ARTYKULY (60): 8- 31.
55. Earthquake, Tokyo: National Research Institute of Fire and Disaster, 2007.
56. Erkip, F., Ö. Kızılgün, and G.M. Akinci. 2014. Retailers' Resilience Strategies and Their Impacts on Urban Spaces in Turkey. Cities (36): 112- 120. [DOI:10.1016/j.cities.2012.12.003]
57. Feliciotti, A. Romice, O. & Porta, S. (2016). Design for change: five proxies for resilience in the urban form. Open House International, 41(4): 23-30. [DOI:10.1108/OHI-04-2016-B0004]
58. Forty, A. (2000). Words and Buildings, a Vocabulary of Modern Architecture. London: Thames and Hudson.
59. Hassler, U. & Kohler, N. (2014). Resilience in the built environment. Building Research and Information, 42(2): 119129, DOI: 10.1080/09613218.2014.873593 To link to this article: http://dx.doi.org/10.1080/09613218.2014.873593. [DOI:10.1080/09613218.2014.873593]
60. Hertzberger, H. (2001). Lessons for students in architecture. Rotterdam: 010 Publishers.
61. Holling, C. (1973). Resilience and stability of ecological systems. Annu. Rev. Ecol. Sys, (4):1-23. [DOI:10.1146/annurev.es.04.110173.000245]
62. ICLEI. 2011, Briefing Sheet on 'Towards urban resilience'. Available at http://archive.iclei.org/fileadmin/user_upload/documents/Global/News_Items/Image_Documents_web_news_11/Briefing_Sheet_Urban_Resilience_20110616.pdf. Retrieved September 8, 2016.
63. Kärrholm, M, K. Nylund, and P.P. de la Fuente. 2014. Spatial Resilience and Urban Planning: Addressing the Interdependence of Urban Retail Areas. Cities (36): 121- 130. [DOI:10.1016/j.cities.2012.10.012]
64. Kelin, R.J. & Nicholls, F. (2003). "Thomalla Resilience to Natural Hazards: how useful: is this concept" Environmental hazards. [DOI:10.1016/j.hazards.2004.02.001]
65. Lu, P. & Stead, D. (2013). Understanding the notion of resilience in spatial planning: A case study of Rotterdam, The Netherlands. CITES, 35(0): 200-212. [DOI:10.1016/j.cities.2013.06.001]
66. Mileti, D.S. (1999). "Disasters by Design: A Reassessment of Natural Hazards in the United States", in Natural Hazards and Disasters, Washington, DC: Joseph Henry Press.
67. Nystrom, M. Folke, C. (2001). Spatial resilience of coral reefs. Ecosystems, (4): 406 417. [DOI:10.1007/s10021-001-0019-y]
68. Oxford advance learners dictionary. 2005. 7th ed. Oxford university press.
69. Razafindrabe, B., Cuesta, M., He, B., Rañola Jr, R., Yaota, K., Inoue, S., Santos-Borja, A .(2015). Flood risk and resilience assessment for Santa Rosa-Silang subwatershed in the Laguna Lake region, Philippines. Environmental Hazards, 14(1): 16-35. [DOI:10.1080/17477891.2014.981497]
70. Ross, Helen; Cuthill, Michael; Maclean, Kirsten; Jansen, Danni & Witt, Bradd (2010) Understanding, Enhancing and Managing for Social resilience at the regional scale: opportunities in north Queensland.
71. Resilience, A. (2007). Urban resilience research prospectus: A Resilience Alliance Initiative for Transitioning Urban Systems sustainable futures, CSIRO Australia, Arizona state university, USA, Stockholm University, Sweden.
72. Renschler, C. Frazier, A. Arendt, L. Cimellaro, G.P. Reinhorn, A. Bruneau, M. (2010). Developing the 'PEOPLES' Resilience Framework for Defining and Measuring Disaster Resilience at the Community Scale. In: Proceedings of the 9th US National and 10th Canadian Conference on Earthquake Engineering. Toronto: 25-29.
73. Sharifi, A. & Yamagata, Y. (2016). Urban Resilience Assessment: Multiple Dimensions, Criteria, and Indicators. Onogawa, Japan: Available from: https://www.researchgate.net/publication/306016491_Urban_Resilience_Assessment_Multiple_Dimensions_Criteria_and_Indicators [accessed Aug 13, 2016]. [DOI:10.1007/978-3-319-39812-9_13]
74. Suárez, M. Gómez-Baggethun, M. Benayas, J. & Tilbury, D. (2016). Towards an Urban Resilience Index: A Case Study in 50 Spanish Cities. Sustainability, 8(8): 774, 1-19. [DOI:10.3390/su8080774]
75. Walker, B., Holling, C. S., Carpenter, S. R., & Kinzig, A. (2004). Resilience, adaptability and transformability in social-ecological systems. Ecology and society, 9(2). [DOI:10.5751/ES-00650-090205]
76. Websters New World Dictionary of the English language. (1984). Third collage edition, Merriam-Webster Incorporated Springfield. Available from: http://www.merriam webster.com/dictionary/bylaw (Accessed on 1 January 2019).
77. Wikstrom, A. (2013). The Challenge of Change: Planning for social urban resilience an analysis of contemporary planning aims and practices. Masters Thesis in Urban and Regional Planning 30 credits, Supervisor: Andrew Byerley Department of Human Geography, Stockholm University, www.humangeo.su.se.
78. URL: 1 https://iranmonument.com/مسجد-جامع-اصفهان/ [accessed Apr 20, 2022]
79. URL: 2 https://fa.wikipedia.org/wiki [accessed Aug 20, 2019]
80. URL: 3 https://www.google.it/maps/place/Jameh+Mosque+of+Isfahan/ [accessed Aug 20, 2019]
ارسال نظر درباره این مقاله : نام کاربری یا پست الکترونیک شما:
CAPTCHA
ارسال پیام به نویسنده مسئول

بازنشر اطلاعات
Creative Commons License این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است.

کلیه حقوق این وب سایت متعلق به مجله پژوهش های معماری اسلامی می باشد.

طراحی و برنامه نویسی : یکتاوب افزار شرق

© 2024 CC BY-NC 4.0 | Iran University of Science & Technology

Designed & Developed by : Yektaweb