دوره 12، شماره 1 - ( 1-1403 )
جلد 12 شماره 1 صفحات 40-24 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Hosseini A. Investigating the change of proportions of the dome of Safavid mosques in the context of its creation. JRIA 2024; 12 (1) :24-40
URL: http://jria.iust.ac.ir/article-1-1546-fa.html
URL: http://jria.iust.ac.ir/article-1-1546-fa.html
حسینی اکرم. بررسی تغییر تناسبات گنبدخانه مساجد صفوی در زمینه‌های ایجاد آن. پژوهش‌هاي معماري اسلامي. 1403; 12 (1) :24-40
گروه معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد.
چکیده: (1119 مشاهده)
دوره صفوی علاوه بر شکوفایی کشور در زمینه‌های مختلف و ایجاد یک حکومت ملی پس از دورهای طولانی، برای اولین بار در مقیاس وسیع، تشیع مذهب رسمی کشور گردید. اندیشه‌های جاری در این دوره مبعث از رویکردهای ایرانی- شیعی از خصوصیات منحصر‌به‌فردی برخوردار بود. به دلیل نقش عمده مساجد در این دوره در ساختار سیاسی و اجتماعی کشور، انتظار میرود معماری مساجد نیز متاثر از اندیشه‌های مذکور باشد. از طرفی دیگر استفاده از هندسه را می‌توان بن‌مایه‌ای در آفرینش معماری ایرانی دانست. این تحقیق با هدف پاسخگویی به این سوال شکل گرفته که رویکردهای حاکم بر دوره صفوی چه تغییراتی را در مشخصات فیزیکی گنبدخانه مساجد دوره صفوی سبب شدهاند و این تغییرات چه تاثیراتی بر ادراک انسان از فضای معماری داشته است.
هدف تحقیق از طریق مقایسه مشخصات فیزیکی گنبدخانه مساجد دوره صفوی، با مساجد قبل از این دوره به دست آمده است. از آنجا که مساجد گنبدخانه‌ای از دوره سلجوقی رواج یافته‌اند، جامعه آماری تحقیق، ده گنبدخانه سلجوقی، ده گنبدخانه ایلخانی، دوازده گنبدخانه تیموری، و یازده گنبدخانه صفوی میباشد که بر اساس ابعاد دهانه به دو گروه مساجد بزرگ و کوچک تقسیم شدهاند. این 43 مسجد، دربرگیرنده تعداد عمدهای از کل جامعه آماری مستندشده می‌باشند. به دلیل ماهیت تاریخی این تحقیق، روش تفسیری-تاریخی در ترکیب با روشهای کمی مورد استفاده قرار گرفته و داده‌ها به شیوه استنتاج منطقی تحلیل گردیده‌اند.
نتایج تحقیق نشان می‌دهد ویژگی‌های هندسی و تناسبات گنبدخانه‌های دوره صفوی، بیشترین انطباق را با گنبدخانه‌های سلجوقی نشان میدهند. در گنبدخانه مساجد بزرگ صفوی تمامی مولفه‌های فیزیکی مورد مطالعه نسبت به مساجد دوره‌های قبل، در جهت خلق گنبدخانه‌های رفیع‌تر، افزایش قابل توجهی نموده‌اند. مساجد بزرگ به نسبت مساجد کوچک، تفاوت‌های ساختاری بیشتری را با مساجد دوره‌های قبل خود نشان میدهند. فارغ از ابعاد مسجد، کاهش محسوس تناسبات داخلی فضای گنبدخانه مساجد صفوی نسبت به گنبدخانه‌های دوره‌های قبل، باعث می‌شد که مساجد احساس راحتی و تعامل مثبت با محیط داخلی را القا کنند. از این طریق ضمن اینکه فضا موجب ادراک حسی ناخوشایند در مخاطب نمی‌گردد، معماری مسجد به عنوان زمینه‌ساز ارتقای کرامت انسانی عمل کرده و از این طریق معماری مسئولیت اجتماعی- مذهبی خود را به انجام می‌رساند.
هدف تحقیق از طریق مقایسه مشخصات فیزیکی گنبدخانه مساجد دوره صفوی، با مساجد قبل از این دوره به دست آمده است. از آنجا که مساجد گنبدخانه‌ای از دوره سلجوقی رواج یافته‌اند، جامعه آماری تحقیق، ده گنبدخانه سلجوقی، ده گنبدخانه ایلخانی، دوازده گنبدخانه تیموری، و یازده گنبدخانه صفوی میباشد که بر اساس ابعاد دهانه به دو گروه مساجد بزرگ و کوچک تقسیم شدهاند. این 43 مسجد، دربرگیرنده تعداد عمدهای از کل جامعه آماری مستندشده می‌باشند. به دلیل ماهیت تاریخی این تحقیق، روش تفسیری-تاریخی در ترکیب با روشهای کمی مورد استفاده قرار گرفته و داده‌ها به شیوه استنتاج منطقی تحلیل گردیده‌اند.
نتایج تحقیق نشان می‌دهد ویژگی‌های هندسی و تناسبات گنبدخانه‌های دوره صفوی، بیشترین انطباق را با گنبدخانه‌های سلجوقی نشان میدهند. در گنبدخانه مساجد بزرگ صفوی تمامی مولفه‌های فیزیکی مورد مطالعه نسبت به مساجد دوره‌های قبل، در جهت خلق گنبدخانه‌های رفیع‌تر، افزایش قابل توجهی نموده‌اند. مساجد بزرگ به نسبت مساجد کوچک، تفاوت‌های ساختاری بیشتری را با مساجد دوره‌های قبل خود نشان میدهند. فارغ از ابعاد مسجد، کاهش محسوس تناسبات داخلی فضای گنبدخانه مساجد صفوی نسبت به گنبدخانه‌های دوره‌های قبل، باعث می‌شد که مساجد احساس راحتی و تعامل مثبت با محیط داخلی را القا کنند. از این طریق ضمن اینکه فضا موجب ادراک حسی ناخوشایند در مخاطب نمی‌گردد، معماری مسجد به عنوان زمینه‌ساز ارتقای کرامت انسانی عمل کرده و از این طریق معماری مسئولیت اجتماعی- مذهبی خود را به انجام می‌رساند.
نوع مطالعه: پژوهشي |
موضوع مقاله:
مطالعات موضوعی در معماری و شهرسازی اسلامی (مانند ايده های فضائی- هندسی، نمادها، آرايه ها، احجام و غیره)
دریافت: 1400/9/4 | پذیرش: 1402/12/27 | انتشار: 1403/1/29
دریافت: 1400/9/4 | پذیرش: 1402/12/27 | انتشار: 1403/1/29
فهرست منابع
1. احراری، ز. 1380. مکتب اصفهان در شهرسازی. نشر فرهنگستان هنر
2. استرلین، ه، 1399، هنر و معماری اسلامی. مترجم: غ. علی‌مازندرانی. تهران: یزدا
3. اسماعیلی، م.، ن. ، احمدی و م. صفت گل، 1392. بررسی کارکردهای مختلف مساجد در عصر صفویه. پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی، 145-172.
4. آصف، م. 1381. رستم التواریخ. تهران: انتشارات فردوس.
5. امین رضوی، م. 1377، سهروردی و مکتب اشراق، ، مترجم: م. کیوانی، تهران: نشر مرکز
6. انصاری، م.، ه. ، اخوت و م.، ملایی، 1387. بررسی تاثیر عقاید مذهب شیعه بر ارتباطات فضایی مساجد شیعه. شیعه شناسی، 145-175.
7. بانی مسعود، ا. 1385. تاریخ معماری غرب. اصفهان: نشر خاک.
8. براون ، گ. 1384. تاریخ طب اسلامی. مترجم: م. رجب نیا، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
9. بمانیان، م.، م، پورجعفر، ف.، احمدی و ع.، صادقی، 1389. بازخوانی هویت معنوی و انگاره های قدسی در معماری مساجد شیعی. شیعه شناسی، 37-70.
10. بورکهارت، ت، 1365، هنر اسلامی: زبان و بیان، مترجم: م. رجب‌نیا، تهران: انتشارات سروش.
11. پرویزی، ا.، ح.، پورمند، 1391، تجلی عالم مثال درتزئینات معماری عصر صفوی )نمونه موردی: مسجد امام اصفهان(، آرمانشهر، 44-31
12. پوپ، آ. 1386. معماری ایران. غ. محسین صدری افشاری، مترجم تهران: انتشارات فرهنگیان.
13. پیرنیا، م.ک، 1378، آشنائی با معماری اسلامی ایران، ساختمانهای درون شهری و برون شهری، تدوین غلام حسین معماریان،تهران، دانشگاه علم و صنعت ایران
14. توسلی، م. 1365. اصول و روشهای طراحی شهری و فضاهای مسکونی در ایران جلد ج1. تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات معماری و شهرسازی وزارت مسکن و شهرسازی.
15. حاجیان پور، ح. و ر.، جوادی، 1395. بررسی شناخت مفاهیم هنر معماری اصفهان در سفرنامه های عصر صفوی و چگونگی انتقال آنها به اروپا، مطالعه موردی سفرنامه های دلاواله،تاورنیه،شاردن، سانسون. پژوهشنامه تاریخ های محلی ایران، 29-40.
16. حسین‌زاده شانه چی، ح. 1377. اروپا، تعاملات فرهنگی و نهضت ترجمه علوم اسلامی؛. مشکوه.
17. دانش‌پژوه، م. 1385. بررسی سفرنامه‌های دوره‌ی صفوی. اصفهان: دانشگاه اصفهان و فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی ایران.
18. درتاج، ف. و م.، محمدرضایی، 1395. مبانی کرامت انسان از دیدگاه ملاصدرا. فلسفه دین، 4(13)، 553-578.
19. دری، ع. و غ.، طلیسچی، 1397. کرانمندی و بیکرانی ساختار فضایی معماری اسلامی ایران در مساجد دوران صفوی. قطب علمی معماری اسلامی، 19-40.
20. دلاواله، پ. 1380. سفرنامه دلاواله. م. به‌فروزی، مترجم تهران: نشر قطره.
21. رجبی، م. 1387. زمینه ها و علل ظهور اخباری گری در عصر صفویه. پایان نامه دکتری، رشته تاریخ و تمدن ملل اسلامی، دانشکدۀ الهیات دانشگاه تهران.
22. سرافرازی، ع. و سرحدی، س. 1392. صفویه و احیای سنتهای ملی و باستانی. پژوهش تاریخ، 4، 125-139.
23. سعادت جو، پ.، م.، حمزه نژاد ، و ع.، نقره کار، 1392. تحلیلی بر سیر تحول مفاهیم و الگوی کالبدی مساجد در دوره های چهارگانه معماری ایرانی. فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی، 15-30.
24. شولتز، ک. 1353. هستی، فضا و معماری. م. حافظی ، مترجم تهران: کتابفروشی تهران.
25. شیخ نوری، ا. 1389. چگونگی رسمیت یافتن تشیع توسط صفویان و پیامدهای آن. شیعه شناسی، 8، 7-36.
26. طبسی، م. و ف.، فاضل نسب، 1391. بازشناسی نقش و تاثیر جریان های فکری عصر صفوی در شکل گیری ورودی مساجد مکتب اصفهان. هنرهای زیبا، 17-3، 81-90.
27. کربن، ه، 1391، چشم اندازهای معنوی و فلسفی اسلام ایرانی، جلد دوم: سهروردی و افلاطونیان پارس، مترجم: ا. رحمتی، تهران: سوفیا
28. کربن، ه، 1391، چشم اندازهای معنوی و فلسفی اسلام ایرانی، جلد اول: تشیع دوازده امامی، مترجم: ا. رحمتی، تهران: سوفیا
29. گاردنر، ه. 1370. هنر در گذر زمان. تهران: انتشارات نگاه و آگاه.
30. گروتر، ی. 1386. زیبایی‌شناسی در معماری. ج. پاکزاد و ع. همایون، مترجم تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
31. گلمبک، ل، د. ویلیر، 1374، معماری تیموری در ایران و توران، مترجم محمد یوسف کیانی و کرامت الله افسر، تهران: سازمان میراث فرهنگی.
32. فرهبد، ل، ع.ا. جهانگرد، 1401، مطالعه تطبیقی طرح و نقش در هنر کاشیکاری دوران سلجوقی و صفوی، مطالعات میان رشته ای معماری ایران 1 (1)، 60-43.
33. مددپور، م، 1380 تجلیات حکمت معنوی در هنر اسلامی، تهران: امیرکبیر، شرکت چاپ و نشر بین‌الملل
34. مدقالچی، ل.، انصاری، م.، بمانیان، م. و پورجعفر، م. 1395. تفکر تعقلی شیعی و تاثیر آن در معماری منظر دوره صفویه. نقش جهان، 2-6، 48-59.
35. ملاصدرا. بدون تاریخ. اسفار جلد ج1. قم: دارالمعارف الاسلامیه، بی تا.
36. ناصح، ع. و ساکی، ن. 1387. جایگاه عقل و تعقل در مبانی تفکر شیعه. فصلنامه شیعه شناسی، 209-233.
37. ولایتی ، ع. 1396. کتاب فرهنگ و تمدن اسلامی. نشر معارف.
38. Al-Hassan، A. 2001. Science and Technology in Islam: Technology and applied sciences , Vol. 2. UNESCO
39. Carmona، M.، Heath، T. و Taner ، S. 2010. Public Places، Urban Spaces: The Dimensions of Urban Design. Architectural press.
40. Glenn، M. 2003. Architecture Demonstrates Power. Haverford College. Department of Philosophy.
41. Jackson، P. و Lockhart، L. 1986. The Cambridge History of Iran , Vol. 6. Cambridge University Press. [DOI:10.1017/CHOL9780521200943]
42. Meri، j. 2006. Medieval Islamic Civilization An Encyclopedia, Vol. 2. [DOI:10.4324/9780203957608]
43. Neisser، U. 1976. Cognition and reality: Principles and implications of cognitive psychology. New York: Freeman.
44. Schwarz، B. و Brent، R. 1999. Aging، Autonomy، and Architecture: Advances in Assisted Living. USA: JHU Press. [DOI:10.56021/9780801860331]
45. Ismaili, M., Ahmadi, N. And Sefatgol, m. 2013. Study of different functions of mosques in the Safavid era. Journal of the History of Islamic Civilization, 145-172.2.
46. Asif, M. 2002. Rostam Al-Tawarikh. Tehran: Ferdows Publications.
47. Ansari M. Okhovat H. Molaei M. A survey of the impact of shi'ite convictions on the spatial relations in shi'ite mosques. Shiite Studies. 2008; 3 (23): 145-74.
48. Bani Massoud A. History of Western Architecture. Isfahan: Khak Publishing; 2006.
49. Bemian, M., Pourjafar, M., Ahmadi, F. And Sadeghi, A. 2010. Re-reading the spiritual identity and sacred ideas in the architecture of Shiite mosques. Shiism, 37-70.
50. Pope, A. 2007. Iranian Architecture. Mohsen Sadri Afshari, Tehran Translator: Farhangian Publications.
51. Tavassoli, M. 1986. Principles and methods of urban design and residential spaces in Iran Volume C1. Tehran: Center for Architectural and Urban Studies and Research, Ministry of Housing and Urban Development.
52. Hajianpour, H. And Javadi, R. 2016. A Study of Understanding the Concepts of Isfahan Architectural Art in Safavid Travelogues and How to Transfer Them to Europe, A Case Study of Delavaleh, Tavernier, Chardin, Sanson Travelogues. Iranian Journal of Local History, 29-40.
53. Daneshpajhooh, m. 2006. A Study of Safavid Periodicals. Isfahan: Isfahan University and the Academy of Arts of the Islamic Republic of Iran.
54. Brown E. History of Islamic Medicine. Translated by Massoud Rajabnia. Tehran: Scientific and Cultural Publishing Company; 2005.
55. Della Valle P. Delawaleh Travelogue. Translated by Mahmoud Behfrozi. Tehran: Qhatreh Publishing; 2001.
56. Dorri A. Talischi Q. Jabaran F. Finite and infinite of the spatial structure of Islamic Architecture in the mosques of the Safavid era (Case study Sheikh Lotfollah Mosque and Imam Isfahan). Iran University of Science & Technology. 2018; 6 (2) :19-38.
57. Dortaj, F. Mohammad Rezaee, M. Foundations of Human Dignity Based on Molla Sadra's Viewpoint. Philosophy of Religion. 2016. 13(4): 553-78.
58. Gardner H. Art Through the Ages. Tehran: Negah and Agah Publications; 1991.
59. Grutter J. Aesthetics in Architecture. Translated by Jahanshah Pakzad and Abdolreza Homayoun. Tehran: Shahid Beheshti University Press; 2007.
60. Hosseinzadeh Shanehchi H. Europe, Cultural Interactions and the Islamic Science Translation Movement; Meshkat; 1998; 60 -61: 39-63.
61. Jafari Tabrizi, M. Jurisprudential Treatises, Volume 1, Tehran: Keramat Institute, First Edition; 1998.
62. Javadi Amoli, Interpretation OF verse 70, Surah Isra '.
63. Medghalchi L. Ansari M. Bemanian M. Pourjafar M. Spatial continuity in contemporary Iranian architecture. BSNT. 2016; 6 (2) :48-59.
64. Motahhari M. Master's Notes, Volume 12; Qom: Sadra Publications, First Edition; 2014.
65. Naseh A. Saki N. The place of reason and reasoning in the foundations of Shiite thought. Shia Studies. 2008. 21: 209 - 34.
66. Rahdar A. Shiite Renaissance: Iranian-Islamic Development. Pegah Hozeh; 2010: 280.
67. Rajabi M. Backgrounds and Causes of Reporting Emergence in the Safavid Era. PhD Thesis, Department of History and Civilization of Islamic Nations, Faculty of Theology, University of Tehran; 2008.
68. Saadatjoo P. Hamzenejad M. Noghrehkar A. An evolutionary analysis of concepts and spatial patterns of mosques in the fourfold Iranian architecture periods. Studies On Iranian - Islamic City. 2014; 4(13): 15-30.
69. Sarafrazi A. Sarhaddi S. Safavid and Revival of Ancient and National Traditions. Research in history. 2014; 13(4): 125-39.
70. Schultz C. Existence, space and architecture. Translated by Mohammad Hossein Hafezi. Tehran: Tehran Bookstore; 1353.
71. Tabatabai S.M. (Bita), Tafsir Al-Mizan, translated by Mousavi Hamedani, Volume 13; Qom: Asalemi Publications.
72. Tavassoli M. Principles and methods of urban design and residential spaces in Iran. Volume 1. Tehran: Center for Architectural and Urban Studies and Research, Ministry of Housing and Urban Development; 1986.
73. Velayati A. Book of Islamic Culture and Civilization. Publication of maaref; 2016.
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
Journal of Researches in Islamic Architecture is licensed under a Creative Commons Attribution-ShareAlike 4.0 International License.
