دوره 11، شماره 2 - ( 2-1402 )
جلد 11 شماره 2 صفحات 120-104 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Daneshpour S A, akbari B. Analysis of condition the localization of the Ashura ritual in Iran. JRIA 2023; 11 (2) :104-120
URL: http://jria.iust.ac.ir/article-1-1578-fa.html
URL: http://jria.iust.ac.ir/article-1-1578-fa.html
دانشپور سید عبدالهادی، اکبری بابک. تحلیل چگونگی مکانمند شدن امر آیینیِ عاشورایی در ایران. پژوهش‌هاي معماري اسلامي. 1402; 11 (2) :104-120
دانشگاه علم و صنعت ایران
چکیده: (1783 مشاهده)
آیینهای عاشورایی مانند هر پدیدار اجتماعی دیگری ویژگی‌های منحصر‌به‌فردی دارند که قبض و بسط تاریخی آن‌ها تأثیرات مکانی خاص خودش را در پی دارد. به‌عبارت دیگر، مکانمند شدن امر آیینی در گروِ عبور از یک فرآیند تاریخی و اجتماعی است. این پژوهش در پی آن است که با شناخت چیستی پدیدار آیین از منظر علوم‌اجتماعی و یافتن جنبه‌های مختلف آن، چگونگی نمودهای کالبدی و فضایی هرکدام از این جنبه‌ها و چگونگی فرآیند تاریخی و اجتماعی مکانمند شدن امر آیینی عاشورایی را توضیح دهد. برای این منظور، داده‌های نظری و تاریخی بر مبنای روش پژوهش تحلیل محتوای کیفی داده‌ها بررسی می‌شوند. نخست، یک کدگذاری باز بر مبنای چیستی امر آیینی صورت می‌گیرد که تعریفی سه‌وجهی از آن را به دست می‌دهد و عبارت است از تعریف آیین به‌مثابه امر استعاری و امر انضباطی و امر نمایشی. سپس با دسته‌بندی داده‌های تاریخی بر اساس کدگذاری باز مذکور، مفاهیم پایه‌ای تحلیل تولید می‌شوند. این مفاهیم نمودهای فضایی و کالبدی ناشی از تکوین، تحول و تکامل تاریخی جنبه‌های استعاری، انضباطی و نمایشی امر آیینی را روشن می‌کنند که در نهایت، با جمع‌بندی آن‌ها می‌توان تم‌ها یا همان نتایج نهایی را تبیین‌کرد که بیانگر فرآیند تاریخی مکانمند شدن آیینهای عاشورایی‌اند. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهند که این فرآیند سه دورۀ تاریخی متفاوت را از سر گذرانده است. دورۀ نخست مقارن است با دوران امارت آل‌بویه که تکوین وجه انضباطی آیین عاشورایی منجر به برپایی خیمه‌‌هایی در بازارگاه‌های شهرها می‌شود تا نخستین مرحله از مکانمند شدن امر آیینی با تولید فضاهای آیینی نقطه‌ای در بازار به‌عنوان قلب شهر شکل بگیرد. همچنین تکوین وجه استعاری آیینهای عاشورایی در این دوران صورت می‌گیرد؛ اما آیین از این منظر فرصت بروز فضایی و مکانی نمی‌یابد تا در دورۀ دوم، در حکومت صفوی، با تکامل وجه استعاری، امر آیینی در فضای خصوصی منازل با برپایی مراسم روضه‌خوانی مکانمند گردد. این امر هم‌زمان عامل تکوین وجه نمایشی آیین نیز است. تکامل وجه انضباطی آیین در این دوران با تلاش‌ها در بسط و کنترل هم‌زمان نزاع‌های محلی، امر آیینی را در معابر شهری به‌عنوان محمل حرکت دسته‌های سوگواران مکانمند می‌کند که در نهایت، برای کنترل حکومت بر اجرای مراسم، این مسیر‌ها به میادین حکومتی ختم می‌شوند. در دورۀ سوم، مقارن حکومت قاجاریه، فضاهای آیینی خصلتی تماشاخانه‌ای و موزه‌ای پیدا می‌کنند که ناشی از تحول وجه استعاری امر آیینی است. در این دوره، تکامل وجه نمایشی، امر آیینی را در واپسین مرحله از فرآیند مکانمند شدن خویش به گسترش ساخت تکایا و حسینیه‌ها با الهام از خانقاه‌های صوفیان و حلقوی‌کردن مسیرهای حرکت دسته‌های سوگواران در شهرها وامی‌دارد.
نوع مطالعه: پژوهشي |
موضوع مقاله:
مطالعات موضوعی در معماری و شهرسازی اسلامی (مانند ايده های فضائی- هندسی، نمادها، آرايه ها، احجام و غیره)
دریافت: 1400/11/20 | پذیرش: 1401/7/11 | انتشار: 1402/2/11
دریافت: 1400/11/20 | پذیرش: 1401/7/11 | انتشار: 1402/2/11
فهرست منابع
1. آمار دارالخلافۀ تهران. 1368. به‌کوشش سیروس سعدونیان، منصوره اتحادیه (نظام‌مافی). تهران: نشر تاریخ ایران.
2. ابن‌حوقل. 1366. سفرنامه ابن‌حوقِل (ایران در صُورَه الاَرض). ترجمۀ جعفر شعار. چاپ دوم. تهران: انتشارات امیرکبیر
3. الشیبی، مصطفی کمال. 1380. تشیع و تصوف. ترجمۀ علیرضا ذکاوتی قراگوزلو. تهران: انتشارات امیرکبیر.
4. اورسل، ارنست. 1353. سفرنامۀ اورسل. ترجمۀ علی‌اصغر سعیدی. تهران: انتشارات زوار.
5. اولئاریوس، آدام. 1363. سفرنامۀ اولئاریوس (بخش ایران). ترجمۀ احمد بهپور. تهران: نشر ابتکار نو.
6. باربارو، جوزفا و دیگران. 1381. سفرنامۀ ونیزیان در ایران. ترجمۀ منوچهر امیری. چاپ دوم. تهران: انتشارات خوارزمی.
7. بانی‌مسعود، امیر. 1394. معماری معاصر ایران؛ در تکاپوی سنت و مدرنیته. چاپ ششم. تهران: نشر هنر معماری قرن.
8. بایندر، هانری.1370. سفرنامۀ هانری بایندر(کردستان،بین‌النهرین و ایران). ترجمۀ کرامت‌الله افسر. تهران: نشر فرهنگسرا.
9. بروگش، هاینریش. 1374. در سرزمین آفتاب. ترجمۀ مجید جلیلوند. تهران: نشر مرکز.
10. بزرگ‌نیا، زهره. 1385. تکیه‌ها و حسینیه‌های ایران. تهران: چاپخانۀ مظاهری.
11. بلوکباشی، علی.1390. تعزیه‌خوانی؛ حدیث مصائب قدسی مصائب در نمایش آئینی. چاپ دوم. تهران: انتشارات امیرکبیر.
12. بیضایی، بهرام. 1379. نمایش در ایران. چاپ دوم. تهران: انتشارات روشنگران و مطالعات زنان.
13. پرتو، بابک.1393. اسطوره و آیین؛ مجموعه دیدگاه‌های مکاتب و صاحب‌نظران. تهران: نشر کتابدار.
14. پری، جان، آر.1394. «حیدری و نعمتی. ترجمۀ محمدجلال ماخانی». فصلنامۀ جندی شاپور. ش 4. صص: 129-135.
15. پولاک، یاکوب ادوارد. 1368. سفرنامۀ پولاک (ایران و ایرانیان). ترجمۀ کیکاوس جهانداری. تهران: انتشارات خوارزمی.
16. پین، مایکل. 1394. فرهنگ اندیشۀ انتقادی. ترجمۀ پیام یزدانجو. چاپ پنجم. تهران: نشر مرکز.
17. تاورنیه، ژان باتیست. 1383. سفرنامۀ تاورنیه. ترجمۀ حمید ارباب شیرانی. تهران: انتشارات نیلوفر.
18. توال، فرانسوا. 1384. ژئوپولیتیک شیعه. ترجمۀ کتایون باصر. تهران: نشر ویستار.
19. دلاواله، پیترو.1370. سفرنامۀ دلاواله. ترجمۀ شجاع‌الدین شفا. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
20. خنیفر، حسین و ناهید مسلمی. 1398. اصول و مبانی روش‌های پژوهش کیفی. ج1. چاپ دوم. تهران: نشر نگاه دانش.
21. دوگوبینو، کنت. 1383. سه سال در آسیا. ترجمۀ عبدالرضا هوشنگ مهدوی. تهران: نشر قطره.
22. رحمانی، جبار. 1394. آیین و اسطوره در ایران شیعی؛ انسان‌شناسی مناسک عزاداری در محرم. چاپ دوم. تهران: نشر خیمه.
23. رضایی، جمال. 1381. بیرجندنامه. به‌اهتمام محمود رفیعی. تهران: نشر هیرمند.
24. سیاح، حاج‌محمدعلی. 1356. خاطرات حاج سیاح. تصحیح سیف‌الله گلکار. چاپ دوم. تهران: انتشارات امیرکبیر.
25. سیوری، راجر. 1381. ایران عصر صفوی. ترجمۀ کامبیز عزیزی. چاپ شانزدهم. تهران: نشر مرکز.
26. شاردن، ژان باپتیست. 1375. سفرنامه. ترجمۀ اقبال یغمایی. ج4. تهران: انتشارات توس.
27. شایگان، داریوش.1394. ادیان و مکاتب فلسفی هند. چاپ هشتم. تهران: انتشارات امیرکبیر.
28. شهری، جعفر. 1371. طهران قدیم. ج1و2و3. چاپ سوم. تهران: انتشارات معین.
29. صفا، ذبیح الله. 1369. تاریخ ادبیات ایران. تلخیص از محمد ترابی. ج2. چاپ چهارم. تهران: نشر فردوس.
30. طبری، محمد بن جریر. 1375. تاریخ طبری. ترجمۀ بوالقاسم پاینده. ج2 و 7. چاپ پنجم. تهران: انتشارات اساطیر.
31. فرای،ریچارد.ن. 1394. تاریخ ایران کمبریج. ترجمۀ حسن انوشه. ج4بخش اول. چاپ یازدهم. تهران: انتشارات امیرکبیر.
32. فقیهی، علی‌اصغر .1384. تاریخ آل‌بویه. چاپ چهارم. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت).
33. کارلاسرنا، مادام. 1362. آدم‌ها و آیین‌ها در ایران. ترجمۀ علی‌اصغر سعیدی. تهران: انتشارات زوار.
34. کمپفر، انگلبرت. 1363. سفرنامۀ کمپفر به ایران. ترجمۀ کیکاووس جهانداری. چاپ سوم. تهران: انتشارات خوارزمی.
35. کیانی، محسن. 1380. تاریخ خانقاه در ایران. چاپ دوم. تهران: انتشارات طهوری.
36. گیدنز، آنتونی. 1392. جامعه‌شناسی. ترجمۀ منوچهر صبوری. تهران: نشر نی.
37. مالینفکسی، بریسلاو. 1377. اسطوره در روان‌شناسی انسان‌های بدوی. ترجمۀ جلال ستاری. تهران: نشر مرکز.
38. مخبرالسلطنه هدایت، مهدیقلی خان. 1344. خاطرات و خطرات. چاپ دوم. تهران: انتشارات کتاب‌فروشی زوار.
39. مستوفی، عبدالله. 1386. شرح زندگانی من؛ تاریخ اجتماعی و اداری دورۀ قاجار. تصحیح ابوالقاسم سری. تهران: نشر توس.
40. منجم یزدی، جلال‌الدین محمد بن عبدالله. 1366. تاریخ عباسی. تصحیح: سیف‌الله وحیدنیا. تهران: انتشارات وحید.
41. موریه، جیمز. 1354. سرگذشت حاجی‌بابا اصفهانی. ترجمۀ میرزا حبیب اصفهانی. چاپ دوم. تهران: انتشارات حقیقت.
42. ناری قمی، مسعود. 1395. «الگوی کالبدی حسینیه‌ها». مطالعات معماری ایران. ش 9. صص: 25-47.
43. نیبور، کارستن.1390. سفرنامۀ کارستن نیبور. ترجمۀ پرویز رجبی. تهران: انتشارات ایران‌شناسی.
44. ویلس، چارلز جیمز. 1363. تاریخ اجتماعی ایران در عهد قاجاریه. ترجمۀ جمشید دودانگه و مهرداد نیکنام. تهران: زرین.
45. الیاده، میرچا. 1386. چشم‌اندازهای اسطوره. ترجمۀ جلال ستاری. تهران: نشر توس.
46. الیاده، میرچا. 1388. اسطوره و آیین از روزگار باستان تا به امروز. ترجمۀ ابوالقاسم اسماعیل‌پور. تهران: شهر اسطوره.
47. Al-Sheibi, Mostafa Kamal. 2001. Shiism and Sufism,.translated by Alireza Zekavati Qaraguzlu. Tehran:Amirkabir Publications
48. Bani-Massoud, Amir. 2014. Contemporary Iranian Architecture; In Struggle for Tradition and Modernity. Tehran :Century Architecture Publishing sixth edition
49. Barbara Boudewijnse. 1998. British Roots of the Concept of Ritual," in Religion in the Making: The Emergence of the Sciences of Religion. London, New York. Routledge [DOI:10.1163/9789004379039_018]
50. Barbera, Josepha et al. 2002. Travelogue of Venice in Iran. translated by Manouchehr Amiri. Tehran: Kharazmi Publications second edition
51. Beizai, Bahram. 2000. Theater in Iran. Tehran: Roshangaran Publications and Women's Studies second edition
52. Bell, Catherine. 1997. Ritual:Perspectives and Dimensions.New York:Oxford UniversityPress [DOI:10.1093/oso/9780195110517.001.0001]
53. Binder, Henry. 1991. Travelogue of Henry Binder (Kurdistan, Mesopotamia and Iran). translated by Keramatollah Afsar. Tehran Farhangsara publishing
54. Blokbashi, Ali. 2011. recitation of taziyeh; The Story of the Holy Sufferings Sufferings in a Ritual Performance. Tehran: Amirkabir Publications Second Edition
55. Bozorgnia, Zohreh. 2006. Religions and Hosseiniyahs of Iran. Tehran: Mazaheri Printing House
56. Brugsch, Heinrich.1995. In the Land of the Sun. translated by Majid Jalilvand. Tehran: Markaz Publishing
57. Chardin.J. B. 1996. Travelogue, Translated by Iqbal Yaghmaei.Tehran:Toos Publications Vol 4
58. Creswell, John. 2018. Research Project: Qualitative. Quantitative and Combined Approaches. Translated by Alireza Kiamanesh and Maryam Dana Toos. Tehran: Allameh Tabatabaei University Jihad Daneshgahi Publications.
59. DeGobineau, Kont. 2004. Three years in Asia. translated by Abdolreza Houshang Mahdavi. Tehran: Qatreh Publishing
60. Delavaleh, Pietro.1991. Delavaleh Travelogue. Translated by Shojaedin Shafa, Tehran: Scientific and Cultural publications
61. Dodangeh & Mehrdad Niknam. Tehran: Zarrin Publishing
62. Eliade, Mircia. 2007. Mythical Perspectives. translated by Jalal Sattari. Tehran: Toos Publishing
63. Eliade, Mircia. 2009. Myth and Religion from Ancient Times to the Present. Translated by Abolghasem Esmaieilpour. Tehran: Sahre ostoureh publishing
64. Faghihi, Ali Asghar. 2005. History of Al-buyeh, Tehran: Organization for the Study and Compilation of University Human Science Books (Samat) Fourth Edition
65. Fischer Michael M.J. 2003. Emergent Forms Of life and the Anthropological Voice. Durham: Duke University Press [DOI:10.1515/9780822384953]
66. Fry, RN. 2015. History of Iran Cambridge. Translation: Hassan Anousheh. Tehran: Amirkabir Publications Eleventh Edition Volume 4, Part 1
67. Geerts Clifford. 1980. Negara: the theatre style; Mardi Gras at New Orleans and Mobile. Chicago : university of Chicago Press
68. Gellner, Ernest. 1992. Postmodernism, Reason & Religion, London, New York. Routledge
69. Giddens, Anthony. 2014. Sociology. Manouchehr Saburi. Tehran: Ney Publications
70. Gluckman, Max. 1963. Order and Programmers: Technologies of power in the engineered landscape of Ball, NJ: Princeton University Press
71. Hussain, Ali J. 2005. The Mourning of history and the History of Mourning: The evaluation Ritual commemoration of the Battle of Karbala in Copmarative Studies of South Asia, Africa and the Middle East; A Duke University press, Vol 25, No1, 2005: pp78-88 [DOI:10.1215/1089201X-25-1-78]
72. Ibn Hoghel. 1987. Travelogue of Ibn Huqhel (Iran in the image of the earth). Translated by Jafar Shoaar. Tehran: Amirkabir Publications second edition
73. Karlaserna, Madame. 1983. People and Rituals in Iran. translated by Ali Asghar Saeedi. Tehran: Zavvar Publications
74. Kempfer, Engelbert. 1984. Kempfer's travelogue to Iran. translated by Keykavous Jahandari. Tehran: Kharazmi Publications third edition
75. Khanifar, Hossein and Nahid Muslimi. 2019. Principles and foundations of qualitative research methods. Volume 1, Tehran: Negah Danesh Publishing. second edition
76. Kiani, Mohsen. 2001. History of Monasteries in Iran.Tehran:Tahoori Publications 2th Edition
77. Krippendorf, Kloss. 2015. Fundamentals and methodology of content analysis. Translator: Houshang Naibi. Tehran: Ney Publishing.
78. Kuper Adam. 1983. Anthropology and Anthropologists : the Modern British school, London, Routledge & Kegan Paul
79. Lambek, mischeal .2002. A Reader in the Anthropology of Religion, Oxford: Blackwell
80. Lawson. Thomas. 2000. Cognition: Braun. Willi, Guide to the study of Religion, London: Cassel
81. Malinowski, Bronisław.1998. Myth in the Psychology of Primitive Human. Translated by Jalal Sattari. Tehran: Markaz Publishing
82. Mokhber-ol-Saltaneh Hedayat, Mahdi Gholi Khan. 1965. Memoirs and Dangers .Tehran: Zavar Bookstore Publications second edition
83. Mollazadeh, Kazem. 2002. schools and religious buildings. Tehran: Surah Mehr Publications
84. Monajem Yazdi, Jalaluddin Mohammad bin Abdullah. 1987. Abbasi history. Corrected by Saifullah Vahidnia. Tehran: Vahid Publications
85. Morier, James. 1975. Story of Haji Baba Isfahani. Translated by Mirza Habib Isfahani. Tehran: Haghighat Publications Second Edition
86. Mostofi, Abdullah. 2007. my biography; Social and Administrative History of the Qajar Era. edited by Abolghasem Sari. Tehran: Toos Publishing
87. Nanda 7 Warms 1998, CulturalAnthropology, New York: West - wadaworth
88. Naraghi, Hassan.1966. Kashan Social History. Tehran: Institute of Social Studies and Research, University of Tehran
89. Niebuhr, Carsten. 2011. Travelogue of Carsten Niebuhr. translated by Parviz Rajabi. Tehran: Iranology Publications
90. Olearius, Adam.1984. Olearius Travelogue (Iranian section). translated by Ahmad Behpour. Tehran: Ebtekar No Publishing
91. Parto, Babak. 2014. Myth and religion; Collection of views of schools and experts. Tehran: Ketabdar Publishing
92. Payne, Michael. 2015. Culture of Critical Thought. Translation of Yazdanjoo Payam. Tehran: published by Markaz Fifth Edition
93. Peri, Jan, R. 2015. Heidari and Nemati. translated by Mohammad Jalal Makhani. Jundishapur Quarterly, Vol. 4, pp. 129-135
94. Pollack, Jacob Edward. 1989. Pollack Travelogue (Iran and Iranians). translated by Keykavus Jahandari. Tehran: Kharazmi Publications
95. Radcliife Brown. 1939. Structure and Function in Primitive Society London: Cohen and West
96. Rahmani, Jabbar. 2015. Religion and Myth in Shiite Iran; Anthropology of Mourning Rites in Muharram. Tehran: Tent Publishing
97. Rezaei, Jamal. 2002. Birjandnameh. by Mahmoud Rafiei. Tehran: Helmand Publishing
98. Safa, Zabihollah. 1990. History of Iranian Literature. Summary of Mohammad Torabi. Tehran: Ferdows Publishing Fourth Edition Vol 2
99. Savory, Roger. 2002. Safavid Iran. translated by Kambiz Azizi . Tehran:Markaz Publishing
100. Sayyah, Haj Mohammad Ali. 1977. Memoirs of Haj Sayyah. Corrected by Saifullah Golkar. Tehran: Amirkabir Publishing Institute second edition
101. Shahri, Jafar. 1992. old Tehran. Tehran: Moein Publications. third edition vols. 1, 2, 3.
102. Shaygan, Dariush. 2015. Religions and philosophical schools of India. Tehran: Amirkabir Publications eighth edition
103. Statistics of Tehran Caliphate. 1989. by Sirus Saadounian. Mansoureh Etehadiyeh (Nezammafi). Tehran: Publication of the History of Iran
104. Tabari, Mohammad Ibn Jarir. 1996. History of Tabari. translated by Abolghasem Payende. Tehran: Asatir Publications fifth edition vols. 2 and vol. 7
105. Tavernier, Jean-Baptiste. 2004. Tavernier Travelogue. translated by Hamid Arbab Shirani. Tehran: Niloufar Publications
106. Tawal,François.2005. Shia Geopolitics.translated by Katayoun Baser. Tehran: Wistar Publishing
107. Turner , Victor, 1984. The Anthropology of Performance, NewYork: Performing Arts Journal Publications
108. Ursel, Ernest. 1974. Ursel Travelogue. translated by AliAsghar Saeedi. Tehran: Zavar Publications
109. Wales, Charles James. 1984. Social History of Iran in the Qajar Era. translated by Jamshid
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
Journal of Researches in Islamic Architecture is licensed under a Creative Commons Attribution-ShareAlike 4.0 International License.
