دوره ۱۲، شماره ۲ - ( ۴-۱۴۰۳ )
جلد ۱۲ شماره ۲ صفحات ۳۶-۲۰ |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Ghalandarian I, Ghane Honarvar Z. (2024). Revisiting the evolution of Iranian-Islamic Neighborhood Structure Based on Urban Development Plans: Case Study of Sarshoor, Mashhad. JRIA. 12(2), 20-36. doi:10.61186/jria.12.2.2
URL: http://jria.iust.ac.ir/article-1-1687-fa.html
URL: http://jria.iust.ac.ir/article-1-1687-fa.html
قلندریان ایمان، قانع هنرور زینب. بازخوانی تطور ساختار محله ایرانی-اسلامی مبتنی بر پیشنهادات طرح‌های توسعه شهری (مورد مطالعه: محله سرشور، مشهد) پژوهش‌هاي معماري اسلامي ۱۴۰۳; ۱۲ (۲) :۳۶-۲۰ ۱۰,۶۱۱۸۶/jria.۱۲.۲.۲
۱- گروه شهرسازی، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران
۲- دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران.
۲- دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران.
چکیده: (۶۱۰۱ مشاهده)
محله از ادوار گذشته به‌عنوان سکونتگاهی اجتماعی محل استقرار و سکونت شهرنشینان بوده است. این واحد اجتماعی که رکن اصلی جامعه ایرانی-اسلامی محسوب می‌شد، ساختار کالبدی شهرهای ایران باستان را در قالبی متفاوت عرضه نمود. عوامل متعدد سیاسی، اداری، اقتصادی و اجتماعی-فرهنگی باعث شکل‌گیری فضای کالبدی محله در شهر شده که از این میان، عوامل اجتماعی و فرهنگی از اهمیت خاصی برخوردارند. امروزه تعدادی از محلات تاریخی و قدیمی شهرها به واسطه برخی کاستی‌ها در ارائه خدمات، مورد مداخله توسط مدیریت شهری قرار گرفته است. چنانچه این مداخلات بدون توجه به خاطرات و تعلقات شهروندان و نیازهای آن‌ها صورت گیرد، منجر به توسعه‌هایی شتابان در بافت‌های تاریخی شده و خاطره‌زدایی و نابودی هویت شهرها را به همراه دارد. یکی از بسترهای تغییر شکل این محلات، طرح‌های توسعه شهری هستند. پژوهش حاضر با هدف ارزیابی تغییرات شاخصه‌های کالبدی- هویتی محله سرشور بر اساس طرح‌های جامع و تفصیلی و تغییر خصلت‌های محله می‌پردازد. این پژوهش از نظر هدف، کاربردی و از نظر ماهیت کیفی مبتنی بر روش تحلیل مضمون (تحلیل تماتیک) است. استراتژی مورد استفاده در این پژوهش استقرا می‌باشد. گردآوری اطلاعات با استفاده از روش کتابخانه‌ای و میدانی انجام شده است. دستاوردهای این پژوهش حاکی از آن است که با مداخلات طرح‌های توسعه شهری در سال‌های مختلف در این محله سه خصلت سکونتی، اقامتی، و بازاری تغییر یافته و از حالت تعادل خارج شده است. خصلت سکونتی محله تحت تأثیر خروج افراد بومی از محله و کاهش حس تعلق، افزایش قیمت زمین و اجناس، ترافیک زیاد سواره، و افزایش کاربری‌های اقامتی به شدت تضعیف شده است.
نوع مطالعه: پژوهشي |
موضوع مقاله:
تحلیل، آسيب شناسی و نقد آثار و مکاتب معماری و شهرسازی از منظر اسلامی
دریافت: 1402/3/24 | پذیرش: 1403/3/6 | انتشار: 1403/4/24
دریافت: 1402/3/24 | پذیرش: 1403/3/6 | انتشار: 1403/4/24
فهرست منابع
۱. باستانی‌راد، حسن. ۱۳۹۱. کوی (محله) در شهرهای ایرانی سده‌های نخستین اسلامی. پژوهش‌های تاریخی ایران و اسلام ۶ (۱۰): ۱-۳۰.
۲. بهشتی، سیدحامد. ۱۳۹۰. محله، نهادی سنتی برای تقویت جامعه مدنی. اندیشه ایرانشهر ۵ (۱۴-۱۵): ۲۰-۲۵.
۳. پاکزاد، جهانشاه. ۱۳۸۶. مبانی نظری و فرآیند طراحی شهری. تهران: وزارت مسکن و شهرسازی.
۴. پورجعفر، محمدرضا، و علی پورجعفر. ۱۳۹۱. الگوی پیشنهادی محله, با مرکزیت مسجد و فضاهای عمومی مورد نیاز در شهر ایرانی-اسلامی. مطالعات شهر ایرانی اسلامی ۳ (۱۰): ۱۵-۲۴.
۵. پیربابایی، محمدتقی، و حسن سجادزاده. ۱۳۹۰. تعلق جمعی به مکان، تحقق سکونت اجتماعی در محله سنتی. باغ نظر ۸ (۱۶): ۱۷-۲۸.
۶. پیرحیاتی، مهدی، و میلاد ترکجزی. ۱۳۹۲. بازشناسی ساختار کالبدی و ویژگی‌های شهر اسلامی. در همایش ملی شهرسازی و معماری در گذر زمان، قزوین.
۷. ثقه‌الاسلامی، عمیدالاسلام، و بهناز امین‌زاده. ۱۳۹۲. بررسی تطبیقی مفهوم و اصول به کار رفته در محله ایرانی و واحد همسایگی غربی. هویت شهر ۷ (۱۳): ۳۳-۴۵.
۸. حیدری، محمدتقی، و علی طارمی. ۱۳۹۹. گذری بر گذار ستیز محله‌ای و کاربست آن در محلات شهر ایرانی-اسلامی. دانش شهرسازی ۴ (۱): ۹۶-۷۳.
۹. خبیری، سمانه، محمدرضا پورجعفر، و محمدسعید ایزدی. ۱۳۹۹. تبیین ماهیت دلبستگی به محله ایرانی-اسلامی: مطالعه کیفی محله اختیاریه. مطالعات شهر ایرانی اسلامی ۱۱ (۴۲ ): ۶۷-۸۰.
۱۰. خدایی، زهرا، و علی‌اکبر تقوایی. ۱۳۹۰. شخصیت شناسی شهر اسلامی، با تأکید بر ابعاد کالبدی شهر اسلامی. مطالعات شهر ایرانی اسلامی ۲ (۵): ۱۱۳-۱۰۳.
۱۱. خنیفر، حسین، و مسلمی ناهید. ۱۳۹۸. اصول و مبانی روش‌های پژوهش کیفی، ج ۱. تهران: نگاه دانش.
۱۲. رنجبریان، بهرام، و سیدمحمد زاهدی. ۱۳۸۶. بررسی اثرات تکرار سفر به اصفهان بر میزان رضایت گردشگران خارجی. جغرافیا و توسعه ناحیه‌ای ۵ (۹): ۷۸-۶۵.
۱۳. سازمان عمران و بهسازی. ۱۳۸۷. گزارش بازنگری طرح نوسازی و بازسازی بافت پیرامون حرم مطهر امام رضا(ع).
۱۴. سعیدی رضوانی، عباس. ۱۳۶۸. بینش اسلامی و جغرافیای شهری. تحقیقات جغرافیایی ۸ (۳۸): ۷-۴۴.
۱۵. سلطانی‌فرد، هادی، حسین حاتمی‌نژاد، مصطفی عباس‌زادگان، و احمد پوراحمد. ۱۳۹۲. تحلیل دگرگونی ساختار کالبدی فضایی شهر ایرانی- اسلامی (مطالعه موردی: شهر سبزوار). مطالعات شهر ایرانی اسلامی (۱۴): ۱۳-۲۱.
۱۶. شفیعی دستجردی، مسعود. ۱۳۹۲. نوسازی بافت‌های فرسوده و ضرورت تغییر نگرش در تهیه و اجرای طرح‌های جامع و تفصیلی. باغ نظر ۱۰ (۲۴): ۱۰۴-۹۱.
۱۷. صفوی، سیدعلی، محمود رضایی، و مژگان سعادتمندی. ۱۳۹۷. کاربست اصول نوشهرگرایی مطابق با شناسه‌های شهر ایرانی-اسلامی (مطالعه موردی: محله مسکونی و قدیمی رباطکریم (رباط کهنه)). پژوهش‌های جغرافیای انسانی (پژوهش‌های جغرافیایی) ۵۰ (۴): ۹۲۹-۹۴۴.
۱۸. صناعی، امیر، فرح حبیب، و ایرج اعتصام. ۱۴۰۰. بررسی نقش سرمایه اجتماعی در افزایش پایداری محله‌ای (نمونه موردی: محله حصارک تهران). انسان و محیط زیست ۱۴ (۵۷): ۱۴۰-۱۵۳.
۱۹. طاهرخانی، حبیب‌الله، و محمدمهدی متوسلی. ۱۳۸۵. مدیریت بافت تاریخی شهرهای ایران (چالش‌ها و راهبردها). مدیریت شهری ۵ (۱۸): ۱۰۷-۹۶.
۲۰. غفوری، فواد، و ایمان قلندریان. ۱۴۰۲. بازآفرینی خیابان چهارباغ هرات با هدف ارتقای هویت مکان. باغ نظر ۲۰ (۱۲۳): ۴۳-۵۴.
۲۱. غلامی، سعید، ابوالفضل مشکینی، و اسماعیل دویران. ۱۳۹۲. طراحی فضایی محلات شهری با تأکید بر اصول دین اسلام در شهر ایرانی-اسلامی (مطالعه موردی: محله شهدای شهر زنجان). هویت شهر ۹ (۲۲): ۴۱-۵۲.
۲۲. قلندریان، ایمان. ۱۴۰۱. کاربست روش داده‌بنیاد در ظهور یک نظریه‌ی شهری (بازآفرینی بخش مرکزی مشهد). پژوهش‌های معماری اسلامی ۱۰ (۲): ۱۰۳-۸۵.
۲۳. قهرمان، آرش، احمدرضا اصغرپورماسوله، امیدعلی خوارزمی، محسن نوغانی، و حسین اکبری. ۱۴۰۰. گونه‌شناسی گردشگران بر اساس نوع اقامت در شهر مشهد. مطالعات اجتماعی گردشگری ۹ (۱۷): ۱۸۹-۲۱۸.
۲۴. کاویانی، محمد و مصطفی نظری. ۱۴۰۱. کاربست روش تحلیل مضمون در بررسی و مقایسه جایگاه «فکر» در روانشناسی قرآن‌بنیان. روش‌شناسی علوم انسانی ۲۸ (۱۱۰): ۵۳-۷۰.
۲۵. کریمیان، حسن. ۱۳۸۹. نمادهای فرهنگی در مناظر شهری: بیان معنا، حس هویت، و آرامش روحی. پژوهش‌های جغرافیای انسانی (پژوهش‌های جغرافیایی) ۴۲ (۷۴): ۱۱۹-۱۳۲.
۲۶. کشانی همدانی، مینا، و حسن سجادزاده. ۱۳۹۹. بازخوانی سازمان فضایی محله در شهر ایرانی از منظر فرهنگ وقف، مطالعه موردی: محله علی قلی آقا، شهر اصفهان. مطالعات شهر ایرانی اسلامی ۱۰(۴۰ ): ۳۳-۴۴.
۲۷. لطفی، سهند، محمدرضا پورجعفر، و مجتبی انصاری. ۱۳۸۳. مروری بر ناکارآمدی طرح‌های تفصیلی متداول در بافت ارگانیک مسکونی (مورد مطالعه محله امامزاده قاسم تهران). هنرهای زیبا ۴ (۱۸): ۱۳-۲۴.
۲۸. لطیفی، غلامرضا، و ندا صفری چابک. ۱۳۹۲. بازآفرینی مفهوم محله در شهرهای ایرانی-اسلامی بر پایه اصول نوشهرگرایی. علوم اجتماعی (۶۶): ۶۶-۵۸.
۲۹. محمدی، ساراسادات، و علمدار علیان. ۱۳۹۸. ساختار کالبدی محله در شهرهای ایرانی-اسلامی. شباک ۵ (۱): ۹۷-۱۰۶.
۳۰. محمدی، علیرضا، و فریبا رفیعی. ۱۳۹۵. بررسی نقش برنامه‌ریزی محله‌مبنا در تحقق توسعه پایدار محله ای (مطالعه موردی: محله حسینیه زنجان). پژوهش‌های جغرافیای برنامه‌ریزی شهری ۴ (۳): ۳۴۷-۳۶۷.
۳۱. محیط‌آرا، محمد، عباس ملک‌حسینی، و مجید شمس. ۱۳۹۷. الگویی راهبردی از محله پایدار شهر اسلامی- ایرانی (محله بنیاد شهر قم). نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی (جعرافیای انسانی) ۱۰ (۳): ۳۶۱-۳۸۱.
۳۲. معروفی، حسین، و پویا دولابی. ۱۳۹۹. معاصرسازی مفهوم «محله» در شهر ایرانی با نگاه بر مبانی برنامه‌ریزی محله‌مبنا. نشریه علمی معماری و شهرسازی ایران ۱۱ (۱۹): ۲۵-۴۰.
۳۳. منظوری، الهام، و رسول درسخوان. ۱۳۹۶. ویژگی‌های فضایی کالبدی مسجد در هویت محله در شهرهای ایرانی- اسلامی، نمونه موردی مسجد جامع قراملک تبریز. در کنفرانس ملی پژوهش‌های کاربردی در عمران معماری و شهرسازی.
۳۴. مهندسین مشاور بوربور و همکاران. ۱۳۴۵. گزارش طرح نوسازی اطراف حرم.
۳۵. مهندسین مشاور خازنی. ۱۳۵۰. گزارش طرح خازنی.
۳۶. مهندسین مشاور طاش. ۱۳۸۳. گزارش طرح تفصیلی مرکز مشهد.
۳۷. مهندسین مشاور مهرازان. ۱۳۷۱. گزارش طرح جامع مشهد.
۳۸. نقی‌زاده، محمد. ۱۳۸۹. تأملی در چیستی شهر اسلامی. مطالعات شهر ایرانی اسلامی ۱(۱): ۱-۱۴.
۳۹. نقی‌زاده، محمد. ۱۳۹۶. شهر اسلامی از اندیشه تا ظهور. تهران: سازمان انتشارات جهاد دانشگاهی.
۴۰. هاشم‌پور، پریسا، و ثنا یزدانی. ۱۳۹۵. مطالعه ی تحولات کالبدی محلات تاریخی با رویکرد محرمیت (مورد مطالعه: محله‌ی تاریخی عزب دفتریلر تبریز). توسعه محلی روستایی- شهری (توسعه روستایی) ۸ (۲): ۳۱۳-۳۳۸.
41. Bastanirad, Hasan. 2012. Neighborhood in Iranian Cities of the First Islamic Centuries. Historical Researches of Iran and Islam 6 (10): 1-30.
42. Beheshti, Seyed Hamed. 2011. The Neighbourhood, A Traditional Institution to Strengthen Civil Society. Iranshahr Thought 5(14-15): 25-20.
43. Borbour Consulting Engineers and Colleagues. 1966. Report on the Renovation Plan around the Shrine.
44. Construction and Improvement Organization. 1999. Report on the Revision of the Renovation and Reconstruction of the Fabric Surrounding the Sacred Shrine of Imam Reza.
45. Ghafoori, Fawad, and Iman Ghalandarin. 2023. Regeneration of Herat's Chaharbagh Street to Promote its Place Identity. Bagh-e Nazar 20 (123): 43-54.
46. Ghahreman, Arash, Ahmad Reza Asgharpour Masooleh, Omid Ali Kharzmi, Mohsen Noghani, and Hossein Akbari. 2021. Taxonomy of Tourists Based on Accommodation Types in Mashhad. Social Studies in Tourism 9 (17): 189-218. [DOI:10.52547/journalitor.36047.9.17.0]
47. Ghalandarian, Iman. 2022. Application of Grounded Theory in The Emergence of an Urban Theory: Regeneration of the Central Part of Mashhad. Researches in Islamic Architecture 10 (2): 85-103. [DOI:10.52547/jria.10.2.5]
48. Ghalandarian, Iman, and Hamed Goharipour. 2023. Requiem for the Spiritual Experience: Reconceptualising 'Quality of the Environment' by Looking at the Renovation Process of the Samen District in Mashhad, Iran. Urban Regeneration and Renewal 17(1): 38-52. [DOI:10.69554/RHFU3539]
49. Gholami, Saeid, Abolfazl Meshkini, and Esmaeil Daviran. 2015. Designing of Spatial of City Quarters with Emphasis on the Islam Principles in Iranian- Islamic City (Case Study: Shohada Neighbourhood in Zanjan). Hoviateshahr 9(22): 41-52.
50. Hashempour, Parisa, and Sana Yazdani. 2017. Studying the Physical Changes of Historical Neighborhoods in Order the Privacy: A Case Study of the Tabriz Azab Daftarilar Historical Neighborhood. Community Development (Rural and Urban Communities) (Towsee Rostaei) 8(2): 318-338.
51. Heydari, Mohamad Taghi, and Ali Taromi. 2020. A Review of the Spatial Conflict Transition and Its Application in the Neighborhoods of the Iranian-Islamic City. Urban Planning Knowledge 4(1): 73-96.
52. Karimian, Hassan. 2010. Cultural Symbols in Urban Landscapes: Expression of Meaning, Sense of Identity and Peace of Mind. Researches of Human Geography (Geographic Studies) 42(74): 119-132.
53. Kashani Hamedani, Mina, and Hassan Sajjadzadeh. 2020. Revisiting the Spatial Organization of Neighborhoods in the Iranian City in Terms of the Tradition of Mortmain Case Study: Aligholi Agha Neighborhood, Isfahan. Studies on Iranian Islamic City 10(40): 33-44.
54. Kavyani, Mohammad, and Mostafa Nazari. 2022. Thematic Analysis, Islamic Psychlogy Methodology of Social Sciences and Humanities. Humanities Methodology 28(110): 53-70.
55. Khabiri, Samaneh, Mohammad Reza Pourjafar, and Mohammad Saeid Izadi. 2021. Attachment to Iranian-Islamic Neighborhood: A Qualitative Study (Ekhtiarieh, Tehran). Studies on Iranian Islamic City: 11(42): 67-80.
56. Khanifr, Hossein, and Nahid Moslemi. 2019. Principles and Basics of Qualitative Research Methods, Vol 1. Tehran: Negah-e Danesh.
57. Khazeni Consulting Engineers. 1971. Khazeni Plan Report.
58. Khodaee, Zahra, and Ali Akbar Taghavee. 2011. The Character of an Islamic City: with an Emphasize on Physical Dimensions of an Islamic City. Studies on Iranian Islamic City 2(5): 103-113.
59. Latifi, Gholam Reza, and Neda Safari Chabak. 2013. Recreating the Neighborhood Concept in Iranian-Islamic Cities Based on the Principles of Neo-Urbanism. Social Science (66): 58-66
60. Lotfi, Sahand, Mohammadreza Poorjafar, and Mojtaba Ansari. 2004. A Review of the Ineffectiveness of Common Detailed Plans in Residential Organic Context (Case Study of Imamzadeh Ghasem Neighborhood in Tehran). Honar-ha-ye-Ziba 4(18): 13-24.
61. Manzoori, Elham, adn Rasool Darskhan. 2017. Physical Spatial Features of the Mosque in the Identity of the Neighborhood in Iranian-Islamic Cities A Case Example of Tabriz's Qaramalek Jame Mosque. In National Conference of Applied Research in Civil Engineering and Urban Planning.
62. Marufi, Hossein, and Pouya Doulabi. 2020. Regeneration of Social and Administrative Features of Traditional Neighborhoods in Planning Contemporary Iranian Cities Based on 'Neighborhood-Based' Principles. Iranian Architecture and Urbanism 11(19): 25-40.
63. Mohammadi, Alireza, and Fariba Rafiee. 2016. The Role of Neighborhood-Based Planning For Neighborhood Sustainable Development (Case Study: Hosseinieh Neighborhood in Zanjan City). Geographical Urban Planning Research 4 (3): 347-367.
64. Mohitara, Mohammad, Abbas Malekhosseini, and Majid Shams. 2018. A Strategic Model of a Stable Neighborhood in an Islamic-Iranian City (Qom Bonyad Neighborhood). New Attitudes in Human Geography 10 (3): 361-381.
65. Mehrazan Consulting Engineers. 2011. Mashhad Master Plan Report.
66. Mohammadi, Sara Sadat, and Alamdar Alyan. 2019. The Physical Structure of the Neighborhood in Iranian-Islamic Cities. Shabak 5(1): 97-106.
67. Naghizade, Mohammad. 2010. A Reflection on What the Islamic City Is. Studies of the Islamic Iranian City 1(1): 1-14.
68. Naghizade, Mohammad. 2017. Islamic City from Thought to Emergence. Tehran: Academic Jihad Publishing Organization.
69. Pakzad, Jahanshah. 2007. Theoretical Foundations and Process of Urban Design. Tehran: Ministry of Housing and Urban Development.
70. Pirbabaei, Mohammad Taghi, and Hassan Sajjadzadeh. 2011. Group Belonging to Place, Realization of Social Residence, in Traditional Neighborhood. Bagh-e Nazar 8(16): 17-28.
71. Pirhayati, Mahdi, and Milad Tarkjazi. 2015. Recognizing the Physical Structure and Characteristics of the Islamic City. In National Conference of Urban Planning and Architecture in the Passage of Time, Qazvin.
72. Poorjafar, Mohammad Reza, and Ali poorjafar. 2012. The Proposed Model of the Neighborhood Centered on the Mosque and Public Spaces Required in the Iranian-Islamic City. Iranian Islamic City Studies 3(10): 15-24.
73. Ranjbarian, Bahram, and Mohammad Zahedi. 2008. the Effect of Repeating Travels on Satisfaction Level of International Tourists Who Visit Isfahan. Geography and Regional Development 5(9): 65-78.
74. Saeedi Rezvani, Abbas. 1990. Islamic Vision and Urban Geography. Geographical Research 8(38): 7-44.
75. Safavi, Seyed Ali, Mahmood Rezaee, and Mojgan Sadatmandi. 2019. Modern Urbanism Principles in Islamic-Iranian Measures of Urban Planning (Case Study: Robat Karim Residential Area). Human Geography Research 50(4): 929-944.
76. Saghatoleslami, Amid-ol-Islam, and Behnaz Aminzade. 2013. A Comparative Study on the Concept and Design Principles of Iranian Mahalleh and Western Neighborhood. Hoviatshahr 7 (13): 33-45.
77. Sanaei, Amir, Farah Habib, and Eraj Etesam. 2021. Investigating the Role of Social Capital in Increasing Neighborhood Sustainability (Case study: Hesarak Neighborhood of Tehran). Human and Environment 14 (57): 140-153.
78. Shafie Dastjerdy, Masoud. 2013. Renovation of deteriorated areas and the necessity of reorientation in preparation and execution of master and detailed plans A Case study: the master and detailed plan of Isfahan City. Bagh-e Nazar 10 (24): 91-104.
79. Soltanifard, Hadi, Hossein Hataminejad, Mustapha Abbaszadegan, and Ahmad Pourahmad. 2014. An Analysis of Physical -Spatial Structure Transformation of the Iranian- Islamic City (A Case Study: Sabzevar). Studies on Iranian Islamic City (14): 13-21.
80. Taherkhani, Habiballah, and Mohammad Mahdi Motevasseli. 2006. Management of the Historical Context of Iranian Cities (Challenges and Strategies). Urban Management 5(18): 96-107.
81. Tash Consulting Engineers. 2013. Mashhad Center Detailed Design Report.
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
Journal of Researches in Islamic Architecture is licensed under a Creative Commons Attribution-ShareAlike 4.0 International License.
