دانشکده معماری، شهرسازی و هنر، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران
چکیده: (317 مشاهده)
بافت‌های تاریخی را می‌توان نماد اصالت و هویت شهرها قلمداد نمود، که واجد ارزش‌های والایی می‌باشند. این بافت‌ها به عنوان میراث معماری و شهرسازی از گذشتگان به یادگار مانده و بخش‌های کلیدی شهر را در‌بر گرفته است. امروزه مهم‌ترین بخش از وظایف کارشناسان حوزه شهری در قبال این میراث گران‌بها، شناخت ارزش‌های مستتر در آن و هم‌چنین حفظ و اعتلای آن می‌باشد. اما آن‌چنان که باید ارزش‌های این بافت‌ها در فرآیند مطالعاتی طرح‌های توسعه شهری جایگاه مناسبی ندارد. با ورود مدرنیسم به ایران و تحمیل آرایش فضایی جدید منتج از آن به بافت‌های تاریخی شهرهای کهن، پاسخ‌گویی به نیازهای اجتماعی و فرهنگی ساکنان به فراموشی سپرده شده است. تعدد رویه‌ها و مقطعی بودن آن‌ها و تأثیرپذیری سیاست‌های مربوطه از تصمیمات مقطعی بدون پشتوانه فلسفی و نظری، تنگنایی است که در حال حاضر کشورهای در حال توسعه با آن مواجه هستند. بنابراین، میراث شهری را نمی‌توان به‌عنوان یک پدیده مجزا، محدوده محصوری که به‌واسطه طرح‌ها و ضوابط از نیروهای بیرونی تغییر در امان مانده، تصور نمود. فرآیند کار بدین صورت بوده که ابتدا ارزش‌های میراث معماری و شهرسازی معرفی و یک دسته‌بندی قابل استحصال از آن ارائه گردیده و سپس به بررسی تطبیقی تحقق این ارزش‌ها در شرح خدمات مطالعاتی طرح‌های جامع، تفصیلی، شرح خدمات ویژه و غیرهمسان اقدام و در مرحله بعد با اعمال آسیب‌شناسی، دلایل عدم تحقق آن در این طرح‌ها مطالعه شده است. در این راستا جهت بررسی دقیق موضوع، طرح‌های توسعه چند شهر در منطقه شمال‌غرب کشور مورد مداقه قرار گرفته است. نتایج حاصل از پژوهش نشان می‌دهد که طرح‌های توسعه شهری به‌عنوان مهم‌ترین اسناد برنامه‌ریزی شهری در زمینه توجه به ارزش‌های میراث معماری و شهرسازی و کاربست آن در جهت حفاظت این میراث، ضعیف عمل کرده و جایگاه صحیحی برای آن در نظر گرفته نشده است در همین ارتباط طرح‌های ویژه حفاظت و احیاء محدوده تاریخی در بحث توجه به ارزش‌های متعدد بافت‌های تاریخی موفق عمل کرده و بسیاری از خلأهای موجود را پوشش داده است اما هم‌چنان دارای معایبی است. در ادامه براساس نتایج بدست آمده راهکارهایی با هدف رفع این نقایص و احصاء و کاربست مناسب ارزش‌ها در طرح‌های توسعه شهری پیشنهاد شده به‌طوری که مطالعه، بررسی و ارائه طرح مناسب به‌صورت یکپارچه برای کلیت شهر با لحاظ تفاوت‌ها و ویژگی‌های منحصر هر بخش از شهر می‌تواند بسیاری از مسائل میراث شهری را مرتفع کند.
فهرست منابع
1. امان‌زادگان، الهام، و منوچهر طبیبیان. 1400. قرائتی بر بازآفرینی شهری پایدار در بافت‌های تاریخی با تحلیل و ارزیابی تحقق‌پذیری معیارهای آن در محلات بافت تاریخی شیراز. برنامه‌ریزی توسعه کالبدی 6 (2 پیاپی 22): 11-28.
2. ایزدی، آرزو، شهریار ناسخیان، و محمود محمدی. 1397. تبیین چارچوب مفهومی بازآفرینی پایدار بافت‌های تاریخی (بررسی اسناد، بیانیه‌ها و منشورهای بازآفرینی). مطالعات باستان‌شناسی پارسه 2 (6): 161-177.
3. توانگر، معصومه و جواد فرهادی. 1401. اثرات اجرای طرح‌های توسعه شهری در تخریب مکان‌های باارزش شهر زیارتی- گردشگری مشهد. پژوهشنامه خراسان بزرگ 13 (46): 71-84.
4. حناچی، پیروز، و محمد پورسراجیان. 1391. احیای بافت شهری تاریخی (با رویکرد مشارکت). تهران: انتشارات دانشگاه تهران، چاپ اول.
5. خوشاب، علی، خاکپور، براتعلی و ریحانه علائی. 1401. آسیب‌شناسی طرح‌های توسعه شهری از فرآیند تهیه تا اجرا با تأکید بر طرح جامع و تفصیلی شهر مشهد. جغرافیا و توسعه فضای شهری 9 (3): 195-216.
6. رضایی، محمد، سیدمصطفی رضاحسینی، و هادی حکیمی. 1391. برنامه‌ریزی راهبردی مدیریت بحران در بافت تاریخی شهر یزد با استفاده از مدل SWOT. مدیریت بحران 1 (1): 35-44.
7. رجبی، اسماعیل، کریم حسین‌زاده دلیر، و بختیار عزت پناه. 1400. شناسایی پیشران های کلیدی مؤثر بر بازآفرینی بافت تاریخی شهر تبریز با رویکرد آینده‌پژوهی. فرهنگ معماری و شهرسازی اسلامی 6 (2): 211-237.
8. زنگی‌آبادی، علی، و سعیده مؤیدفر. 1391. رویکرد بازآفرینی شهری در بافت‌های فرسوده: برزن شش بادگیری شهر یزد. معماری و شهرسازی آرمانشهر 5 (9): 297-314.
9. زارعی‌حاجی‌آبادی، فاطمه، نیلا پشمکیان، و صفورا شهابی. 1392. سنجش میزان رضایت‌مندی ساکنان بافت‌های تاریخی؛ نمونه موردی بافت تاریخی محله حاجی همدان. آمایش محیط 6 (22): 101-119.
10. شجاعی، شیرین، بابک عالمی، و حمیدرضا جیحانی. 1400. حفاظت از ارزش‌های شهری گذرهای تاریخی با تکیه بر آسیب‌شناسی گذر محله بالا در شهر نراق. اقتصاد و برنامه‌ریزی شهری 2 (3): 134-146.
11. سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی شهری. 1383. فرهنگ واژگان نظام فنی و اجرایی کشور. معاونت امور فنی.
12. شورای عالی معماری و شهرسازی ایران. 1399. چارچوب شرح خدمات تهیه طرح‌های ویژه حفاظت و احیاء محدوده تاریخی- فرهنگی (مصوبه 05/08/1399).
13. شورای عالی معماری و شهرسازی ایران. 1400. چارچوب، راهنما و شرح خدمات تهیه طرح‌های جامع شهری با نگرش و رویکرد نوین (مصوبه 04/05/1400).
14. صادقی، سارا، محمود قلعه‌نویی، و صفورا مختارزاده. 1391. بررسی تأثیر طرح‌های توسعه شهری معاصر بر ساختار فضایی هسته تاریخی شمال شهر اصفهان. مطالعات شهری 2 (5): 3-12.
15. صالحی، اسماعیل. 1399. کتاب سبز 1400 (راهنمای عمل شهرداری‌ها)؛ طرح های شهری. جلد 5. مرکز مطالعات برنامه‌ریزی شهری و روستایی: 1-163.
16. عباس‌زاده، مظفر، اصغر محمدمرادی، آتس‌سا امیرکبیریان، معصومه آیشم، و الناز سلطان‌احمدی. 1397. ارائه مدل ارزش‌مبنا به جهت کاربست ارزش‌های میراث معماری در اتخاذ شیوه‌های حفاظت موردپژوهی: مجموعه میراث جهانی تخت سلیمان. مرمت و معماری ایران 8 (16): 125-142.
17. عباس‌زاده، مظفر، اصغر محمدمرادی، و الناز سلطان‌احمدی. 1394. نقش ارزش‌های میراث معماری و شهری در توسعه گردشگری فرهنگی نمونه موردی: بافت تاریخی ارومیه. مطالعات شهری 4 (14): 77-90.
18. علویان‌صدر، مسعود، محمدسعید ایزدی، پویان شهابیان، و محمدحسین طالبیان. 1400. برنامه‌ریزی حفاظت و توسعه یکپارچه فضاهای شهری برمبنای مؤلفه‌های منظر شهری. اثر 42 (1): 18-39.
19. فلامکی، محمدمنصور. 1381. ریشه‌ها و گرایش‌های نظری معماری. تهران: مؤسسه علمی و فرهنگی فضا.
20. قادری، اسماعیل، افسانه زمانی مقدم، و هاشم جلالی. 1391. تدوین راهبردهای اجتماعی مدیریتی احیاء، توسعه و حفاظت بافت‌های تاریخی؛ مطالعه موردی منطقه 12 شهرداری تهران. مطالعات توسعه اجتماعی ایران 5 (1): 97-113.
21. کیانی، اکبر، فرضعلی سالاری‌سردری، و محمدصادق افراسیابی‌راد. 1388. بررسی هویت‌بخشی شهر فیروزآباد در بهسازی و نوسازی بافت تاریخی شهر گور با استفاده از تکنیکSWOT. آمایش محیط (6): 1-20.
22. کلانتری خلیل‌آباد، حسین، و احمد پوراحمد. 1384. فنون و تجارب برنامه‌ریزی مرمت بافت تاریخی شهرها. تهران: سازمان انتشارات جهاد دانشگاهی.
23. ملکی، قاسم. 1382. اقتصاد مهندسی ابزار طراحی نظام انگیزش نوسازی. هفت‌شهر 5 (15 و 16): 20-36.
24. محمدمرادی، اصغر. 1384. مرمت و احیای ساختمان‌های قدیمی به‌عنوان گامی در جهت حفاظت و مرمت شهر تاریخی. مجله بین‌المللی علوم مهندسی 16 (1): 85-92.
25. مهندسین مشاور طرح و آمایش. 1389. طرح تجدیدنظر طرح جامع شهر ارومیه. اداره کل راه و شهرسازی استان آذربایجان‌غربی.
26. مهندسین مشاور نقش محیط. 1390. طرح توسعه و عمران (جامع) شهر مراغه. اداره کل راه و شهرسازی استان آذربایجان‌شرقی.
27. مهندسین مشاور نقش محیط. 1395. طرح توسعه و عمران (جامع) شهر تبریز. اداره کل راه و شهرسازی استان آذربایجان‌شرقی.
28. مهندسین مشاور زیستا. 1399. طرح توسعه و عمران (جامع) مشگین‌شهر. اداره کل راه و شهرسازی استان اردبیل.
29. مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی. 1399. مصوبه شورای عالی شهرسازی و معماری ایران پیرامون چارچوب شرح خدمات طرح های ویژه حفاظت و احیاء بافت های تاریخی- فرهنگی (مصوب 21/10/99).
30. هاشمی، الناز، و مسعود علیمردانی. 1399. بررسی ابعاد چارچوب مفهومی بازآفرینی حفاظت‌محور در بافت‌های شهری تاریخی ایران. شباک 6 (2 پیاپی 53): 33-46.
31. Bandarin, Francesco. 2015. Introduction: Urban Conservation and the End of Planning. In Reconnecting the City, eds. Ron van Oers. Chichester: Wiley Blackwell.
32. Chapin, F. Stuart. 1979. Urban Land Use Planning. University of Illinois Press, Urbana, Chicago, London.
33. Cina, Giuseppe, Elgar Kamjou, & Mahammad Reza Tavangar .2018. Learning from Urban Heritage Conservation in Yazd: Achievements and Warnings. The Historic Environment: Policy and Practice. 9 (1): 53- 77. [DOI:10.1080/17567505.2018.1424617]
34. Crawford, Thomas W. 2006. Urban Morphology and the Problem of the Modern Urban Fabric: Some Question for Research. International Seminar on Urban Form.
35. Klebba, Jennifer, Mind.ed Garre, & Bryan.T Radle .2001. Downtown Redevelopment in Selected Oregon Coastal Communities: Some Lessons from Practice. Brayed. Michal.A. New York.
36. Levy, Albert. 1999. Urban Morphology and the Problem of the Modern Urban Fabric. Urban Morphology 3 (2): 79- 85. [DOI:10.51347/jum.v3i2.3885]
37. Rada, Deborah, R. 1999. Transformatonal Leadership and Urban Renewal. Journal of Leadership Studies and Organizational, 6 (3-4): 18- 33. [DOI:10.1177/107179199900600302]
38. Shirvani Dastgerdi, Ahmadreza, and Reza Kheyroddin. 2022. Policy Recommendations for Integrating Resilience into the Management of Cultural Landscapes. Sustainability 14 (14): 1-17. [DOI:10.3390/su14148500]
39. Abbaszadeh, Mozaffar, Asghar Mohammad Moradi, Atsa Amirkabirian, Masoumeh Aysham, and Elnaz Soltan Ahmadi. 2018. Presentation of the Base Value Model for the Application of Architectural Heritage Values in the Adoption of Research Methods of Protection: Takht Soleyman World Heritage Complex. Restoration and Architecture of Iran 8 (16): 125-142.
40. Abbaszadeh, Mozaffar, Asghar Mohammad Moradi, and Elnaz Sultan Ahmadi. 2015. The Role of Architectural and Urban Heritage Values in the Development of Cultural Tourism, a Case study: The Historical Context of Urmia. Urban Studies 4(14): 77- 90.
41. Alavian Sadr, Massoud, Mohammad Saeed Izadi, Pooyan Shahabian, and Mohammad Hossein Talebian. 2021. Planning the Protection and Integrated Development of Urban Spaces based on the Components of the Urban Landscape. Effect 42 (1): 18- 39.
42. Amanzadegan, Elham, and Manouchehr Tabibian. 2021. A Reading on Sustainable Urban Regeneration in Historical Contexts with the Analysis and Assessment of the Feasibility of its Criteria in the Neighborhoods of the Historical Context of Shiraz. Physical Development Planning 6 (2 s. 22): 11- 28.
43. Flamaki, Mohammad Mansour. 1381. Origins and Theoretical Tendencies of Architecture. Tehran: Scientific and Cultural Institute of Space.
44. Ghaderi, Esmaiel, Afsaneh Zamani Moghadam, and Hashem Jalali. 2012. Developing Social Management Strategies for the Restoration, Development and Protection of Historical Contexts; a Case Study of Region 12 of Tehran Municipality. Social Development Studies of Iran 5 (1): 97-113.
45. Hashemi, Elnaz, and Masoud Alimardani. 2020. Investigating the Dimensions of the Conceptual Framework of Conservation- Oriented Rregeneration in the Historical Urban Contexts of Iran. Shabak 6 (2 series 53): 33- 46.
46. Hanachi, Pirouz, and Mohammad Poursarajian. 2012. Revitalization of the Historical Urban Fabric (Productivity of Participation). Tehran: Tehran University Press, first edition.
47. Izadi, Arzoo, Shahriar Nasekhian, and Mahmoud Mohammadi. 2018. Explanation of the Conceptual Framework of Sustainable Reconstruction of Historical Contexts (Examination of Documents, Statements and Charters of Reconstruction). Parse Archaeological Studies 2 (6): 161- 177. [DOI:10.30699/PJAS.2.6.161]
48. Iran's Supreme Council of Architecture and Urban Planning. 2020. The Framework for the Description of Services for the Preparation of Special Plans for the Protection and Revival of the Historical-Cultural Area (Approved on 2020/10/26).
49. Iran's Supreme Council of Architecture and Urban Planning. 2021. The Framework, Guide and Description of Services for the Preparation of Comprehensive Urban Plans with a New Attitude and Approach (Approved on 2021/07/26).
50. Islamic Council Research Center. 2020. Resolution of the Supreme Council of Urban Planning and Architecture of Iran Regarding the Service Description Framework of Special Plans for the Protection and Restoration of Historical-Cultural Contexts (Approved on 2021/01/10).
51. Khoshab, Ali, Khakpour, Baratali and Reyhaneh Alaee. 2022. Pathology of Urban Development Plans from Preparation to Implementation with an Emphasis on the Comprehensive and Detailed Plan of Mashhad City. Geography and Urban Space Development 9 (3): 195-216.
52. Kiyani, Akbar, Farzali Salari Sardari, and Mohammad Sadegh Afrasiabi Rad. 2009. Investigating the Identity of the City of Firozabad in the Improvement and Renovation of the Historical Fabric of the City of Gore Using the SWOT Technique. Environmental Studies (6): 1- 20.
53. Kalantari Khalilabad, Hossein, and Ahmad Pourahmad. 2005. Techniques and Experiences of Planning the Restoration of the Historical Fabric of Cities. Tehran: Academic Jahad Publishing Organization.
54. Maleki, Ghasem. 2003. Engineering Economics of the Design Tool for the Renovation Incentive System. Haftshahr 5 (15 and 16): 20- 36.
55. Mohammad Moradi, Asghar. 2005. Restoration and Restoration of Old Buildings as a Step towards the Protection and Restoration of the Historical City. International Journal of Engineering Sciences 16(1): 85- 92.
56. Naghshe Mohit Consulting Engineers. 2011. Development and Construction Plan (Comprehensive) of Maragheh City. General Administration of Roads and Urban Planning of East Azarbaijan.
57. Naghshe Mohit Consulting Engineers. 2016. Development and Construction Plan (Comprehensive) of Tabriz City. General Administration of Roads and Urban Planning of East Azarbaijan.
58. Rezaei, Mohammad, Seyed Mostafi Reza Hosseini, and Hadi Hakimi. 2012. Strategic Planning of Crisis Management in the Historical Context of Yazd Using SWOT Model. Crisis Management 1(1): 35- 44.
59. Rajabi, Ismail, Karim Hosseinzadeh Dalir, and Bakhtiar Ezzatpanah. 2021. Identifying Key Drivers Effective on Re-Creating the Historical Context of Tabriz City with a Future Research Approach. Culture of Islamic Architecture and Urbanism 6 (2): 211-237. [DOI:10.52547/ciauj.6.2.211]
60. Shojaie, Shirin, Babak Alami, and Hamidreza Jeyhani. 2021. Protection of the Urban Values of Historical Crossings based on the Pathology of Crossing the Upper Neighborhood in Naraq City. Economy and Urban Planning 2 (3): 134-146.
61. Sadeghi, Sara, Mahmoud Ghale Noi, and Safora Mokhtarzadeh. 2012. Investigating the Impact of Contemporary Urban Development Plans on the Spatial Structure of the Historical Core of the Northern City of Isfahan. Urban Studies 2 (5): 3- 12.
62. Salehi, Esmaeil. 2021. (Guidelines for Municipalities); Urban Plans. 5. Center for Urban and Rural Planning Studies: 1-163.
63. Tarho Amayesh Consulting Engineers. 2010. Revision Plan of Urmia City Comprehensive Plan. General Administration of Roads and Urban Planning of West Azarbaijan.
64. Tavangar, Masoomeh and Javad Farhadi. 2022. Critical Analysis of the Effects of Urban Development Plans on the Destruction of Valuable Places in the Pilgrimage-Tourism City of Mashhad. Journal of Great Khorasan 13 (46): 71-84.
65. Urban Planning and Management Organization. 2014. Vocabulary of Technical and Executive System of the Country. Vice President of Technical Affairs.
66. Zangibadi, Ali, and Saideh Moayedfar. 2012. The Approach of Urban Regeneration in Worn-Out Tissues: Barzan Shesh Badgiri of Yazd City. Armanshahr Architecture and Urbanism 5 (9): 297- 314.
67. Zarei Hajiabadi, Fatemeh, Nila Pashmakian, and Safora Shahabi. 2013. Measuring the Level of Satisfaction of the Residents of Historical Contexts; a Case Example of the Historical Context of Haji Hamedan Neighborhood. Environmental Studies 6 (22): 101-119.
68. Zista Consulting Engineers. 2020. Development and Construction Plan (Comprehensive) of Meshghin City. General Administration of Roads and Urban Planning of Ardabil.
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
Journal of Researches in Islamic Architecture is licensed under a Creative Commons Attribution-ShareAlike 4.0 International License.
