دوره ۱۲، شماره ۲ - ( ۴-۱۴۰۳ )                   جلد ۱۲ شماره ۲ صفحات ۹۵-۷۵ | برگشت به فهرست نسخه ها

XML English Abstract Print

Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Ezzati Koroliya Z, Belali Oskui A, Jamali Y, Monadi A. (2024). Explanation of the Relationship Between Single-Courtyard and Double-Courtyard (Inner and Outer) Plans Pattern with the Spatial Organization of Historical Houses. JRIA. 12(2), 75-95. doi:10.61186/jria.12.2.5
URL: http://jria.iust.ac.ir/article-1-1717-fa.html
عزتی کرعلیا زهرا، بلالی اسکویی ازیتا، جمالی یحیی، منادی عارف. بیین ارتباط الگوی پلان‌های تک‌حیاطه و دو‌‌حیاطه (اندرونی و بیرونی) با سازمان فضایی خانه‌های تاریخی (نمونه‌های موردی: خانه‌های دوره‌ی قاجار شهر تبریز) پژوهش‌هاي معماري اسلامي ۱۴۰۳; ۱۲ (۲) :۹۵-۷۵ ۱۰,۶۱۱۸۶/jria.۱۲.۲.۵

URL: http://jria.iust.ac.ir/article-۱-۱۷۱۷-fa.html

بیین ارتباط الگوی پلان‌های تک‌حیاطه و دو‌‌حیاطه (اندرونی و بیرونی) با سازمان فضایی خانه‌های تاریخی (نمونه‌های موردی: خانه‌های دوره‌ی قاجار شهر تبریز)
زهرا عزتی کرعلیا۱ ، ازیتا بلالی اسکویی* ۱، یحیی جمالی۲ ، عارف منادی۳
۱- گروه معماری، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران.
۲- گروه معماری، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران.
۳- گروه معماری و شهرسازی، دانشگاه میزان تبریز، تبریز، ایران.
چکیده:   (۶۰۰۰ مشاهده)
حیاط از جمله فضاهای اصلی خانه‌ها به خصوص در معماری سنتی ایران بوده است که نقش بسزایی در شکل‌گیری نظام فضایی خانه‌ها داشته است. سوال اصلی پژوهش این است که چه ارتباطی میان سازماندهی فضایی خانه‌های تاریخی تک‌حیاطه و دو‌‌حیاطه با تعداد حیاط‌ها برقرار است؛ و هدف پژوهش، کشف ارتباط میان تعداد حیاط‌ها‌‌ با سازمان ‌فضایی خانه‌های تاریخی است. به این منظور، مولفه‌های تأثیرگذار بر سازمان ‌فضایی خانه‌های تاریخی مورد مطالعه قرار گرفته و با روش توصیفی- تحلیلی و با رویکرد کیفی، به تجزیه و تحلیل مولفه‌ها در نمونه‌های موردی پرداخته شده است. جامعه‌ی آماری، خانه‌های قاجاری تک‌‌حیاطه و دو‌‌حیاطه شهر تبریز می‌باشد. بر اساس یافته‌های پژوهش، در خانه‌های تک‌‌حیاطه و دو‌‌حیاطه عوامل مختلفی نظیر هندسه چیدمان فضایی (الگوی چیدمان مرکزی و شعاعی و الگوی هندسی فضای پیرامون حیاط‌ها)، محوربندی (محورهای حرکتی داخلی و خارجی، محور بصری و محور تقارن) و سلسله‌مراتب فضایی و دسترسی (کشیدگی حیاط‌ها، عمق فضاها نسبت به ورودی و نفوذپذیری) در مجموع نشانگر نوع خاصی از سازمان فضایی مرتبط با هر یک از دو گونه‌ی مذکور است. بررسی هندسه چیدمان فضایی نشانگر تفاوت در نوع قرارگیری فضاها نسبت به حیاط‌، تفاوت در توده‌گذاری و تعداد جبهه‌های ساخته‌ شده پیرامون حیاط، میزان درونگرایی نسبت به نوع حیاط، و غیره است. بررسی محوربندی نشانگر تفاوت‌های موجود در مسیرهای حرکتی و ارتباطات درون فضایی، تفاوت در جهت محورهای بصری و در نحوه‌ی رعایت تقارن، و غیره است. بررسی سلسله‌مراتب نشانگر تفاوت در تقسیم عرصه‌های خانه، تفاوت در قرارگیری فضاها در عمق‌های مختلف نسبت به ورودی با توجه به کاربری آنها، و غیره است.
واژه‌های کلیدی: حیاط، سازمان فضایی، خانه‌های تاریخی، قاجار، تبریز
متن کامل [PDF 2621 kb]   (۲۹۵ دریافت)    
نوع مطالعه: پژوهشي | موضوع مقاله: مطالعات موضوعی در معماری و شهرسازی اسلامی (مانند ايده های فضائی- هندسی، نمادها، آرايه ها، احجام و غیره)
دریافت: 1402/8/22 | پذیرش: 1403/4/18 | انتشار: 1403/4/24
فهرست منابع
۱. اسمعیلی سنگری، حسین، و بهروز عمرانی. ۱۳۹۳. تاریخ و معماری خانه‌های تبریز قدیم. تبریز: فروزش.
۲. پیوسته‌گر، یعقوب، علی‌اکبر حیدری، و مریم کیایی. ۱۳۹۵. ارزیابی نقش حیاط در ارتقای راندمان عملکردی خانه. صفه ۲۶ (۷۳): ۳۹-۶۰.
۳. تقی‌زاده، علیرضا، و ویدا تقوایی. ۱۳۹۸. محوربندی فضایی، سیر تجلی وحدت در کثرت در معماری خانه‌های سنتی شوشتر نمونه موردی: خانه امین‌زاده و خانه گازر. هویت شهر ۱۳ (۴۰): ۹۱-۱۰۸.
۴. جمالی، سیروس، و نادیا خندانی. ۱۳۹۹. مطالعه تطبیقی ساختار کالبدی خانه‌های سنتی دوره قاجار- نمونه موردی: شهر تهران و تبریز. شباک ۶ (۴): ۱۴۳-۱۵۴.
۵. چینگ، فرانسیس دی‌کی. ۱۹۴۳. معماری، فرم، فضا، و نظم. ترجمه‌ی کورش محمودی ده‌ده بیگلو و رضا بصیری مژدهی. تهران: آینده‌سازان، شهرآب.
۶. حاجیان، مینا، سعیدعلی تاجر، و محمدجواد مهدوی‌نژاد. ۱۳۹۹. تأثیر حیاط در شکل‌گیری پیکربندی خانه‌های سنتی ایران در کاشان. آرمان‌شهر ۱۳ (۳۰): ۴۳-۵۵.
۷. حجت، عیسی. ۱۳۸۹. مشق معماری. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
۸. حسنی، کیانوش، ویدا نوروز برازجانی، و محمدرضا نصیرسلامی. ۱۳۹۵. بازخوانی فرم حیاط و فضاهای وابسته آن با استفاده از دستور زبان شکل در معماری در یک‌صد خانه دوره قاجار شهر کاشان. باغ نظر ۱۳ (۴۴): ۶۵-۷۶.
۹. حق‌جو، امیر، حسین سلطان‌زاده، فرهاد تهرانی، و سیمون آیوازیان. ۱۳۹۸. سیر تحول اندام‌های اصلی خانه‌های تبریز از دوره‌ی قاجار تا دوره‌ی پهلوی دوم. صفه ۲۹ (۸۶): ۱۲۱-۱۴۰.
۱۰. حق‌لسان، مسعود، مهری ایرانی، و سودا نیکنام. ۱۳۹۹. مطالعه سیر تحول ساختار فضایی خانه‌های سنتی ایرانی از بعد کالبدی و ارتباطی با روش نحو فضا- نمونه موردی: خانه‌های دوره قاجاریه و پهلوی تبریز. مسکن و محیط روستا ۳۹ (۱۷۲): ۱۷-۳۲.
۱۱. حیدری، علی‌ اکبر، عیسی قاسمیان‌اصل، و مریم کیایی. ۱۳۹۶. تحلیل ساختار فضایی خانه‌های سنتی ایران با استفاده از روش نحو فضا، مطالعه موردی: مقایسه خانه‌های یزد، کاشان و اصفهان. مطالعات شهر ایرانی اسلامی ۷ (۲۸): ۲۱-۳۳.
۱۲. راستجو، سیده سولماز، و محمدرضا بمانیان. ۱۳۹۸. گونه‌شناسی ساختار فضایی خانه معاصر ایرانی با تکیه بر محرمیت و سلسله‌مراتب- نمونه موردی: خانه‌های تهران در دهه‌های ۵۰، ۶۰، ۷۰، و ۸۰. هنرهای زیبا- معماری و شهرسازی. ۲۴ (۲): ۴۹-۵۸.
۱۳. زارعی، هانی. ۱۳۹۴. معماری خانه‌های شیراز- دوره‌ی قاجاریه. تهران: سمیرا.
۱۴. زینلیان، نفیسه، و هانیه اخوت. ۱۳۹۶. ساختارشناسی حیاط در خانه‌های قجری اقلیم گرم و خشک و گرم و مرطوب با تمرکز بر گونه‌ی حیاط مرکزی- مطالعه موردی: خانه‌های یزد و دزفول. مطالعات شهر ایرانی اسلامی ۸ (۳۰): ۱۵-۲۹.
۱۵. سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان آذربایجان‌شرقی.
۱۶. سیفیان، محمدکاظم، و محمدرضا محمودی. ۱۳۸۶. محرمیت در معماری سنتی ایران. هویت شهر ۱ (۱): ۳-۱۴.
۱۷. شاطری وایقان، امید، و محمد دبدبه. ۱۳۹۸. ساختار معماری خانه‌های تاریخی ایران، دوره‌ی قاجار. شباک ۵ (۷): ۱۴۹-۱۶۴.
۱۸. شاهزمانی سیچانی، لادن، و مریم قاسمی سیچانی. ۱۳۹۶. تحلیل هندسه پلان مسکن‌های آغاز سده معاصر در اصفهان بر پایه سازمان‌دهی فضایی. مدیریت شهری ۱۶ (۴۹): ۱۳۳-۱۴۹.
۱۹. شیخ بهایی، امیررضا. ۱۳۹۸. بررسی اصل درون‌گرایی در مسکن ایرانی بر اساس نظریه نحو فضا- مطالعه موردی: خانه‌های سنتی اقلیم گرم و خشک. مدیریت شهری ۱۸ (۵۴): ۶۳-۷۸.
۲۰. طاهری سرمد، فائزه، علیرضا عینی‌فر، و آزاده شاهچراغی. ۱۳۹۸. مقایسه‌ی تطبیقی گونه‌شناسی سازمان فضایی و عناصر کالبدی دوره‌های قاجار و پهلوی خانه‌های سنتی شهر کرمانشاه. پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران ۹ (۲۳): ۱۴۹-۱۶۸.
۲۱. غفوریان، میترا، مینا پی‌سخن، و الهام حصاری. ۱۳۹۶. گونه‌شناسی سازمان فضایی و سلسله‌مراتب ورود در خانه‌های ایرانی با تأکید بر محرمیت. برنامه‌ریزی و توسعه کالبدی ۲ (۳): ۱۲۹-۱۴۴.
۲۲. فلامکی، محمد منصور. ۱۳۹۱. اصل‌ها و خوانش معماری ایرانی. تهران: موسسه علمی فرهنگی فضا.
۲۳. کی‌نژاد، محمدعلی، و محمدرضا شیرازی. ۱۳۸۸. خانه‌های قدیمی تبریز، جلد اول. تبریز: دانشگاه هنر اسلامی تبریز.
۲۴. لبیب زاده، راضیه، عبدالحمید نقره کار، مهدی حمزه نژاد، و محمدعلی خان محمدی. ۱۳۹۴. بازخوانی سازمان فضایی خانه بر اساس متون اسلامی به روش EBS و تطبیق آن با اولویت های روابط فضایی از دیدگاه الکساندر و لنگ. مطالعات شهر ایرانی اسلامی ۶ (۲۲): ۵-۲۱.
۲۵. مرادی، ساسان، مهرداد متین، ریما فیاض، و مزین دهباشی شریف. ۱۳۹۷. گونه‌شناسی خانه‌های سنتی حیاط‌دار تبریز بر اساس معیارهای کالبدی موثر بر عملکرد اقلیمی حیاط مرکزی. مدیریت شهری ۱۷ (۵۱): ۸۷-۱۰۵.
۲۶. مهاجرمیلانی، آزاده، و علیرضا عینی‌فر. ۱۳۹۸. بازشناسی سازمان فضایی مسکن متداول تهران. هنرهای زیبا- معماری و شهرسازی ۲۴ (۱): ۴۵- ۵۶.
۲۷. نوایی، کامبیز، و کامبیز حاجی قاسمی. ۱۳۹۰. خشت و خیال. تهران: سروش.
۲۸. هاشمی زرج‌آباد، حسن، علی زارعی، و عابد تقوی. ۱۳۹۳. درون‌گرایی و بازتاب اصل محرمیت در معماری ایرانی- اسلامی، نمونه پژوهش میدانی: خانه‌های تاریخی بیرجند. پژوهشنامه خراسان بزرگ ۵ (۱۷): ۸۳-۹۷.
29. Amiriparyan, Peyman, and Zohreh Kiani. 2016. Analyzing the Homogenous Nature of Central Courtyard Structure in Formation of Iranian Traditional Houses. Procedia- Social and Behavioral Sciences (216): 905-915. [DOI:10.1016/j.sbspro.2015.12.087]
30. Ching, Francis D.K. 1943. Architecture: Form, Space, and Order. Tehran: Ayandesazan, Shahrab.
31. Cultural Heritage and Tourism Organization of East Azarbaijan Province.
32. Esmaeili Sangri, Hossein, and Behruz Omrani. 2014. The History and Architecture of Tabriz Old Houses. Tabriz: Forouzesh.
33. Falamaki, Mohammad Mansour. 2012. Principles and Reading of Iranian Architecture. Tehran: Faza.
34. Ghafourian, Mitra, Mina Peysokhan, and Elham Hesari. 2017. Typology of Spatial Configuration and Hierarchy of Entry in Iranian Houses: Concentrating the Issue of Privacy. Physical Development Planning 2(3): 129-144.
35. Haghlesan, Masoud, Mehri Irani, and Sevda Niknam. 2021. The Study of Spatial Evolution in the Traditional Houses of Iran with Emphasis on the Aspects of Physical and Spatial Relationship using the Space Syntax (Case study: Qajar and Pahlavi houses in Tabriz). Housing and Rural Environment 39(172): 17-32.
36. Hajian, Mina, Saeid AliTajer, Mohammadjavad Mahdavinejad. 2020. The Influence of Courtyard on the Formation of Iranian Traditional Houses Configuration in Kashan. Armanshahr 13(30): 43-55.
37. Haqjoo, Amir, Hossein Soltanzadeh, Farhad Tehrani, and Simon Aivazian. 2019. The Development of Essential Elements of Tabriz Houses from Qajar to Early Pahlavi Periods. Soffeh 29(86): 121-140. [DOI:10.29252/soffeh.29.3.121]
38. Hasani, Kianoush, Vida Norouz Borazjani, and Mohammadreza Nasirsalami. 2017. Re-Read of the Courts Form and Related Spaces with Shape Grammar (Case Study: 100 Houses of Qajar Dynasty in Kashan City). Bagh-e Nazar 13(44): 65-76.
39. Hashemi Zarjabad, Hasan, Ali Zarei, and Abed Taghavi. 2015. Introversion and Reflection of Confidentiality Principle in Iranian Architecture Field Survey Research: Historical Houses of Birjand. Research Journal of Greater Khorasan 5(17): 83-97.
40. Heidari, Aliakbar, Eisa Ghasemian Asl, and Maryam Kiaee. 2017. Analysis of the Spatial Structure of Traditional Iranian Houses Using the Space Syntax Method (Case Study: Comparison of Houses in Yazd Yazd, Kashan and Isfahan). Studies on Iranian-Islamic City 7(28): 21-33.
41. Hessari, Pedram, and Farhad Chegeni. 2021. The Impact of Environmental Construction on the Spatial Configuration of Traditional Iranian Housing (Case Study: Comparison of Dezful and Boroujerd Traditional Housing). Journal of Architecture and Urbanism 45(1): 50-59. [DOI:10.3846/jau.2021.14230]
42. Hojjat, Eisa. 2010. Mashgh-e Memari, Architectural Practice. Tehran: University of Tehran Press.
43. Jamali, Siroos, and Nadia Khandani. 2020. Comparative Study of the Physical Structure of Traditional Houses of the Qajar Period (Case Example: Tehran and Tabriz City). Shebak. 6(4): 143-154.
44. Keynejad, Mohammadali, and Mohammadreza Shirazi. 2009. The Traditional Houses of Tabriz. Tabriz: Tabriz Islamic Art University.
45. Labibzadeh, Razieh, Abdolhamid Noghrekar, Mahdi Hamzenejad, and MohammadAli KhanMohammadi. 2016. Rereading the Home Space Organization According to Islamic Texts with EBS Method and Matching with the Priority of Space Relationship in Christopher Alexander and John Lang Approaches. Studies on Iranian-Islamic City 6(22): 5-21.
46. Mansuri, Ashkan, and Alper Unlu. 2018. A Syntactic Approach to the Effect and the Role of Hayat and Riwaq in the Geometric Conception of Traditional Housing Architecture in Iran: Tabriz Houses. A+ArchDesign (International Journal of Architecture and Design) 4 )1(: 47-65.
47. Mohajer Milani, Azadeh, and Alireza Aeinifar. 2019. Recognition of the Common Internal Arrangement of Tehran's Residential Buildings. Journal of Fine Arts: Architecture and Urban Planning 24(1): 45-56.
48. Moradi, Sasan, Mehrdad Matin, Rima Fayaz, and Mozayan Dehbashi Sharif. 2018. Typology of Tabriz Traditional Courtyard Houses based on Physical Criteria Related to the Climatic Performance of the Central Courtyard. Urban Management 17(51): 87-105.
49. Navai, Kambiz, and Kambiz Haji Ghasemi. 2011. Khesht-o-Khial. Tehran: Soroush.
50. Peyvastehgar, Yaghoob, Aliakbar Heidari, and Maryam Kiaee. 2016. Assessing Functional Efficiency of Courtyards. Soffeh 26(73): 39-60.
51. Rastjoo, Seyedeh Solmaz, and Mohammadreza Bemanian. 2019. The Typology of the Spatial Structure of the Contemporary Iranian Homes Relying on Confidentiality and Hierarchy (Case Study: Homes Between 1970's to 2000's in Tehran). Journal of Fine Arts: Architecture and Urban Planning 24(2): 49-58.
52. Seifian, MohammadKazem, and Mohammadreza Mahmoody. 2007. Privacy in Iranian Traditional Architecture. Hoviatshahr 1(1): 3-14.
53. Shahzamani Sichani, Ladan, and Maryam Ghasemi Sichani. 2018. Analysis of Geometry of the Housing Initiative at the Beginning of the Contemporary Period in Isfahan Based on Spatial Organization. Urban Management 16(49): 133-149.
54. Shateri Vaygan, Omid, and Mohammad Dabdabeh. 2019. Architectural Structure of Iranian Historical Houses (Qajar Period). Shebak. 5(7): 149-164.
55. SheykhBahaiee, Amirreza. 2019. Study of the principle of Introversion in Iranian Housing Based on the Space Syntax Method. Urban Management 18(54), 63-78.
56. Taghizadeh, Alireza, and Vida Taghvaei. 2020. Spatial Orientation of the Manifestation of Unity in Multiplicity in the Architecture of Traditional Houses in Shoushtar: Case Study Aminzadeh House and Gazor House. Hoviatshahr 13(40): 91-108.
57. Taheri, Faezeh, Alireza Aeinifar, and Azadeh Shahcheraghi. 2020. A Comparative Comparison of Typology of the Space Organization and Physical Elements of the Qajar-Pahlavi Period with Traditional Houses in Kermanshah. Pazhohesh-ha-ye Bastanshenasi Iran 9(23): 149-168.
58. Zareei, Hani. 2015. Architecture Shiraz Houses Qajar Era. Tehran: Samira.
59. Zeinalian, Nafiseh, and Haniyeh Okhovat. 2018. The Structure of Courtyard in Qajar Houses in Hot-Dry Climate and Hot-Humid Climate with a Focus on the Central Courtyard Type (Case Study: Yazd and Dezful Houses). Studies on Iranian-Islamic City 8(30): 15-29.
ارسال نظر درباره این مقاله : نام کاربری یا پست الکترونیک شما:
CAPTCHA
ارسال پیام به نویسنده مسئول

بازنشر اطلاعات
Creative Commons License این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است.

کلیه حقوق این وب سایت متعلق به مجله پژوهش های معماری اسلامی می باشد.

طراحی و برنامه نویسی : یکتاوب افزار شرق

© 2025 CC BY-NC 4.0 | Journal of Researches in Islamic Architecture

Designed & Developed by : Yektaweb