پژوهشکده ابنیه و بافت گروه بنا، پژوهشگاه میراث فرهنگی کشور، تهران.
چکیده: (308 مشاهده)
معماری مساجد ایرانی از تداوم اندیشه طی ادوار تاریخی، علاوه بر اینکه نمایانگر وحدت و تمایز می باشد؛ گواهی از تقلاء در راستای صیانت و ارتقاء هویت فرهنگی و مذهبی است. از دیدگاه اندیشمندان نیز عملکرد معماری در مساجد با عناصر و اجزاء به گونه‌ای ادغام گشته اند که وحدت را به نمایش می‌گذارند و این در حالیست که مساجد یحتمل از نگرش کالبدی دارای تناقضاتی می باشند. مسجد کبود تبریز و شیخ لطف الله اصفهان به عنوان شاهکار معماری مذهبی علیرغم تفاوت های ظاهری دارای ایده زیربنایی مشترک می باشند. از اینرو پژوهش حاضر با مفروض انگاشتن تفکر دینی به مثابه زبان مشترک معماری مذهبی و با هدف پاسخ به پرسش اصلی " تمثال اندیشه در زبان مشترک معماری مساجد کبود تبریز و شیخ لطف الله اصفهان از دیدگاه اندیشمندان به چه میزان است؟" و با علم بر تضاد مبانی فکری اندیشمندانی همچون؛ الگ گرابار و تیتوس بورکهارت در معماری مساجد، به تفحص در معماری مساجد کبود تبریز و شیخ لطف الله اصفهان در شکل گیری زبان مشترک پرداخته است. روش پژوهش بگونه پژوهش های کیفی و بصورت تحلیلی- توصیفی با روایی مضامین مقالات علمی با تاکید بر اندیشه های تیتوس بورکهارت و الگ گرابار طی سالیان 1402-1385 و استنتاج استقرایی مبتنی به روش فراترکیب، تعداد 9 از 53 مقاله با بهره گیری از متدولوژی کسپ (CASP)، همچنین مصاحبه با 10 نفر از کارشناسان، اساتید و مطلعین در مقوله اندیشه معماری مذهبی انتخاب و فیلتر شد. تعداد 231 کد به وسیله نرم افزار مکس-کیو-دی-ای (MAXQDA) ارجاعی شناسایی شد که ذیل 17 مضمون سازمان دهنده و 2 مضمون فراگیر زبان مشترک اندیشه در زمره معماری مذهبی بوده اند. نتایج حاکی از آن است که معماری مساجد در ادوار، متاثر از اندیشه ای والایی است که در کالبد و فرم تجلی یافته و ماندگار می شود. بدین لحاظ زبان مشترک معماری در مساجد با احصاء مضامین مورد پژوهی به سبب حضور اندیشه دینی مشترک در پس عوامل بنیادین معماری علیرغم تناقضات ظاهری، متأثر از انفصال و گذر از عالم مادی و انتقال به عالم معنوی در تلاقی مقام ساختن و مقام خواندن در صورت تجلی می کند.
نوع مطالعه: پژوهشي |
موضوع مقاله:
جايگاه حکمت نظری و عملی اسلام در معماری و شهرسازی
دریافت: 1402/10/12 | پذیرش: 1403/7/11
دریافت: 1402/10/12 | پذیرش: 1403/7/11
فهرست منابع
1. منابع فارسی:
2. امام خمینی، 1371. شرح چهل حدیث. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
3. عابدی جعفری، حسن، تسلیمی، محمدسعید، فقیهی، ابوالحسن، و شیخ زاده، محمد. 1390. تحلیل مضمون و شبکه مضامین: روشی ساده و کارآمد برای تبیین الگوهای موجود در داده های کیفی. اندیشه مدیریت راهبردی (اندیشه مدیریت)، 5(2 (پیاپی 10))، 151-198.
4. انصاری، مجتبی، نژاد ابراهیمی، احد. 1389. هندسه و تناسبات در معماری دوره ترکمانان قویونلو - مسجد کبود (فیروزه جهان اسلام). کتاب ماه علم و هنر 5(129)، 35 تا 45.
5. بمانیان، محمدرضا، پورجعفر، محمدرضا، احمدی، فریال و صادقی علیرضا. 1389. بازخوانی هویت معنوی و انگاره های قدسی در معماری مساجد شیعی. شیعه شناسی، 8(30)، 37-70.
6. دهخدا، علی اکبر، 1360، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
7. دهقانی تفتی، محسن، مدرس زاده، زهرا السادات، و معماریان، غلامحسین. 1400. ریشه یابی الگوی معماری مسجد کبود تبریز. مطالعات معماری ایران، 10(19 )، 5-23.
8. قیّومی بیدهندی، مهرداد. 1383. آثار و افکار الگ گرابار. دانشنامه، 3(2) ، 69-135.
9. حافظ بن کربلایی، حسین. قرن 10. روضات الجنان و جنت الجنان. ترجمه محمدامین سلطان القرایی. 1344. تبریز: نشر کتاب.
10. حق پرست، فرزین، نژادابراهیمی، احد. 1393. بازسازی تصوری مجموعه عمارت مظفریه تبریز (مسجد کبود) بر اساس اسناد و متون تاریخی. پژوهش هنر، 2(7)، 89-94.
11. ایمانی، نادیه. 1384. نقد تلقی مورخان از معماری اسلامی. گلستان هنر، 1(1)، 74-80.
12. کبیرصابر، محمدباقر، مظاهریان، حامد، و پیروی، مهناز. 1393. ریخت شناسی معماری مسجد کبود تبریز. مطالعات معماری ایران، -(6)، 5-23.
13. منصوری، سید امیر، تیموری محمود. 1394. نقد آرای سنّت گرایان معاصر در زمینه هنر و معماری اسلامی، با تکیه بر مفهوم سنّت در تعریف معماری اسلامی. فرهنگ معماری و شهرسازی اسلامی، 1(1)، 1-14.
14. معین، محمد. 1351. لعت نامه معین. تهران: انتشارات امیرکبیر.
15. موسوی گیلانی، سید رضی. 1400. مبنای معرفت شناختی تیتوس بورکهارت درباره هنر اسالمی و نقد نگرش الگ گرابار. عصر آدینه، 14(34)، 7-26.
16. ملاصدرا. 1341. اسرار آیات. ترجمه محمد خواجوی. 1360. تهران: انجمن حکمت و فلسفه.
17. نجفی زیارانی، سعید. 1378. جستجوی مفاهیم در معماری اسلامی (مسجد). در مجموعه مقالات همایش معماری مساجد گذشته-حال-آینده، تهران، زمستان، 12 تا 24 آذر.
18. نصر، سید حسین. 1375. هنر و معنویت اسلامی. ترجمه رحیم قاسمیان. 1380. تهران: دفتر مطالعات، دفتر مطالعات دینی، هنر.
19. نصری، عبدالله. 1381. انسان شناسی حکمت خالده به روایت سید حسین نصر، قبسات،44.
20. پیرنیا، محمد باقر. 1383. سبک شناسی معماری ایرانی. تهران: انتشارات معمار.
21. پورهادی حسینی، میرمحمدجواد، بلیلان اصل، لیدا، طوفان، سحر، و پاکدل فرد، محمدرضا. 1400. تداوم اندیشه, زبان مشترک معماری مجموعه های مذهبی دارالسلطنه تبریز از قرن 7-9 ه. ق. مطالعات تاریخ اسلام. 13(48 )، 39-60.
22. پورحسن، قاسم. 1385. ویتگنشتاین: از زبان تصویری تا زبان تألیفی. پژوهشنامه علوم انسانی دانشگاه شهید بهشتی، 4(49)، 127-148.
23. پورمند، حسنعلی. 1386. تأثیر تفکر فلسفی بر طراحی معماری معاصر. رساله دکتری معماری. دانشگاه تربیت مدرس. دانشکده معماری و شهرسازی.
24. پورجعفر، محمدرضا، اکبریان، رضا، انصاری، مجتبی، و پورمند، حسنعلی. 1388. مطالعه معماری ایران با رویکرد اندیشه فلسفی. مجله علوم انسانی، 16(2)، 87-114.
25. رئیس زاده، مهناز. 1380. اعجاز و ایجاز رنگ در فضاسازی مسجد ایرانی. مجموعه مقالات دومین همایش بین المللی معماری مساجد افق آینده، دانشگاه هنر، ج 1 ، 395-405.
26. جلالی، سید هادی، طهوری، نیر و اعتصام، ایرج. 1400. مطالعه تطبیقی سنت گرایی و تاریخی گری در تبیین معماری مسجد با تمرکز بر آراء تیتوس بورکهارت و الگ گرابار. فرهنگ معماری و شهرسازی اسلامی، 6(2)، 113-132.
27. طبسی، محسن، و فاضل نسب، فهیمه. (1391). بازشناسی نقش و تاثیر جریا ن های فکری عصر صفوی در شکل گیری ورودی مساجد مکتب اصفهان. معماری و شهرسازی (هنرهای زیبا)، 17(3)، 81-90.
28. طهوری، نیر. 1386. نماد و نشانه در تفسیر معماری اسلامی. گلستان هنر، 3(3)، 13-25.
29. وهاب زاده، عبدالرحمن. 1385. مسجد کابل، دیروز، امروز. در سومین کنگره تاریخ معماری و شهرسازی ایران، کرمان، اسپانیا، 4-19.
30. زکاء، یحیی 1365. شهرهای ایران. تبریز: چاپخانه فرهنگ و ارشاد اسلامی با همکاری انتشارات جهاد دانشگاهی.
31. Imam Khomeini. 1992. Description of forty hadiths. Tehran: Imam Khomeini Editing and Publishing Institute. Press [Persian]. (Imam Khomeini 1992).
32. Abedi Jafari. H. Taslimi, M. S. Faghihi, A. Sheikhzadeh, M. 2011. A simple and efficient way to explain patterns in qualitative data: Strategic management thought, 2(10): 151-198. Press [Persian]. (Abedi Jafari, 2011).
33. Ansari. M. and Nejad Ebrahimi. A. 2010. Geometry and proportions in the architecture of the Turkoman period of Agh Quyunlu ha Kabud Mosque (Turquoise World of Islam). The book of the month of science and art 5(129). Press [Persian]. (Ansari and Nejâd Ebrahimi 2010).
34. Bemaniyan. M. R. M. R. Pourjafar, F. Ahmadi, A. and R. Sadeghi. 2009. Reinterpretation of spiritual identity and holy concepts in the architecture of Shiite mosques. Journal of Shia Studies 8(30): 37-70. Press [Persian]. (Bemaniyan et al. 2009).
35. Dehkhoda. Ali. Akbar. 1981. Dehkhoda dictionary. Tehran: University of Tehran publication. Press [Persian]. (Dehkhoda 1981).
36. Dehghani Tafti. M. Madraszadeh. Z. Memarian. GH. 2021. Finding the roots of the architectural model of Tabriz KABUD Mosque, 5(19): 5-23. Press [Persian]. (Dehghani Tafti, 2021).
37. Gayumi Bidhendi, Mehrdad. 2004. Oleg Grabar's works and thoughts. Journal of Daneshname 17(3): 69-135. Press [Persian]. (Gayumi Bidhendi 2004).
38. Hafez Ibn Karbalayi. Hossein. 10th century. Ruzat al-Jannân and Janat al-Jannan. Translated by Mohammad Amin Soltan al-Gharayi. 1965. Tabriz: book publication. Press [Persian]. (Hafez Ibn Karbalayi 1965).
39. Hagh Parast. F. and Nejad Ebrahimi, A. 2014. Imaginary reconstruction of Tabriz's Mozafaria mansion complex based on historical documents and texts. Journal of Art Research 2(7): 89-94. Press [Persian]. (Hagh Parast and Nejad Ebrahimi 2014).
40. Imani. N. 2005. Criticism of historians' perception of Islamic architecture. GHolestan-e-Honar. 1 (1): 74-80. Press [Persian]. (Imani 2005).
41. Kabir Saber. M.B. H. Mazaheriyan, and M. Peyravi. 2010. Architectural Morphology of Tabriz Blue Mosque. Iranian Architectural Studies. 1(6): 5-23. Press [Persian]. (Kabir Saber, M.B. H. Mazaheriyan, and M. Peyravi 2010).
42. Based upon the concept of the tradition in Definition of Islamic Architecture. CIAUJ. 1 (1) .1-14. Press [Persian]. (Mansouri 2015).
43. Mansouri, S.A. Teimouri M. 2015. Criticism on the Opinions of Contemporary Traditionalists in Islamic Art and Architecture; Based upon the concept of the tradition in Definition of Islamic Architecture. CIAUJ. 1
44. (1) .1-14. Press [Persian]. (Mansouri 2015).
45. Moin. Muhammad. 1972. Moin dictionary. Tehran: Amir Kabir Publications. press [Persian]. (Moin 1972).
46. Mousavi Gilani. S. 2021. Titus Burckhardt's epistemological basis for Islamic art and attitude criticism Oleg Grabar. 14(34): 7-26. Press [Persian]. (Mousavi Gilani 2021).
47. Mulla Sadra. 1633. Mysteries of Verses. Translated by Mohammad Khvajawi. 1981. Tehran: Wisdom and Philosophy Association. Press [Persian]. (Mulla Sadra 1981).
48. Najafi Ziyarani, Said. 1999. A search for concepts in Islamic architecture (mosque). In Proceedings of Past-Present-Future Mosque Architecture Conference, Tehrân, Winter, 12-24 December. Press [Persian]. (Najafi ziyarani 1999).
49. Nasr, Seyyed Hossein. 1996. Islamic art and spirituality. Translated by Rahim Ghasemiyan. 2001. Tehrân: Office of Studies, Office of Religious Studies, Art. press [Persian]. (Nasr 1996).
50. Nasri, Abdullah. 2003. Anthropology of Philosophia Perennis narrated by Seyed Hossein Nasr. Qabasat. 44. 87-106. Press [Persian]. (Nasri 2003).
51. Pirniya, Mohammad Bagher. 2004. Iranian architectural stylistics. Tehran: Memar Publications. Press [Persian]. (Pirniya 2004).
52. Pourhadi, M. M. Balilan. A. l. Tofan. S. and Pakdel. M. 2020. Continuity of the thought of the common architectural language of the religious complexes of Tabriz Dar al-Saltane from the 7th to the 9th lunar century. Islamic history studies 53(48): 39-60. Press [Persian]. (Pourhadi et al, 2020).
53. Pourhasan. Ghasem. 2006. Wittgenstein: from visual language to written language. Journal of Humanities 4(49): 127-148. Press [Persian]. (Pourhasan 2006).
54. Pourmand. H. 2007. The influence of philosophical thought in contemporary architectural design. PhD diss., Ministry of Science, Research and Technology - Tarbiat Modares University - Faculty of Arts. Press [Persian]. (Pourmand et al, 2009).
55. Pourmand. H. Pourjafar. M. R. Akbariyan. R. and Ansari, M. 2009. The study of Iranian architecture with the approach of philosophical thought. Journal of Humanities 16 (2): 87-114. Press [Persian]. (Pourmand 2007)
56. Rais Zadeh. Mahnaz. and Hossein Mofid. 1999. Mosque in urban architecture and depreciation of Qible deviation. Tehran: Art University. Press [Persian]. (Rais Zadeh and Mofid 1999).
57. Jalali, S.H. Tahoori. N. Etessam. I. 2021. A Comparative Study of Traditionalism and Historiography in the Explanation of Mosque Architecture by Focusing on the notions of Titus Burckhardt and Oleg Grabar's Model. Farhang-e- Memari & Shahrsazi. 6(2): 113-132. Press [Persian]. (Seyed Hadi 2021). [DOI:10.52547/ciauj.6.2.113]
58. Tabasi. M. and Fazelnasab. F. 2014. Recognizing the role and influence of intellectual currents of the Safavid era in forming the entrance of Isfahan school mosques. Journal of Fine Arts 17(3): 81-90. Press [Persian]. (Tabasi and and Fazelnasab 1999).
59. Tahoori. N. 2007. Symbols and semiotics in the interpretation of Islamic architecture. Gholestan-e-Honar. 3(9):13-25. Press [Persian]. (Tahoori 2007).
60. Vahab Zade. Abdol al-Rahman. 2006. Kabul Mosque, yesterday, today. In The Third Congress of the History of Architecture and Urban Planning of Iran, Kerman, Spain, 4-19. Press [Persian]. (Vahab Zade 2006).
61. Zoka. Yahya. 1986. Cities of Iran. Tabriz: Islamic culture and guidance printing house in cooperation with academic Jihad publications. Press [Persian]. (Zoka 1986).
62. Braun, V. Clarke, V. 2006, Using thematic analysis in psychology, Qualitative Research in Psychology, Vol. 3, No. 2. 77-101. [DOI:10.1191/1478088706qp063oa]
63. Burckhardt, T. 1986. Art of Islam: Language and Meaning. (M. Rajabnia, Trans.). Soroush Publications. Press [Persian]. (Burckhardt 1986).
64. Burckhardt, T. 1987. Mirror of the Intellect: Essays on Traditional Science and Sacred Art, New York: State University of New York Press. (Burckhardt 1987).
65. Burckhardt, T. 1991. Perennial Values in Islamic Art. (S.M. Avini, Trans.). in: Immortality and Art. Barg Publication. (Burckhardt 1991).
66. Burckhardt. T. 1993 a collection of essays on the basics of spiritual art, compiled by Ali Tajdini, Tehran Islamic Propaganda Organization. Press [Persian]. (Burckhardt et al. 1993).
67. Grabar. O. Ettinghausen. R. 2022. The Art and Architecture of Islam. Translate by: Yagoob Azhand. Tehran: Samt. Press [Persian]. (Grabar 2022).
68. Grabar, O. 2000. The Formation of Islamic Art. (M. Vahdati Daneshmand, Trans.). Institute for Humanities and Cultural Studies. Press [Persian]. (Grabar 2000).
69. Hegel, G. W. F. 1998. Aesthetics, Lectures on Fine Art. (T. M. Knox Trans.). Clarendon Press. Oxford, New York, vol. 1.
70. 9.Sandelowski, M., & Barroso, J. 2007. Handbook for synthesizing qualitative research. Springer Publishing Company.
71. Jackson, Peter. and Lawrence Lockhart. 1968. The Cambridge History of Iran. Translated by Teymur Ghaderi. 2011. Tehran. Book City. Press [Persian]. (Jackson and Lockhart 2011).
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
Journal of Researches in Islamic Architecture is licensed under a Creative Commons Attribution-ShareAlike 4.0 International License.
