دوره 12، شماره 2 - ( 4-1403 )                   جلد 12 شماره 2 صفحات 131-115 | برگشت به فهرست نسخه ها

XML English Abstract Print

Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
motevali haghighi M, Sahaf M K, Kamalzadeh T. The steps of Space perception in the Allahverdi Khan portico, with looking at the concept of the Mulla Sadra’s theory of Substantial Motion. JRIA 2024; 12 (2) :115-131
URL: http://jria.iust.ac.ir/article-1-1735-fa.html
متولی حقیقی منا، صحاف سید محمد خسرو، کمالی زاده طاهره. مراتب ادراک فضا در رواق الله‌وردی‌خان؛ با نگاهی به مفهوم حرکت جوهری ملاصدرا. پژوهش‌هاي معماري اسلامي. 1403; 12 (2) :115-131

URL: http://jria.iust.ac.ir/article-1-1735-fa.html

مراتب ادراک فضا در رواق الله‌وردی‌خان؛ با نگاهی به مفهوم حرکت جوهری ملاصدرا
منا متولی حقیقی ، سید محمد خسرو صحاف* ، طاهره کمالی زاده
دانشکده معماری و شهرسازی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران
چکیده:   (9278 مشاهده)
حرکت در فضا، لازمه‌­ی ادراک معمارانه است. فلسفه نیز عامل حرکت را مبنایی برای ادراک جهان مادی می­‌داند. به گونه‌­ای که فلاسفه‌­ی اسلامی نیز از دیرباز بر این مهم تاکید داشته­‌اند و حرکت را دارای کمال و غایت می­‌دانستند. ملاصدرا بنیانگذار حکمت متعالیه با بیان نظریه­‌ی حرکت جوهری خود معتقد است که وجود مادی با حرکت دائمی خود به سوی وجود عقلانی و مجرد، با طی مراتب و گذر از عوالم سه‌گانه (محسوس، خیال، و معقول) به ادراک حقایق جهان نایل خواهد شد. در این ارتباط مسئله حرکت جوهری و ادراک فضا در معماری موضوع اصلی این پژوهش خواهد بود. حال سوال پژوهش این‌گونه خواهد بود که چگونه می­‌توان به ادراک فضای معماری -بالاخص مورد پژوهش حاضر یعنی رواق الله‌وردی‌خان در حرم مطهر امام رضا(ع)- با نظر به حرکت جوهری ملاصدرا نائل آمد و تفسیری جدید از این ادراکات ارائه نمود؟ هدف اصلی پژوهش حاضر، بررسی مراتب ادراک فضا در رواق الله‌­وردی­‌خان با نگاهی به مفهوم حرکت جوهری ملاصدرا می­باشد. بدین منظور، در این مقاله ابتدا به بررسی مفهوم حرکت جوهری ملاصدرا پرداخته و سپس به بررسی مراتب ادراک فضا در رواق الله‌وردی‌خان پرداخته شده است. پژوهش پیش­رو از نوع کیفی تحلیلی-توصیفی بوده و راهبرد آن پرداختن به مطالعات موردی با رویکرد تفسیری می‌­باشد. این مقاله با تحلیل تجربه‌­ی ادراکی ناظر در رواق الله وردی­خان، مقارنه­‌ی حرکت و ادراک در فلسفه و معماری را مورد بررسی قرار می‌­دهد. نتایج مطالعات نشان داده است که سلسله‌مراتب فضایی در رواق الله‌وردی‌­خان، عدم تنوع مصالح در فضای داخلی این رواق و مواجهه‌ی انسان از ورودی تا مرکز آن مبتنی بر دیدگاه تجربه فضایی است که منجر به بهبود ادراکات حسی و تجربه فضایی زائران از رواق و فضامندی آن شده است. ضمن اینکه بستری برای کشف و شهود درونی ناظر فراهم می‌­سازد، با توجه به تجربه‌­ی ادراکی از نازل به سوی کامل­‌ترین آن هدایت خواهد شد. همچنین با توجه به نوع فضاها و حرکت زائر در فضای رواق می‌­بایست بیان نمود که تجربه فضایی به گونه­‌ای چندحسی بوده و کالبد این رواق به نحوی ساخته و پرداخته شده که حواس پنج‌گانه زائران را درگیر خودش می­‌نماید.
واژه‌های کلیدی: مراتب ادراک فضا، حرکت جوهری، رواق الله‌وردی‌خان، سلسله‌مراتب فضایی، ملاصدرا
متن کامل [PDF 1899 kb]   (820 دریافت)    
نوع مطالعه: پژوهشي | موضوع مقاله: جايگاه حکمت نظری و عملی اسلام در معماری و شهرسازی
دریافت: 1402/10/25 | پذیرش: 1403/2/1 | انتشار: 1403/4/24
فهرست منابع
1. آصفی. مازیار، شجاری. مرتضی و سلخی خسرقی. صفا . 1396. حرکت تکاملی نفس آدمی در فضای مسجد برمبنای آرای ملاصدرا (نمونه موردی مسجدکبود تبریز). فصلنامه کیمیای هنر، 6(22).
2. احمدی. مهدیه. فرکیش. هیرو. احمدی. وحید، میرزاکوچک خوشنویس. احمد. 1399. بازشناسی رابطه رمزگان معماری مساجد و کیفیت حضور قلب نمازگزاران ( مورد پژوهش: مساجد عصر صفوی اصفهان). فرهنگ معماری و شهرسازی اسلامی.س5، ش2.
3. بروجردی. اشرف. 1376. بررسی تطبیقی روشهای تربیتی در مکتب رفتارگرایی و مکتب اسلام. فصلنامه‌ی فرهنگ، 22 و 23، 337-350.
4. بنی اسدی باغمیرانی. مهدی؛ حسینی. بهشید؛ شاهچراغی. آزاده. 1401. تبیین سیر ادراکی در مساجد عصر صفوی. از ماده تا معنا مبتنی بر آرای ملاصدرا ( موردپژوهی: مسجد امام و مسجد شیخ لطف الله)، دو فصلنامه علمی حکمت صدرایی، 11(1)، 163-178.
5. تمیمی. مجید؛ فرامرزفراملکی. احد. 1400. چیستی معرفت نفس در فلسفه صدرالمتالهین. دو فصلنامه علمی حکمت صدرایی، 9(2)، 53-65.
6. حسینی شاهرودی. سیدمرتضی؛ اسکندری. زهرا. 1396. بررسی تطبیقی فاعلیت ذهن در فرایند ادراک از دیدگاه ملاصدرا و هوسرل. دو فصلنامه حکمت صدرایی.دانشگاه پیام نور، 1(2)، 75-86.
7. خاتمی. محمود. 1390. پیش‌درآمد فلسفه‌ای برای هنر ایرانی. تهران: نشر آثار هنری متین.
8. خانی. ابراهیم. و فرقانی. محمدکاظم. 1392. تبیینی جدید از حرکت جوهری بر اساس علم ذاتی طبایع. فصلنامه حکمت معاصر، 4(1)، -.-.
9. دادفر. پیام؛ کریمی فرد. لیلی؛ دولت آبادی. فریبرز. 1400. تجربه فضایی و ادراک حسی: بازخوانش فضا در معماری( نمونه موردی: مسجد گوهرشاد)، پژوهشنامه خراسان بزرگ، 45، 17-30.
10. رئیس زاده. مهناز. 1383. بیهوده سخن: ده مقاله در زیباشناسی و هنر معماری. تهران: نشر مولی.
11. زمانی. محبوبه؛ اکبری. امیر؛ متولی حقیقی. منا. 1401. بررسی تطبیقی شکل‌گیری رواق الله وردی‌خان حرم مطهر رضوی بر مبنای وجودشناسی حکمت متعالیه ملاصدرا. پژوهشنامه خراسان بزرگ، 48، 89-112.
12. ساجدی، علی محمد. 1389. معرفت النفس از رهگذر پیوند میان عقل و فطرت و دین از دیدگاه صدرالمتالهین. فصلنامه جاویدان خرد، 14، 5-28.
13. سجادی. سید جعفر. 1373. فرهنگ معارف اسلامی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران‌، سوم‌، ج3، ص 1381.
14. سوهانگیر. سارا؛ نصیرسلامی. محمدرضا. 1393. الگوهای خلق فضا در معماری با تکیه بر پارادایم‌های نظری. باغ نظر، 28، 65-78.
15. شجاری. مرتضی .1394. انسان در حکمت صدرایی. قم: نشر معارف.
16. شجاری. مرتضی، سلخی خسرقی. صفا و آصفی. مازیار .1397. مراتب ادراک فضای سیال در مسجدجامع تبریز؛ بانگاهی به مفهوم حرکت در آراء ملاصدرا. حکمت معاصر. س9، ش2.
17. عالمزاده. بزرگ. 1390. دانشنامه رضوی. تهران: شاهد.
18. عرفانیان. جواد؛ رسا. پریسا. 1376. رابطه بین صورت و معنا در فرآیند شکل گیری مسجد. همایش معماری مسجد؛ گذشته، حال، آینده، دانشگاه هنر، دانشکده پردیس اصفهان.
19. عزیزی علویجه .طفی؛ رفیعی علوی. سیداحسان. 1397. ترسیم الگوی مدیریت سازمانی براساس تعامل نفس. فصلنامه خردنامه صدرا، 91، 75-92.
20. فکوهی. ناصر. 1383. انسان‌شناسی شهری، تهران: نشر نی.
21. کاوندی. سحر. 1387. خیال و صور خیالی در دو مکتب سینوی و اشراقی، حکمت سینوی(مشکوه النور)، 39، 63-80.
22. گلستانی. سعید، حجت. عیسی و سعدوندی. مهدی . 1396. جستاری در مفهوم پیوستگی فضا و روند تحولات آن در مساجد ایران. نشریه هنرهای زیبا.
23. گنجور. مهدی. صادقی حسن آبادی، مجید. بیدهندی، محمد و رحیم پور. فروغ السادات . 1394 . تأثیر نظریه حرکت جوهری براندیشه کلامی ملاصدرا .تهران: خردنامه صدرا.
24. مختاری. محمدحسین. 1399. بررسی ادراک حسی از دیدگاه ارسطو و ملاصدرا، فصلنامه خردنامه صدرا، بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
25. ملاصدرا . 1981 . الحکمه المتعالیه فی الاسفار الاربعه، ج 1و 3و 4و 6و 8، چاپ چهارم، قم: طلیعه نور.
26. مهدوی نژاد. محمدجواد. قاسم پورآبادی، محمدحسین. و محمدلوی شبستری. آیسا. 1392. گونه شناسی مسجد_مدرسه های دوره قاجار. مطالعات شهرایرانی -اسلامی.
27. منتظرالقائم. اصغر؛ حافظ فرقان. زهرا .1396. تبین مبادی نمادین عناصر معماری اسلامی عصر صفوی، تهران: موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران.
28. نتاج. محمدابراهیم . 1393. نقش خیال در مکاشفات صوری از دیدگاه سهروردی و صدرا. تهران: فصلنامه جاویدان خرد، مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران.
29. نجفی افرا. مهدی. 1388. معنی و وجود حرکت در فلسفه ابن سینا. تهران: فصلنامه فلسفه و کلام اسلامی آینه معرفت.
30. نصر. سید حسین.1380. معرفت امر قدسی. ترجمه فرزاد حاجی میرزای. تهران: نشر پژوهش فرزان روز.
31. نورمحمدی.سوسن. 1390. جایگاه انسان در تحول معنای فضای معماری در قرن نوزدهم و بیستم. دانشگاه شهید بهشتی: نشریه صفّه.
32. Alexandere, Ch. 1979. The Timeless Way of Buliding, NewYork: Oxford University Press.
33. Baden-Baden. Germany: Proceedings of 2nd international Symposium on Systems Research in the Arts.
34. Casey, E.S. 2012. Remembering: A Phenomenological Study, Bloomington. Indiana: University Press.
35. Chan ,C. 2012. Motion in design. Retrieved from http://www.public.iastate.edu.(2018.3.12.)
36. Corbin, H. , 1992. Horizons of Spiritual Meditation in Islamic-Iranian, translated by Bagher Parham.Tehran: Agah press.
37. Collins, P. 2014. Encyclopaedia Britannica. http://www.britannica.com.(2015.5.6.)
38. Dursun , P.2009. Architects are Talking about Space. 7th International Space Syntax Symposium.School of Architecture and the Built Environment, Stockholm.
39. Exner, U; and D. Pressel. 2009. Basics Spatial Design. Berlin: Birkhäuser Press.
40. Gallagher, S. How the Body Shapes the Mind ?, Oxford: Clarendon Press.
41. Gibson, James J. 2014. The Ecological Approach to Visual Perception: Classic Edition (Psychology Press&Routledge Classic Editions), 2nd edition. New York: Psychology Press. [DOI:10.4324/9781315740218]
42. Harris, y. 2002. Architecture and Motion: Ideas on Fluidity in Sound, Image and Space.
43. Porter, t. 1997. the architects's eye: The Architect's Eye: Visualisation and depiction of space in arc_itecture. london: E & FN Spon.
44. Zumthor, P. 1998. Peter Zumthor works: buildings and projects 1979-1997.
45. Zumthor, P. 2010. Thinking Architecture, Basel: Birkhauser.
46. Asefi, Maziar, Shajari, Morteza and Selkhi Khosraqi, Safa (2017), the evolutionary movement of the human soul in the space of the mosque based on the opinions of Mulla Sadra (case example of Tabriz's Kaboud mosque ( Blue mosque) ), Chemistry of Art Quarterly, 6(22), -.-.
47. Boroujerdi, Ashraf. (1997), a comparative study of educational methods in the behaviorist school and the Islamic school, Farhang Quarterly, 22 and 23, 337-350.
48. Bani Asadi Baghmirani, Mehdi; Hosseini, Behshid; Shahcheraghi, Azadeh. (2022), Explanation of the perceptual process in Safavid era mosques, from matter to meaning based on Mulla Sadra's opinions (case study: Imam Mosque and Sheikh Lotfollah Mosque), Biannual scientific journal Sadrai wisdom, 11(1), 163-178.
49. Tamimi, Majid; Farmarz Faramalki, Ahad. (2021), What is self-knowledge in the philosophy of Mulla Sadra , Biannual scientific journal Sadrai wisdom , 9(2), 53-65.
50. Hosseini Shahroudi, Syed Morteza; Eskandari, Zahra, (2017), comparative investigation of the mind's impressive in the process of perception from the perspective of Mulla Sadra and Husserl, Biannual scientific journal Sadrai wisdom , Payam Noor University, 1(2), 75-86.
51. Khatami, Mahmoud. (2011), A Philosophical Prelude to Iranian Art, Tehran: Matin Art Publishing.
52. Khani,Ebrahim. and Furqani, Mohammad Kazem. (2013), a new explanation of substantial motion based on the inherent science of nature, contemporary wisdom Quarterly, 4(1), -.-.
53. Dadfar, Payam; Karimi Fard, Lily; Dolatabadi, Fariborz. (2021), Spatial Experience and Sensory Perception: Re-reading Space in Architecture (Case Example: Goharshad Mosque), Great Khorasan Research Journal, 45, 17-30.
54. Rezazadeh, Razieh. (2001), the influence of the architectural form of the mosque on perception and the transmission of the meanings and concepts of the mosque architecture - Ofogh ayandeh, Volume 1, University of Arts.
55. Raeeszadeh, Mahnaz, (2004), Vain words: Ten essays on aesthetics and architectural art, Tehran: Moly Publishing.
56. Zamani, Mahbobeh; Akbari, Amir; True trustee, Mena. (2022), a comparative study of the formation of the Allahverdi Khan portico of the holy shrine based on the ontology of the Transcendent theosophy of Mulla Sadra, Research Journal of Great Khorasan, 48, 112-89.
57. Zanganeh, Pari. (2012), Tawooskhaneh , a look at the role of the peacock in the history of Iranian art, Sarzamin man, 39, 62-67.
58. Zoi, Barno (2008), how to look at architecture, translated by Farideh Garman, Tehran: Shahidi press
59. Sajedi, Ali Mohammad. (2010), Knowledge of self through the link between wisdom, nature and religion from the perspective of Mulla Sadra Javidan Kherad Quarterly, 14, 5-28.
60. Sajjadi, Seyed Jafar. (1994), The culture of Islamic education , Tehran, Tehran University Publications, third, vol. 3, p. 2002.
61. Sohangir, Sara; Nasirsalami, Mohammadreza. (2014). Patterns of space creation in architecture based on theoretical paradigms, Bagh Nazar, 28, 65-78.
62. Shajari, Morteza (2015), Man in Sadra's Wisdom, Qom: Ma'arif Publishing House, p. 42.
63. Shajari, Morteza, Selkhi Khosraqi, Safa and Asefi, Maziar, (2018), Perception steps of fluid space in Jameh Mosque of Tabriz ; An essay on the concept of movement in the opinions of Mulla Sadra , Hekmat Moaser, Vol. 9, No. 2.
64. Erfanian, Javad; Resa, Parisa. (1997), the relationship between form and meaning in the process of mosque formation, Mosque Architecture Conference: Past, Present, Future, Art University, Pardis University of Isfahan.
65. Azizi Alavijeh, Mustafa; Rafiei Alavi, Seyed Ehsan. (2018). Delineation of organizational management model based on ego interaction, Sadrai Wisdom Quarterly, 91, 75-92.
66. Fakuhi, Nasser. (2004). Urban anthropology, Tehran: Nei press
67. Kavandi, Sahar, (2008), Imagination and imaginary forms in the two schools of Sinavi and Ishraqi, (Mishkwah Al-Noor),Hekmat Sinavi 39, 63-80.
68. Golestani, Saeid, Hojjat, Isa and Saadoundi, Mahdi (2017). An inquiry on the concept of continuity of space and the process of its evolution in mosques of Iran, Fine Arts Magazine, 22(4), -.-.
69. Ganjur, Mehdi, Sadeghi Hassanabadi, Majid, Bidhandi, Mohammad and Rahimpour, Forough Al-Sadat (2015), the effect of the theory of substantial motion. on the theological thought of Mulla Sadra, Sadra Wisdom, 4(80), -.-.
70. Mokhtari, Mohammad Hossein. (2020), Study of sensory perception from the perspective of Aristotle and Mulla Sadra, Sadra Wisdom Quarterly, Sadra Islamic Wisdom Foundation, 25(3), 31-40.
71. Mulla Sadra (1981), Al-Hakam Hay al-Mu'taaliyyah fi al-Asfar al-Arabah, Vol. 1, 3, 4, 6, and 8, 4th edition, Qom: Talie Noor.
72. Mahdavinejad, Mohammad Javad. Qasem Pourabadi, Mohammad Hossein and Mohammadlovi Shabestari, Aisa. (2013). Typology of Mosque-Schools of the Qajar Period, Iranian-Islamic City Studies, 4(11), -.-.
73. Netaj, Mohammad Ibrahim. (2014), The role of imagination in formal revelations from the perspective of Suhrawardi and Sadra,
74. Javidan Khera d Quarterly, Iran's Wisdom and Philosophy Research Institute, 11(21), 183-204.
75. Najafi Afra, Mehdi. (2009), Meaning and Existence of Movement in Ibn Sina's Philosophy, Quarterly Journal of Islamic Philosophy and Kalam, Mirror of Knowledge, 20(7), 1-25.
76. Nasr, Seyed Hossein, (2001), Marefat Amre Qudsi book, translated by Farzad Haji Mirzaei, Tehran: Farzan Rooz Research Publishing.
77. Noormohammadi, Susan. (2011), Man's place in the evolution of the meaning of architectural space in the 19th and 20th centuries, Safah Journal, Shahid Beheshti University, 53(2), 197-209.
78. Alexandere, Ch. (1979), The Timeless Way of Buliding, NewYork: Oxford University Press.
79. Baden-Baden. Germany: Proceedings of 2nd international Symposium on Systems Research in the Arts.
80. Casey, E.S., Remembering: A Phenomenological Study, Bloomington, Indiana University Press, 2012, p.38.
81. Chan ,C. (2012). Motion in design. Retrieved from http://www.public.iastate.edu.(2018.3.12.)
82. Collins, P. (2014). Encyclopaedia Britannica. http://www.britannica.com.(2015.5.6.)
83. Dursun , P. (2009). Architects are Talking about Space. 7th International Space Syntax Symposium.School of Architecture and the Built Environment, Stockholm.
84. Exner, U; and D. Pressel. (2009). Basics Spatial Design. Berlin: Birkhäuser Press.
85. Gallagher, S. How the Body Shapes the Mind ?, Oxford, Clarendon Press, 2005, p.43. [DOI:10.1093/0199271941.001.0001]
86. Gibson, James J., (2014), The Ecological Approach to Visual Perception: Classic Edition (Psychology Press&Routledge Classic Editions), 2nd edition, New York: Psychology Press. [DOI:10.4324/9781315740218]
87. Harris, y. (2002). Architecture and Motion: Ideas on Fluidity in Sound, Image and Space.
88. Porter, t. (1997). the architects's eye: The Architect's Eye: Visualisation and depiction of space in arc_itecture. london: E & FN Spon.
89. Zumthor, P. (1998), Peter Zumthor works: buildings and projects 1979-1997,P.11,24,46.
90. Zumthor, P. (2010), Thinking Architecture, Basel: Birkhauser. P.12,42
ارسال نظر درباره این مقاله : نام کاربری یا پست الکترونیک شما:
CAPTCHA
ارسال پیام به نویسنده مسئول

بازنشر اطلاعات
Creative Commons License این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است.

کلیه حقوق این وب سایت متعلق به مجله پژوهش های معماری اسلامی می باشد.

طراحی و برنامه نویسی : یکتاوب افزار شرق

© 2024 CC BY-NC 4.0 | Journal of Researches in Islamic Architecture

Designed & Developed by : Yektaweb