مجله پژوهش های معماری اسلامی

از اواخر دهه­یِ 1980میلادی اداره­یِ امور شهرها توسط بخش خصوصی با تأکید ویژه بر نواحی بهبود کسب‌و‌کار مورد توجه مدیران شهری قرار گرفته است. بررسی علمی و تجربی در زمینه­یِ ارتباط بین تمرکززدایی مدیریتی و رشد اقتصادی در سطح محلی در راستای کاهش تصدی­گری دولت­های مرکزی در بین برنامه­ریزان شهری نیز به پایه­ای برای پژوهش­هایِ بحثی تبدیل شده است. این رابطه توسط بسیاری از اقتصاددانان توسعه و بخش عمومی در سطح بین‌المللی نیز بررسی شده است؛ به نحوی که نظریه‌های تمرکززدایی، ایجاد و گسترش مشارکت مدیریت محلی در روند تصمیم­گیری­های محلی به منظور پی­ریزی توسعه­ای درون­زا و پایدار در مناطق محلی را مورد تأکید قرار داده­اند. از سویی دیگر روندهایِ ملیِ تمرکززدایی و خصوصی‌سازی، شهرهایِ ایرانِ امروز را با چالش‌هایی مواجه کرده است. چالش اساسی در این زمینه، سازوکار انتقال منافع عمومی از نهادهای ملی و مرکزی به نهادهای محلی و از نهادهای محلی به نهادهای خصوصی است. فرایند این انتقال و نحوه­یِ توسعه و انطباق اصول نوین مدیریت شهری در ایران با تأکید بر انجمن­های صنفی شهرهای دوران اسلامی هدف اصلی این مقاله است.

به منظور دستیابی به این هدف سه نگاه به مدیریت شهرهای اسلامی در فضاهای اقتصادی شهر و سپس شهرهای امروز مورد بررسی قرار گرفته است. نگاه اول به پیشینه­یِ تاریخیِ مدیریت شهری از طریق نهادهای صنفی توجه دارد. نگاه دوم، سامانه­های مدرن در شهرهای اروپایی و آمریکایی نظیر نواحی بهبود کسب و کار را مورد بررسی قرار می­دهد و در نهایت تغییرات ساختاری و مدیریت شهری در فضای تجاری شهرها در دوران پهلوی اول و دوم به عنوان بخشی از واقعیت شهرهای ایران امروز بررسی شده‌اند. یافته‌های این پژوهش نشان می­دهد در شهرهای ایران از دیرباز تاکنون ساختارها و نهادهای اجتماعی برای صنوف و تجار وجود داشته‌است و تا قبل از انقلاب مشروطیت این نهادها و تشکل­ها در وجه فضایی خود در فضای شهری بازارها و فضای محلات شهری بروز و ظهور پیدا می­نمودند و در دوران پهلوی اول و دوم تغییرات اساسی در این فضاها ایجاد شد. در نهایت تلاش می­شود نحوه­یِ تأثیر و تأثر الگوهای نوین مدیریت شهری بر مدیریت شهری در دوران اسلامی در قالب مدل‌سازی مفومی ارائه شود.