مجله پژوهش های معماری اسلامی

مطالعه و بررسی دیوارنگاره‌ها به عنوان یکی از مهم‌ترین نمودهای هنر اسلامی، جدا از زمینه سازی درک بهتر مفاهیم فرهنگی به‌ویژه در بعد هنری، امکان شناخت بیشتر اصول حاکم بر معماری ایرانی- اسلامی و هنرهای وابسته به آن در ادوار گذشته را نیز فراهم می‌آورد.از این رو هدف از این بررسی، مطالعۀ گونه‌ای خاص از دیوارنگاره که در این نوشتار با عنوان دیوارنگارۀ ‌بوم‌پارچه معرفی شده است، در راستای شناخت ماهیت وطبقه بندی روش‌های اجرا و نوع مواد و مصالح، سیر تحول تاریخی با در نظر گرفتن فراز و رود این تکنیک، موضوع و ارتباط آن‌ها با یکدیگر می‌باشد. نادر بودن این نوع از آثار و به تبع آن، عدم شناخت کافی از تکنیک‌ها و ویژگی‌های آن منجر به کم‌رنگ شدن بخشی از تاریخ هنر ایرانی‌اسلامی گردیده و این موضوع بر اهمیت و ضرورت این بررسی در راستای بازشناخت این هنر، می‌افزاید. در این راستا آثار موجود از این هنر با شیوۀ نادر در ایران، در معماری دوره‌های ایلخانی، صفوی و قاجار به­­ عنوان نمونه‌های موردی، بررسی شدند. همچنین،گزارش‌های مکتوب این نوع آثار در دوره‌های تیموری و زند (علاوه بر موارد ذکر شده) نیز، مورد مطالعه قرار گرفتند. جهت دست‌یابی به اهداف، از مطالعۀ کتابخانه‌ای، میدانی- ‌پیمایشی و روش توصیفی- تحلیلی استفاده شد. نتایج مطالعات و بررسی‌ها نشان‌دهندۀ این نکته است که قدیمی‌ترین دیوارنگارۀ بوم‌پارچه‌ای که در ایران باقی مانده مربوط به دورۀ ایلخانی است. بدلیل شرایط خاص سیاسی و اجتماعی، دورۀ صفویه دورۀ اوج استفاده از شیوۀ دیوارنگارۀ بوم‌پارچه بوده است که بسیاری از این نقاشی‌ها توسط هنرمندان اروپایی و در اروپا اجرا و به ایران منتقل شده است.نتایج بررسی میدانی ده بنای تاریخی، نشان دهنده‌ لایه‌های متعدد دیوارنگاره‌های بوم‌پارچه،که در واقع ترکیبی از لایه‌های اولیۀ دیوارنگاره و نقاشی روی کرباس هستند، بود. جهت ایجاد این آثار، از دو تکنیک رنگ و روغن، یا نقاشی با بست آبی استفاده شده است؛ که کرباس پس از آماده سازی و نقاشی بوسیله چسب با منشأ گیاهی یا حیوانی، میخ و یا تلفیق این دو، بر سطح دیوار چسبانده می‌شود.