دوره 9، شماره 1 - ( بهار 1400 1400 )                   جلد 9 شماره 1 صفحات 143-123 | برگشت به فهرست نسخه ها

XML English Abstract Print

Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Varmaghani H. An Analytical Approach to the Invitation quality of Contemporary Mosques (Case Study: Mosques of Tehran). JRIA 2021; 9 (1) :123-143
URL: http://jria.iust.ac.ir/article-1-881-fa.html
ورمقانی حسنا. رویکردی تحلیلی بر خصلت دعوتگری مساجد معاصر (بررسی موردی: مساجد تهران). پژوهش‌هاي معماري اسلامي. 1400; 9 (1) :123-143

URL: http://jria.iust.ac.ir/article-1-881-fa.html

رویکردی تحلیلی بر خصلت دعوتگری مساجد معاصر (بررسی موردی: مساجد تهران)
حسنا ورمقانی*
دانشکده معماری و شهرسازی، واحد قزوین، دانشگاه آزاد اسلامی، قزوین، ایران
چکیده:   (3702 مشاهده)
معماری مسجد که روزگاری شکوهمندترین نمونه­ های آن در ایران برپا می­شد، به عنوان مکان برابری و یکسانی همه اقشار، باید واجد خصلت­ های دعوتگری، هدایت و تذکر بوده و به عنوان مبلغ دین اسلام به فراخوانی مؤمنین و جذب پیروان دیگر ادیان بپردازد. این دعوتگری نه تنها در سیما و منظر که حتی از نظر صوتی و سایر تمهیداتی چون چندعملکردی بودن و مرکزیت و مکان استقرار نیز انجام­ پذیر است. این معماری که به دلیل جامعیت، اهمیت، تعدد و جایگاه والا در روزگار گذشته، اصلی­ ترین عامل هویت­ دهنده به مجتمع ­های زیستی مسلمانان محسوب می­ شد، امروز به دلیل تغییرات ساختاری، نقش دعوتگرانه خود را از دست داده است. در دوران معاصر، هم­زمان با تحولات ساختار شهر، به علت تغییر نیازها و عملکردهای مساجد و نیز تمایز نسبت­ های ابعادی و مکانیابی آن­ها در ساختار شهری و تنگناهای اقتصادی، اهداف و خصایص اصیل مساجد نیز به فراموشی سپرده شد؛ تا حدی که امروزه تمام گروه­های اجتماعی درگیر با آن از شهروندان و نمازگزاران تا معماران و طراحان شهری را به واکنش واداشته است.
آن­چه ایده مرکزی مقاله حاضر را شکل می­دهد، توجه به نقش دعوتگرانه مساجد به عنوان یکی از ارکان طراحی ­ها و برنامه­ریزی­ های شهری در مراکز و محلات شهر معاصر است؛ با این تذکر که همه جنبه ­های دعوتگری در کالبد، کارکرد و معنا مدنظر هستند. مقاله حاضر با پاسخگویی به این پرسش که چگونه می­توان از مؤلفه­های کالبدی، کارکردی و معنایی مساجد در مقیاس شهری و محلی، منظر و نمای ورودی و نیز فضای درونی بنا در جهت ارتقاء کیفیت دعوتگری استفاده نمود، به دنبال یافتن فرایند طراحی مطلوب است. در این راستا، با استفاده از روش تحلیل محتوا، به بازخوانی اقدامات و نظریات در حوزه مقولات مرتبط با موضوع پرداخته و با دستیابی به چارچوبی مفهومی و اصولی کاربردی، فرایند مطلوب در زمینه ارتقای کیفیت دعوتگری مساجد معاصر ارائه شده است. جهت تدقیق موضوع با انتخاب 8 نمونه موردی از مساجد معاصر تهران با استناد به منابع کتابخانه­ ای و مشاهدات میدانی به تحلیل عناصر تأثیرگذار در فرم کلی بنا، جداره ­های خارجی، طراحی نما و منظر ورودی و فضای درونی مساجد پرداخته شده است. نتایج تحلیل­ها نشان می­دهد؛ آن­چه بر پذیرندگی مساجد تأثیر می­ گذارد، مجموعه مطلوبی از عوامل کالبدی تا معنایی مؤثر بر تقویت حضور فرد و اجتماع است که در قالب معیارهای نمایانی و مرکزیت در مقیاس شهری، پذیرندگی و هدایتگری در مقیاس میانی، معناداری و خاطره بصری در جداره­ های خارجی و منظر ورودی، تبدیل ­پذیری و انتظام فضایی در فضای درونی مساجد دسته­ بندی و تشریح شده است.
واژه‌های کلیدی: مسجد، دعوتگری، معماری معاصر، منظر ورودی، فضای درونی.
متن کامل [PDF 4559 kb]   (2397 دریافت)    
نوع مطالعه: پژوهشي | موضوع مقاله: تحلیل، آسيب شناسی و نقد آثار و مکاتب معماری و شهرسازی از منظر اسلامی
دریافت: 1397/2/2 | پذیرش: 1398/6/6 | انتشار: 1400/3/1
فهرست منابع
1. 1. قرآن کریم.
2. 2. آصفی، مازیار، مرتضی شجاری، و صفا سلخی خسرقی. 1396. حرکت تکاملی نفس آدمی در فضای مسجد بر مبنای آرای ملاصدرا (نمونه موردی: مسجد کبود تبریز). کیمیای هنر (6) 22: 75- 88.
3. 3. اردلان، نادر، و لاله بختیار. 1390. حس وحدت: سنت عرفانی در معماری ایرانی. ترجمه‌ی ونداد جلیلی. تهران: علم معمار.
4. 4. افلاکي العارفي، شمس¬الدين احمد. ۱۳۶۲. مناقب العارفين. به کوشش تحسين يازيجي. تهران: دنياي کتاب.
5. 5. بانی‌مسعود، امیر. 1390. معماری معاصر ایران: در تکاپوی بین سنت و مدرنیته. تهران: نشر هنر معماری قرن.
6. 6. بلیلان اصل، لیدا، ایرج اعتصام، و سید غلامرضا اسلامی. 1390. نقش فضای بینابین در هویت بخشی به گستره فضایی بافت¬های تاریخی ایران. هویت شهر (5) 8: 71-59.
7. 7. بنتلی، ای¬ین، آلن الکک، پال مورین، سو مک گلین، و گراهام اسمیت. 1387. محیط¬های پاسخده: کتاب راهنمای طراحان. ترجمه‌ی مصطفی بهزادفر. تهران: انتشارات دانشگاه علم و صنعت.
8. 8. بورکهارت، تیتوس. 1365. هنر اسلامی، زبان و بیان. ترجمه‌ی مسعود رجب¬نیا. تهران: سروش.
9. 9. بل، سایمون. 1387. عناصر طراحی بصری در منظر. ترجمه‌ی محمدرضا مثنوی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
10. 10. بهشتی، سید محمد. 1389. مسجد ایرانی، مکان معراج مؤمنین. تهران: روزنه.
11. 11. پاکزاد، جهانشاه. 1388. راهنمای طراحی فضاهای شهری. تهران: شهیدی.
12. 12. ___________. 1393. سیر اندیشه¬ها در شهرسازی: از فضا تا مکان، جلد 3. تهران: شهیدی.
13. 13. پروند، شادان، و نوین تولایی. 1376. آشنایی با ویژگی¬های فضایی- مکانی مسجد در ایران. معماری مسجد. مجموعه مقالات همایش معماری مسجد: گذشته، حال، آینده. دانشگاه هنر اصفهان: انتشارات دانشگاه هنر.
14. 14. پیشوایی، حمیدرضا، و مهرداد قیومی بیدهندی. 1392. خاک و خرد، تأملی در شأن معماری در مثنوی معنوی. مطالعات معماری ایران (2) 3: 17-35.
15. 15. تیبالدز، فرانسیس. 1387. شهرسازی شهروندگرا. ترجمه‌ی محمد احمدی¬نژاد. اصفهان: خاک.
16. 16. حمزه¬نژاد، مهدی، و مائده عربی. 1393. بررسی اصالت اسلامی ایرانی در مساجد نوگرای معاصر (مطالعه موردی: طرح مسجد چهارراه ولی‌عصر(عج) تهران). شهر ایرانی اسلامی (15): 47- 61.
17. 17. دانشگرمقدم، گلرخ، سیدحسین بحرینی، و علیرضا عینی¬فر. 1391. تحلیل اجتماع¬پذیری محیط کالبدی متأثر از ادراک طبیعت در محیط انسان ساخت. فصلنامه هنرهای زیبا، معماری و شهرسازی (45): 25- 36.
18. 18. دباغ، امیرمسعود، و سیدمصطفی مختاباد امرئی. 1394. چارچوبی نوین برای خوانش مساجد تهران معاصر. نقش جهان (4) 2: 22- 35.
19. 19. رضاخانی، ژیلا. 1393. درآمدی بر مفهوم مفصل در معماری بر اساس روش هایدگریِ ریشه¬شناسی واژه. مطالعات معماری ایران (5): 101- 114.
20. 20. زمرشیدی، حسین. 1374. مسجد در معماری ایران. تهران: کیهان.
21. 21. شکاری، جواد. 1381. معماری مسجد در نظام اسلامی. ماهنامه مسجد (11) 63: 42- 45.
22. 22. فلامکی، محمدمنصور. 1392. شکل¬گیری معماری در تجارب ایران و غرب. تهران: فضا.
23. 23. کارمونا، متیو، تیم هیت، و تنراک استیون تیسدل. 1394. مکان¬های عمومی، فضاهای شهری، ابعاد گوناگون طراحی شهری. ترجمه‌ی فریبا قرائی و دیگران. تهران: انتشارات دانشگاه هنر تهران.
24. 24. گروتر، یورگ. 1390. زیباشناسی در معماری. ترجمه‌ی جهانشاه پاکزاد و عبدالرضا همایون. تهران: مرکز چاپ و انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
25. 25. گلستانی، نفیسه، سمیرا میری، و قاسم مطلبی. 1395. جایگاه جلوخان مساجد دیروز و امروز در شکل¬گیری و تقویت قرارگاه رفتاری (مقایسه تطبیقی نمونه موردی مسجد وکیل و مسجد الزهرا در شیراز). مدیریت شهری (43): 515- 533.
26. 26. لنگ، جان. 1395. آفرينش نظريه معماري، نقش علوم رفتاري در طراحي محيط. ترجمه‌ی علیرضا عینی¬فر. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
27. 27. لینچ، کوین. 1392. سیمای شهر. ترجمه‌ی منوچهر مزینی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
28. 28. محبوبی، قربان، مصطفی مختاباد امرئی، و مصطفی عطارعباسی. 1395. بازشناخت هستمندی همزیستی درون و بیرون معماری مساجد ایران (با تأکید بر روش فازی). کیمیای هنر (5) 21: 57- 75.
29. 29. محمدی، محمد، و محمدحسین آیت¬اللهی. 1394. عوامل مؤثر در ارتقای اجتماع¬پذیری بناهای فرهنگی (بررسی موردی: فرهنگسرای فرشچیان اصفهان). نامه معماری و شهرسازی 8 (15): 79- 96.
30. 30. موسوی، سیدمحمدرضا. 1393. تجلی ذکر و رمزپردازی مسجد در معماری ایرانی و اسلامی. دومین همایش ملی معماری، عمران و محیط زیست شهری. همدان: دانشکده شهید مفتح.
31. 31. مولوي، جلال¬الدين محمد. 1371. مکتوبات مولانا جلال¬الدين رومی. تصحیح توفیق سبحانی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
32. 32. ــــــــــــــــــــــــ . 1388. فيه ما فيه. تصحیح توفیق سبحانی. تهران: پارسه.
33. 33. نقی¬زاده، محمد. 1387. شهر و معماری اسلامی (تجلیات و عینیات). اصفهان: مانی.
34. 34. مک اندرو، فرانسیس تی. 1387. روانشناسی محیطی. ترجمه‌ی غلامرضا محمودی. تهران: زرباف اصل.
35. 35. مهدوی¬نژاد، محمدجواد، محمد مشایخی، و منیره بهرامی. 1393. الگوهای طراحی مسجد در معماری معاصر. پژوهش¬های معماری اسلامی 2(4): 1- 15.
36. 36. هال، ادوارد تی. 1396. بعد پنهان. ترجمه منوچهر طبیبیان. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
37. 37. هدمن، ریچارد. 1385. مبانی طراحی شهری. ترجمه راضیه رضازاده و مصطفی عباس¬زادگان. تهران: دانشگاه علم و صنعت.
38. 38. هیثمی، علی¬بن ابی¬بکر. 1425ق. بغیه¬الرائد فی تحقیق مجمع ¬الزوائد و منبع الفوائد. بیروت: دارالفکر.
39. 1. Holy Quran.
40. 2. Aflaki al-Arefi, Shams al-Din Ahmad. 1983. Managhb al-Arefin. By Efforts of Tahsin Yaziji. Tehran: Donya-ye Ketab.
41. 3. Alexander, Christopher, Sara Ishikawa, and Murray Silverstein. 1977. A Pattern Language. London: Oxford University Press.
42. 4. Ardalan, Nader, and Laleh Bakhtiar. 2010. Sense of Unity: Sufi Tradition in Iranian Architecture. Translated by Vandad Jalili. Tehran: Elm-e Memar.
43. 5. Arnheim, R. 1997. The Dynamics of Architectural Form. London: University of California press.
44. 6. Asefi, Maziar, Morteza Shajari, and Safa Salkhi Khasraghi. 2019. Perfection Movement of the Soul of Man in Mosque Space On the Basis of Mulla Sadra's Views Case Study: Tabriz Blue Mosque. Kimiya Ye Honar 6(22): 75- 88.
45. 7. Bacon, Edmund. N. 1967. Design of City. London: Thames and Hudson.
46. 8. Balilan Asl, Lida, Iraj Etesam, and Seyed Gholamreza Eslami. 2010. The Role of In-Between Spaces to Identifying Historical Fabrics of Iranian Cities. Hoviatshahr 5 (8): 59- 71.
47. 9. Banimasoud, Amir. 2010. Contemporary Iranian Architecture: In the Struggle between Tradition and Modernity. Tehran: Honar-e Memari Publication.
48. 10. Beheshti, Seyed Muhammad. 2010. Iranian Mosque, The Place of Ascension of the Believers. Tehran: Rozane.
49. 11. Bell, Simon. 2008. Visual Design Elements in Landscape. Translated by Mohamadreza Masnavi. Tehran: University of Tehran Press.
50. 12. Bentley, Ian, et al. 2007. Responsive Environments: A Manual for Designers. Translated by Mostafa Behzadfar. Tehran: Iran University of Science and Technology.
51. 13. Burkhart, Titus. 1986. Islamic Art, Language and Expression. Translated by Masood Rajabnia. Tehran: Soroush.
52. 14. Carr, S., M. Francis, L. G. Rivlin, and A. M. Stone. 1992. Public Space. Cambridge: Cambridge University Press.
53. 15. Cullen, Gordon. 1961. The Concise Townscape. London: Architectural Press.
54. 16. Dabagh, Amir Masoud, and Seyed Mostafa Mokhtabad Amrei. 2014. Reading the Architecture of Contemporary Mosques in Tehran with Semiotics Approach. Naqshejahan 4 (2) :22- 35.
55. 17. Daneshgarmoghaddam, Golrokh, Seyed Hossein Bahrainy, and Alireza Einifar. 2011. An Investigation On Sociability of the Spaces Based On Perception of Nature in The Built Environment. Honar-ha-ye-Ziba, Memari-va-Shahrsazi (45): 25- 36.
56. 18. El-Sagher Mahmod, Riam Mohamed. 2011. Existing Building Re-Skin, Faculty of Engineering. Thesis for Master of Engineering, Supervised by Prof. Dr. Nadia Mohamed Thabet, Helwan University.
57. 19. Frampton, Kenneth. 1995. Studies in Tectonic Culture: The Poetics of Construction in Nineteeth and Twentieth Century Architecture. Cambridge, Massachusetts: The MIT Press.
58. 20. Frascari, Marco. 1996. The Tell-the Tale Detail. Theorizing a New Agenda for Architecture: An Anthology of Architectural Theory 1965-1995 ed. Kate Nesbitt, PP: 500- 513. New York: Princeton Architectural Press.
59. 21. Gehl, Jan. 1987. Life between Buildings. Translated by J. Koch. New York.
60. 22. Hamzehnejad Mehdi, and Maedeh Arabi. 2014. A Study of the Islamic-Iranian Originality in The Contemporary Modern Mosques; A Case Study On Mosaue of Vali Asr. Iranian Islamic City (15): 47- 61.
61. 23. Huxtable, A. L. 2004. Building Façade, Retrieved 15 Feb, 2007, from http:// www.class. uidaho.edu edu/community research /facade_remodeling.htm
62. 24. Falamaki, Mohammad Mansour. 2013. The Formation of Architecture in the Experiences of Iran and the West. Tehran: Faza.
63. 25. Golestani, Nafise, Samira Miri, and Ghasem Motallebi. 2006. The Position of the Jelokhan of Mosques of Yesterday and Today in the Formation and Strengthening of Behavioral Camps (Comparative Comparison of the Case Study of Vakil Mosque and Al-Zahra Mosque in Shiraz). Urban Management (43): 515- 533.
64. 26. Grutter, Jorg Kurt. 2011. Aesthetics in Architecture. Translated by Jahanshah Pakzad and Abdolreza Homayoun. Tehran: Shahid Beheshti Publishing and Press Corporation.
65. 27. Jacobs, J. 1961. The Teath and Life of Great American Cities. New York: Random House.
66. 28. Hall, Edward T. 2017. The Hidden Dimension. Translated by Manuchehr Tabibian. Tehran: University of Tehran Press.
67. 29. Hedman, Richard. 2006. Principles of Urban Design. Translated bby Razie Rezazade and Mostafa Abaaszadegan. Tehran: Iran University of Science and Technology.
68. 30. Heisami, Ali ibn-e Ali Akbar. 2004. Baghiat al-Raed fi Tahghigh Majma al-Zavaed va Manba al-Favaed. Beirut: Dar al-Fekr.
69. 31. Karmona, M., T. Heet, and T. E. Tisdel. 2015. Public Places, Urban Spaces, Various Dimensions of Urban Design. Translated by Fariba Gharaee et al. Tehran: Tehran University of Art Press.
70. 32. Lang, John. 2016. Creation of Architectural Theory, The Role of Behavioral Sciences in Designing the Environment. Translated by Alireza Einifar. Tehran: University of Tehran Press.
71. 33. Lee, T. 1970. Urban Neighborhood as a Social- Spatial Ature in Raumen. Gesunheitsing (90): 2-10.
72. 34. Lerup, Lars. 1972. Environmental and Behavioral Congruence as a Measure of Goodness in Public Space: Two Case Studies in Stockholm. Ekistics (3) 204: 341-357.
73. 35. Lynch, Kevin. 2013. The Image of the City. Translated by Manuchehr Mozayyeni. Tehran: Tehran University Press.
74. 36. Mahbubi, Ghorban, Mostafa Mokhtabad Amrei, and Mostafa Attar Abbasi. 2016. Recognition of the Existence of Coexistence Inside and Outside the Architecture of Iranian Mosques (with Emphasis on the Fuzzy Method). Kimia-ye-Honar 5 (21): 57-75.
75. 37. Mohammadi, Mohammad, and Mohammad Hosein Ayatollah. 2015. Effective Factors in Promoting Sociability of Cultural Buildings Case Study: Farshchian Cultural Academy in Isfahan. AUP 8 (15): 790 96.
76. 38. Molavi, Jalal al-Din Muhammad. 1992. Maktubat Molana Jalal al-Din Roomi. Correctd by Tofigh Sobhani. Tehran: Academic Publishing Center.
77. 39. _________________________. 1999. Fih-e ma Fih. Corrected by Tofigh Sobhani. Tehran: Parse
78. 40. Montero Avila, Monica. 2001. Factors that Influence the Social Life and Vitality of Public Open Spaces in Maracaibo- Venezuela. Case Study: Plaza de la Madre and Plaza de la Republica. Etd. Faculty of the Virginia Polytechnic Institute and State University.
79. 41. Moosavi, Seyed Mohammad Reza. 2014. In Second National Conference of Architecture, Civil, and Urban Environment. Hamedan: Mofatteh Faculty.
80. 42. Naghizade, Mohammad. 2008. City and Islamic Architecture. Isfahan: Mani.
81. 43. Mahdavinezhad, Mohammad Javad, Mohammad Mashayekhi, and Monire Bahrami. 2015. Mosque Design Patterns in Contemporary Architecture. Researches in Islamic Architecture 2 (4) :1-15
82. 44. Translated by Gholamreza Mahmoodi. Tehran: Zarbaf Asl.
83. 45. Osmand, Humphry. 1957. Function as the basis of Psychiatric Ward Design. New York: Holt Rinehrrt and Winston.
84. 46. Pakzad, Jahanshah. 2003. Urban Space Design Guide. Tehran: Shahidi.
85. 47. _______________. 2008. The Course of Ideas in Urban Planning: from Space to Place, Volume 3. Tehran: Shahidi.
86. 48. Parvand, Shadan, and Novin Tavallaee. 1997. Familiarity with the Spatial Features of the Mosque in Iran. Mosque Architecture. In Proceedings of the Mosque Architecture Conference: Past, Present, Future. Isfahan University of Arts: University of Arts Publications.
87. 49. Pishvaie Hamid Reza, and Mehrdad Qayyoomi Bidhendi. 2013. Soil and Wisdom, Reflections on the Status of Architecture in Rumi's Mathnawi. JIAS 2 (3) :17- 35.
88. 50. Rezakhani, Zhila. 2014. An Introduction to Articulation in Architecture, in Accordance with Heidegger's Method of Etymology. JIAS 3 (5) :101-114
89. 51. Shekari, Javad. 2002. Architecture of Mosque in Islamic System. Mosque 63 (11): 42- 45.
90. 52. Snodgrass, S. E., S. J. G. Higgins, and L. Todisco. 1986. The Effects of Walking Behavior on Mood, Paper Presented at the American Psychological Association Convention.
91. 53. Tibalds, Fransis. 2008. Citizen-Oriented Urban Planning. Translated by Mohammad Ahmadinezhad. Isfahan: Khak.
92. 54. Whyte, William. 1980. Social Life of Small Urban Space. Conservation. Project for Public Spaces. US Nonprofit Organization for Creating and Sustaining Public Places.
93. 55. Zhomarsheidi, Hossei, 1995. Mosque in Iranian Architecture. Tehran: Keyhan.
ارسال نظر درباره این مقاله : نام کاربری یا پست الکترونیک شما:
CAPTCHA
ارسال پیام به نویسنده مسئول

بازنشر اطلاعات
Creative Commons License این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است.

کلیه حقوق این وب سایت متعلق به مجله پژوهش های معماری اسلامی می باشد.

طراحی و برنامه نویسی : یکتاوب افزار شرق

© 2024 CC BY-NC 4.0 | Iran University of Science & Technology

Designed & Developed by : Yektaweb