علی‌رضا صادقی، مهدی خاکزند، امید باقرزاده،
دوره 6، شماره 3 - ( پائیز-1397 1397 )
چکیده
به نظر میرسد هدف نهایی شهر ایرانی اسلامی، هموار کردن راه انسان به سوی قرب الهی است. از این‌رو، شهر ایرانی اسلامی امروزی، باید بستری مناسب برای پاسخگویی به نیازهای متنوع شهروندان باشد. در شهر ایرانی اسلامی کهن، فضاهای عمومی، همواره محلی برای تبلور وحدت امت اسلامی، برگزاری آیینهای جمعی مذهبی، داد و ستد، برقراری تعاملات اجتماعی و ارتباط با محیط طبیعی پیرامون بودهاند. فضاهای عمومی تعریف شده، سرزنده، منعطف، پررونق، دوستدار محیط زیست و دارای بار معنایی ویژه که در این تحقیق مکان نامیده میشوند. مکان‌هایی که آفرینش آنها، امت اسلامی را تعریف میکند و نیاز به آنها در شهرهای ایرانی اسلامی امروز، بیش از هر زمان دیگری احساس می‌شود. به طور حتم نمونه‌ی عالی اینگونه فضاها در شهرهای ایرانی اسلامی گذشته، فضا و صحن مساجد تاریخی بودهاست. در واقع این پژوهش، به دنبال پاسخ به این سؤال است که چه مؤلفه‌هایی بر شکلگیری مکان در شهرهای ایرانی اسلامی تأثیرگذارند؟ از این‌رو هدف اصلی این پژوهش، تحلیل ویژگیهای کالبدی، معنایی و عملکردی مساجد (به عنوان عالیترین نمونه‌ی مکان‌های عمومی در شهرهای ایرانی اسلامی) به منظور شناخت مؤلفههای مؤثر بر شکلگیری مکان در شهرهای ایرانی اسلامی است. به این منظور دو مسجد تاریخی در شهر شیراز (مساجد عتیق و نصیرالملک) که دارای ویژگیهای منحصر به فرد کالبدی-معنایی هستند؛ و یکی در گذشته پررونق و سرزنده بوده و دیگری امروزه محل برقراری تعاملات اجتماعی شهروندان به شمار میآید؛ به عنوان نمونههای موردی این پژوهش انتخاب شدهاند. همچنین پژوهش حاضر از روش تحقیق توصیفی تحلیلی در بخش تدقیق چارچوب نظری استفاده کرده و از روشهای تحقیق علّی-مقایسهای و تحلیل محتوا و شیوههای مرور اسناد تصویری و مصاحبه با خبرگان و فرآیند تحلیل شبکهای (ANP) به منظور رتبهبندی شاخصها و تحلیل نمونههای موردی بهره گرفته است. نتایج نشان میدهد مؤلفه‌ی فرم (با شاخصهای عناصر جذب‌کننده‌ی توجه، قابلیت جهتیابی و قابلیت ادراک از طریق حسهای مختلف)، مؤلفه‌ی فعالیت (با شاخصهای رفتار، زبان بدن و معاشرتپذیری فرهنگی)، مؤلفه‌ی معنا و تصورات (با شاخصهای خاطرهانگیزی، معنویت، معانی و ارزشها و احساس) و مؤلفه‌ی اکوسیستم (با شاخصهای درخت و گیاه، آب، نور طبیعی و همساز بودن با اقلیم) بر شکلگیری مکان در شهر ایرانی اسلامی تأثیرگذارند. همچنین در این پژوهش، ضمن تحلیل نمونههای موردی بر اساس مؤلفهها و معیارهای کلیدی شکلگیری مکان، راهبردها و سیاستهای طراحیمحور جهت شکلگیری مکان در شهر ایرانی اسلامی ارائه شدهاست.
