شهاب شهیدانی،
دوره 6، شماره 1 - ( بهار-1397 1397 )
چکیده
رویکردهای کتیبهشناسی موجود؛ اغلب وجوه مختلف ادبی و ملاحظات محتوایی متن، اهمیّت تاریخی و توجه به وقایع گذشته در بطن کتیبهها را مدّ نظر دارد و این امر منجر به گونهشناسی و طبقهبندی کتیبه ها از حیث مضامین وقفی، فرمانی، یادمانی و احداثی و در نوع دیگر شناخت مواد و مصالح شده است. در این میان جنبه های هنریِ کتیبه ها از منظر خوشنویسی که دارای ارزش بالایی می باشد، کمتر مورد توجه قرار گرفته است. بخش مهمی از این نقیصه به فقدان مبانی و روش های نقد کتیبه ها بر اساس ملاحظات خوشنویسی و اصول و قواعد آن باز می گردد. با آنکه این اصول و قواعد؛ منبع و معیاری مهم برای درک زیبایی، شناخت و تحلیل آثار خوشنویسی است اما این سنجه بیشتر در قالبهای غیرکتیبه نگاری و از جمله قطعه نویسی، چلیپا، کتابت و کتاب آرایی به کار گرفته شده و در خصوص کتیبه نگاری مورد غفلت قرار گرفته است. هدف این پژوهش ارائه مبانی نظری و تحلیلی در خصوص چگونگی بهره مندی از اصول و قواعد خوشنویسی در کتیبه شناسی از منظر هنر خوشنویسی است این امر با روش تحلیلی و توصیفی و مبتنی بر مطالعات کتابخانه ای و اطلاعات میدانی از کتیبه ها انجام گرفته است. در پی یافتن سوال و مسأله اصلی پژوهش مبنی بر چگونگی تحلیل کتیبه ها از منظر اصول و قواعد خوشنویسی؛ و با عطف به رساله های خوشنویسی و پژوهش های مرتبط، یافته های پژوهش بیانگر آن است که استفاده از اصول و قواعدِ مندرج در رساله های خوشنویسی، بنا به ملاحظات خاص کتیبه نگاری و مقتضیات معماری با جرح و تعدیل لازم و با توجه به میزان انطباق برخی از آنها در کتیبه نگاری امکانپذیر خواهد بود. اصل نسبت، ترکیب و کرسی در روند تحلیلی کتیبه ها دارای ارزش مهمتری است و اصول صفا و شأن، قاعده مشق نظری و عملی در درجه بعدی قرار می گیرد. نحوه شناخت سبک و شیوه به عنوان مولّفه ای اساسی در تحلیل کتیبه نگاری نیز با توجه به کیفیت و کمیت کتیبه ها دارای اهمیت است. طبیعی است که مبانی ارائه شده در جنب سایر روش ها و گونه شناسی مطالعاتِ کتیبه نگاری، می تواند به درک روشمندتری از ارزشهای کتیبه نگاری منجر شود و چشم انداز تازه تری را برای ارزیابی و تحلیل وجوه زیباشناختیِ کتیبه ها فراهم سازد.
