مریم نجفی، محمد نقی‌زاده، شیرین طغیانی، محمود محمدی،
دوره 8، شماره 1 - ( بهار 1399 1399 )
چکیده
یکی از شیوه‌های ایجاد و یا بومی‌کردن متن‌های شهرسازی در ایران، خصوصاً در سال‌های اخیر بهرهگیری از متون کهن ارزشمند ایرانی بوده است. متن‌های شهرسازی که تاکنون از متون کهن ایرانی الهام گرفته‌اند، هیچکدام بر شیوه خاصی تاکید نکرده‌اند، اما این مقاله قصد دارد، شیوه‌ای را برای این امر معرفی کند. همچنین برای درک بهتر از این روش، از میان متون کهن، متن‌های با موضوع «اخلاق»، بعنوان متون پایه برگزیده شده است. پرسش اصلی که این مقاله به آنها پاسخ می‌دهد عبارتست از: روش مناسب بهرهگیری از متون اخلاق ایرانی-اسلامی برای تدوین متون شهرسازی چگونه است؟ از اینرو می‌توان مقاله حاضر را یک مقاله روش شناسی دانست. با عنایت به اینکه شیوه مناسب برای نگارش مقاله قطعاً می‌بایست شیوه‌ای بومی باشد، جستجوی منابع کتابخانه‌ای در میان شیوه‌ها و روش‌های بومی ایرانی صورت گرفت و سرانجام در علوم بلاغت و بدیع زبان فارسی شیوه‌هایی برای بهرهگیری از اثر اولیه بمنظور ایجاد اثر جدید یافت شد. در علم بلاغت اسلامی و زیرمجموعه آن، یعنی بدیع، حدود شانزده آرایه یا صنعت ادبی مرتبط با بهرهگیری از متن اولیه در متنی دیگر بررسی شد. از میان آنها، «اقتباس» که دارای مفهوم وسیع و دربرگیرنده پانزده آرایه دیگر بود، نه بعنوان یک آرایه جزئی بلکه به مثابه روشِ اصیل ایرانی برای بهرهگیری از متون قدیمی ایرانی در تدوین متون جدید شهرسازی پیشنهاد شد. در بخش مبانی نظری از یکسو گونه‌های اقتباس و از سویی دیگر انواع متون اخلاقی معرفی شدند. سپس با شیوه استنباط و استدلال منطقی هریک از شیوه‌های مختلف اقتباس برای بهرهگیری از انواع متون اخلاقی تشریح شد. در نتایج ابتدا با شیوه اقتباس، نحوه برداشت از عناصر متن اولیه که شامل لفظ، معنا، موضوع، فرم نگارش و نوع زبان بودند و نیز تغییرات آنها از جمله افزایش، کاهش، تبدیل، تأویل، جابجایی، برجسته‌سازی و ساده‌نویسی، بودند، در انواع متون اخلاقی بیان شد. سپس چگونگی بکارگیری انواع اقتباس از گونه‌های متون اخلاقی تشریح شد. با اینکه اکثر گونه‌های اقتباس برای انواع متون اخلاقی کاربرد داشت، اما استفاده از هر یک در متون اخلاق اسلامی با سه وضعیت مناسب، غیرمناسب و مجاز نیز مشخص شد.
