بهزاد وثیق، عطالله یاری‌کیا،
دوره 7، شماره 2 - ( 6-1398 )
چکیده
بیان مسئله: امامزادگان به عنوان بنای آرامگاهی-مذهبی نقشی محوری در غنا و تبلیغ آموزه‌های مذهبی داشتهاند. بناهای آرامگاهی مذهبی در نواحی مختلف ایران به سبک‌های گوناگونی ساخته شده؛ و در طول تاریخ باعث پیوستگی اجتماعی و محرک حیات معنوی زائران و پیرامون خود بودهاند. بعضی از این بناها در دهه‌های اخیر به دلایل مختلفی همچون خرابی‌های ناشی از جنگ تحمیلی و یا اثر عوامل طبیعی مخرب و... تغییر و یا مورد بازسازی قرار گرفته‌اند. شکل و سازمان فضایی بنا بر میزان دلبستگی به بنا مؤثر بوده و هر گونه تغییری در ابعاد کالبدی و روانی بنا میتواند بر میزان حس مکان آن، مؤثر بوده است. تعدادی از بناهای آرامگاهی-مذهبی در استانهای غربی و جنوبی در دوران جنگ و یا فرسایش طبیعی آسیب دیدهاند که باعث اصلاح و یا الحاق بخشهایی به بناهای اصلی بوده است. تغییر کالبد و آمودها در شکل تولید و به یادآوری خاطره جمعی دخیل است؛ که خود میتواند بر حس معنوی زائرین مؤثر باشد.
هدف تحقیق: نگارندگان در این پژوهش براساس محوریت درک رابطه‌ی بین تغییرات کالبدی-کارکردی و حس مکان، با هدف بررسی مفهوم حس مکان به شناخت مهمترین شاخصهای تأثیر‌گذار بر ایجاد و ارتقای آن در بناهای آرامگاهی مذهبی، پرداختهاند.
سؤال تحقیق: سوال تحقیق آنست که چه عواملی در تبیین فرآیند شکل‌گیری حس مکان در بناهای آرامگاهی مذهبی تأثیرگذارند؟
روش تحقیق: برای این منظور، دو بنای زیارتگاهی در استان ایلام انتخاب و مورد مطالعه قرار گرفتند. در این راستا از نرمافزار SPSS برای تحلیل داده‌ها؛ و برای سنجش رابطه‌ی میان متغیرها از روش پژوهش همبستگی پیرسون و از آزمون‌های آماری رگرسیون خطی ساده و چندمتغیره برای تعیین رابطه و شدت و جهت رابطه‌ی بین متغیرهای مستقل و وابسته استفاده شد. از تحلیل مسیر برای مشخص کردن تأثیر مستقیم و غیرمستقیم متغیرها بر حس مکان کمک گرفته شد.
یافته‌های تحقیق: مطابق نتایج به دست آمده، مؤلفه‌های کالبدی، ادراکی و اجتماعی بیش‌ترین تأثیر را در حس مکان امامزاده دارند و مؤلفه‌ی عملکردی تأثیر کمتری در ارتقای حس مکان دارد. همچنین متغیرهای تنوع بصری، ارتباطات اجتماعی، سرزندگی و معنویت به صورت مستقیم در ارتقای حس مکان مؤثرند و متغیرهای خاطرات و تعلقات قبلی، کیفیت فضایی و فعالیت به صورت غیرمستقیم و با تأثیر بر متغیرهای دیگر بر حس مکان در بناهای آرامگاهی-مذهبی مؤثر هستند. به عبارتی جهت ارتقای حس مکان در بناهای آرامگاهی مذهبی می‌بایست مداخله‌ی کالبدی در کمترین حد بوده و تغییرات معطوف به تغییرات در آمود و ایجاد فضاهای جمعی باشد.
