درباره‌ی خاستگاههای نظری تکوین حمامهای جهان اسلام از منظر علوم طبیعی قدیم (علم طب) تحقیقات اندکی وجود دارد. هرچند غالب متون طب دوره‌ی اسلامی به ابعاد تعامل انسان و محیط برای سلامتی انسان پرداختهاند؛ اما نقش تعالیم این متون در بازخوانی خاستگاههای نظری آفرینش معماری و سازماندهی محیط بررسی نشده است. استحمام و معماری حمام یکی از زمینههای میانرشتهای پیوند طب و معماری هستند که بیشتر پزشکان قدیم بخشی از آثار خود را به نقش آنها در سلامتی و درمان اختصاص دادهاند. مسئله‌ی این پژوهش، واکاوی مبانی نظری شکلگیری حمامهای جهان اسلام بهگزارش متون طب دوره‌ی اسلامی است. مقاله‌ی حاضر به روش تفسیر تاریخی تعالیم طب جسمانی و روحانی متون را در تکوین ساختار معماری و مضامین نگارگری در حمامها بررسی میکند. یافتههای این پژوهش نشان میدهد که حمامهای جهان اسلام منطبق بر طبیعت بدن و نفس انسان و در نتیجه عالم (طبیعت) هستند. این تشابهات شامل انطباق مراتب بخشهای حمام با مزاجهای چهارگانه‌ی انسانی و انطباق مضامین نقاشی گرمابهای با نفوس سهگانه‌ی انسانی است. هدف از این تشابهات ساختاری و محتوایی نیز ایجاد محیطی متناسب با طبیعت انسان برای حفظ اعتدال مزاج و سلامتی پایدار جسم و روان است.
