احداث مدارس، در کشور ایران سابقه‌ی طولانی دارد. شهر اصفهان از جمله کانون‌های معماری ایرانی است که به دارالعلم شرق شهرت دارد و از دوره آل‌بویه و آل زیار ساخت مدارس علمیه در کنار مساجد آن آغاز شدهاست. اما در گذر زمان، تعدادی از آنها از دست رفته‌اند و یا اینکه چهره‌ی آنها دچار تغییرگردیده‌است و اطلاعات مدونی از وضعیت فضاهای آنها در دسترس نیست. مطالعاتی که پیش از این بر روی مدارس صورت گرفته در چند حوزه تفکیک قابل تفکیک است. بخشی تحلیل کالبدی و کارکردی است، دسته‌ای دیگر گونه‌شناسی و در بخش آخر، مطالعات جنبه‌ی تاریخی دارند. بر اساس مطالعات انجام شده، کمتر پژوهشی را می‌توان در حوزه‌ی مدارس تاریخی مشاهده نمود که ساختار کارکردی فضاهای مدارس را تقسیم‌بندی نموده باشد. لذا در این مقاله، برای نخستین بار، با بررسی ویژگی‌های کارکردی به تحلیل مدارس تاریخی شهر اصفهان پرداخته‌شده‌است. پژوهش پیشرو درصدد پاسخ به این پرسش‌ها است که شاخص‌ترین معیارها در پلان مدارس تاریخی شهر اصفهان که در تحلیل کارکردی پلان آنها جای می‌گیرند، کدام‌اند؟ و معیارهای مذکور چگونه در ریزفضاهای این مدارس قابل بررسی است؟ با پاسخ به این پرسش‌ها می‌توان بخشی از هویت معماری مدارس تاریخی شهر اصفهان را بازشناخت و بسیاری از اصول و مفاهیم تکرار‌شونده معنادار در این کاربری‌ها آشکار نمود. این پژوهش، از لحاظ چیستی به صورت کیفی و بر اساس هدف، بنیادین است. همچنین با رویکرد تحلیلی-توصیفی نمونه‌ها را مطالعه می‌کند. نمونه‌ها به گونه‌ی هدفمند گزینش شدهاست و متنسب به قرن هشت تا چهارده هجری شمسی و تعداد آنها 16 عدد است. جمع‌آوری اطلاعات بر پایه‌ی مطالعات کتابخانه‌ای و میدانی نگارندگان حاصل شدهاست. در طی این پژوهش، معیارهای شاخص تحلیل کارکردی پلان مدارس تاریخی شهر اصفهان مشخص شدهاست. این معیارهای شاخص پنج‌گانه که وجوه اشتراک و افتراق در نمونه‌ها را مشخص می‌کند شامل، تنوع فضایی (فضای باز، نیمه‌باز، و بسته)، کاربری‌های موجود در مدارس و عملکردهای بخش‌های مختلف بنا (آموزشی، اقامتی، نیایشی، فرهنگی)، سیرکولاسیون بنا (سیرکولاسیون دستگاه ورودی، دسترسی به حجره‌ها، دسترسی به فضای نیایشی در مدارس دارای فضای نیایشی و گنبدخانه‌ها، و سیرکولاسیون حرکتی در گوشه‌های حیاط مرکزی)، مکان و فرم دستگاه‌پله (الحاق به بنا و محصور در بنا) و در نهایت نوع نظام فضایی (مرکزی-محوری) است. این پنج معیار ایجادکننده ساختار کارکردی و فضایی متفاوت در پلان مدارس این شهر شدهاست.
