ابوجعفر محمد ابن موسی خوارزمی با کنیه ابوعبدالله از دانشمندان بزرگ مسلمان و ایرانی در زمینه ریاضی، جغرافی و نجوم می‌‌باشد. از زندگی خوارزمی اطلاع دقیقی در دست نیست الا اینکه وی حدود دهه سوم یا چهارم قرن دوم هجری شمسی در منطقه خوارزم آسیای میانه (خیوه- ازبکستان) به دنیا آمده است و در حدود سال 229 ه.ش درگذشت . شهرت علمی وی مربوط به کارهایی است که در ریاضیات، به خصوص در رشته جبر انجام داده به‌طوری‌که او را پدر جبر نامیده‌اند. بیشترین تبحر وی در حل معادله‌های خطی و درجه دوم بوده است.
نامش در تمام فرهنگنامه‌های جهان در دانش ریاضی ثبت شده و کتابش به مدت 400 سال کتاب درس ریاضی دانشگاههای اروپا بود. آثار علمی خوارزمی از حیث تعداد کم ولی از نفوذ بی‌بدیل برخوردارند. خوارزمی را می‌توان بنیان گذار علم جبر، به‌عنوان رشته‌ای متمایز از هندسه شمرد. یکی از مشهور‌ترین کتاب‌‌های وی در اروپا " کتاب مختصر در جبر و مقابله " است که در قرن دوازدهم میلادی به لاتین ترجمه شد. این کتاب درباره ریاضیات مقدماتی است. خوارزمی، اولین کسی بود که اعداد علامت دار را به‌کار برد. او برای این کار، اصطلاحاتی را به‌کار می‌برد و اعداد منفی را ناقص و اعداد مثبت را زاید می‌نامید. تا آن زمان، کاربرد حروف در ریاضیّات، متداول نبود. خوارزمی عدد مجهول را "شی ء" و مجذور مجهول را "مال" می‌نامید. کتاب جبر و مقابله خوارزمی‌که به عنوان الجبرا به لاتین ترجمه گردید باعث شد که همین کلمه در زبان‌های اروپایی به معنای جبر به کار رود. نام خوارزمی هم در ترجمه به جای الخوارزمی به صورت الگوریتمی تصنیف گردید و الفاظ آلگوریسم، لگاریتم و نظایر آنها در زبان‌های اروپایی که به معنی فن محاسبه ارقام یا علاما ت دیگر است، مشتق از آن می‌‌باشد.
کتاب دیگر خوارزمی"جمع و تفریق با عددهای هندی" نام دارد. این کتاب باعث شد تا سیستم عددی در اروپا از سیستم اعداد لاتین به سیستم اعداد هندی (یا به غلط ارقام عربی) تغییر یابد. این کتاب نخستین کتابی بود که نظام ارزش مکانی را به نحوی اصولی و منظم شرح می‌‌داد. کتاب‌هایی که وی درباره ارقام هندی نگاشته است، بعد از آن که در قرن دوازدهم به زبان لاتین منتشر شد، انقلابی در ریاضیات به‌وجود آورد و هر گونه اعمال محاسباتی را مقدور ساخت.
خـوارزمی، دسـتی تـوانا در عـلم نـجوم نـیز داشت. این دانشمند شهیر اسلام، یکی از منجمان دربار مأمون، خلیفه عباسی بود. کتاب "زیج السند هند" خوارزمی مانند سایر زیج‌ها، علاوه بر جدول‌های نجومی و مثلثاتی، مشتمل بر مقدمه نسبتاً مفصل در علم نجوم است که در حکم نجوم نظری مـی‌باشد. این کتاب نخستین اثر نجوم به زبان عربی است که به صورت کامل بر جای مانده و شکل جداول آن از جداول بطلمیوس تأثیر پذیرفته است. نفوذ این کتاب در علوم مغرب زمین چندان زیاد نبود اما نخستین اثر از این گونه بود که در قرن دوازدهم ترجمه شد.
نامش در تمام فرهنگنامه‌های جهان در دانش ریاضی ثبت شده و کتابش به مدت 400 سال کتاب درس ریاضی دانشگاههای اروپا بود. آثار علمی خوارزمی از حیث تعداد کم ولی از نفوذ بی‌بدیل برخوردارند. خوارزمی را می‌توان بنیان گذار علم جبر، به‌عنوان رشته‌ای متمایز از هندسه شمرد. یکی از مشهور‌ترین کتاب‌‌های وی در اروپا " کتاب مختصر در جبر و مقابله " است که در قرن دوازدهم میلادی به لاتین ترجمه شد. این کتاب درباره ریاضیات مقدماتی است. خوارزمی، اولین کسی بود که اعداد علامت دار را به‌کار برد. او برای این کار، اصطلاحاتی را به‌کار می‌برد و اعداد منفی را ناقص و اعداد مثبت را زاید می‌نامید. تا آن زمان، کاربرد حروف در ریاضیّات، متداول نبود. خوارزمی عدد مجهول را "شی ء" و مجذور مجهول را "مال" می‌نامید. کتاب جبر و مقابله خوارزمی‌که به عنوان الجبرا به لاتین ترجمه گردید باعث شد که همین کلمه در زبان‌های اروپایی به معنای جبر به کار رود. نام خوارزمی هم در ترجمه به جای الخوارزمی به صورت الگوریتمی تصنیف گردید و الفاظ آلگوریسم، لگاریتم و نظایر آنها در زبان‌های اروپایی که به معنی فن محاسبه ارقام یا علاما ت دیگر است، مشتق از آن می‌‌باشد.
کتاب دیگر خوارزمی"جمع و تفریق با عددهای هندی" نام دارد. این کتاب باعث شد تا سیستم عددی در اروپا از سیستم اعداد لاتین به سیستم اعداد هندی (یا به غلط ارقام عربی) تغییر یابد. این کتاب نخستین کتابی بود که نظام ارزش مکانی را به نحوی اصولی و منظم شرح می‌‌داد. کتاب‌هایی که وی درباره ارقام هندی نگاشته است، بعد از آن که در قرن دوازدهم به زبان لاتین منتشر شد، انقلابی در ریاضیات به‌وجود آورد و هر گونه اعمال محاسباتی را مقدور ساخت.
خـوارزمی، دسـتی تـوانا در عـلم نـجوم نـیز داشت. این دانشمند شهیر اسلام، یکی از منجمان دربار مأمون، خلیفه عباسی بود. کتاب "زیج السند هند" خوارزمی مانند سایر زیج‌ها، علاوه بر جدول‌های نجومی و مثلثاتی، مشتمل بر مقدمه نسبتاً مفصل در علم نجوم است که در حکم نجوم نظری مـی‌باشد. این کتاب نخستین اثر نجوم به زبان عربی است که به صورت کامل بر جای مانده و شکل جداول آن از جداول بطلمیوس تأثیر پذیرفته است. نفوذ این کتاب در علوم مغرب زمین چندان زیاد نبود اما نخستین اثر از این گونه بود که در قرن دوازدهم ترجمه شد.
کتاب "صورت الارض" که اندک زمانی بعد از سال ۱۹۵-۱۹۶ ه .ق نوشته شده اثری است در زمینه جغرافیا و به‌طور تقریبی فهرست طول‌ها و عرض‌های همه شهرهای بزرگ و اماکن را شامل میشود. این اثر به نوبه خود مبتنی بر جغرافیای بطلمیوسی بود. این کتاب از بعضی جهات خاصه در قلمرو اسلام دقیقتر از اثر بطلمیوس است.
جشنواره خوارزمی در آیینه زمان
پیشینه جشنواره :
پیشینه جشنواره بین المللی خوارزمی به سال 1365 برمی‌گردد، هنگامی که تعدادی از مدیران و کارشناسان سازمان پژوهشهای علمی و صنعتی ایران طرح اولیه ایجاد تشکل و ساختاری برای اهدای جایزه سالانه به مخترعان، مبتکران و محققان برجسته کشور را با هدف تشویق و حمایت مادی و معنوی از آنان ، در جلسات خود مورد بحث و گفتگو قرار دادند و پس از بررسی و مطالعه جوانب، اجرای اولین دوره آن را در سال 1366 آغاز نمودند.
دوره اول
پیشینه جشنواره بین المللی خوارزمی به سال 1365 برمی‌گردد، هنگامی که تعدادی از مدیران و کارشناسان سازمان پژوهشهای علمی و صنعتی ایران طرح اولیه ایجاد تشکل و ساختاری برای اهدای جایزه سالانه به مخترعان، مبتکران و محققان برجسته کشور را با هدف تشویق و حمایت مادی و معنوی از آنان ، در جلسات خود مورد بحث و گفتگو قرار دادند و پس از بررسی و مطالعه جوانب، اجرای اولین دوره آن را در سال 1366 آغاز نمودند.
دوره اول
در مرداد ماه آن سال رئیس وقت سازمان پژوهشهای علمی و صنعتی ایران دکتر سید احمد معتمدی مسئولیت برنامه‌ریزی ، سازماندهی و برگزاری مسابقه‌ای با عنوان " مسابقه برجستگان علم و صنعت " را به تعدادی از اعضای هیئت علمی و کارشناسان سازمان واگذار نمودند. با بررسیها و مشورتهای کمیته فکری و اجرایی برگزاری واژه برگزیدگان جایگزین برجستگان شد و بدین ترتیب نخستین مسابقه "برگزیدگان علم و صنعت در ایران " با نام جایزه خوارزمی در 24 دی ماه 1366 در سالن اجتماعات ابن سینای دانشگاه تهران در حضور وزیر فرهنگ و آموزش عالی و رئیس سازمان برگزار گردید و از میان 135 طرح، 35 برگزیده با کسب رتبه اول تا سوم در رده تحقیقات، ابتکار و اختراع در چندین رشته مختلف علمی معرفی شدند که مدتی بعد در دفتر ریاست جمهوری مورد تفقد رئیس جمهور وقت حضرت آیت‌الله خامنه‌ای قرار گرفته و لوح تقدیر خود را از ایشان دریافت نمودند
روند تحولات در دوره های مختلف :
این مسابقه که دیگر هم عنوان جشنواره را داشت هم به نام یکی از درخشانترین چهره‌های علمی دنیای اسلام و ایران که معرف جهانیان است مزین شده بود، در اعتبار و اهداف و ماموریت برای شناسایی نخبگان در رده‌ای ارزشگذاری و برنامه ریزی شد که هر ساله در روزهای دهه فجر مصادف با سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی در حضور رئیس جمهور، وزیر فرهنگ و آموزش عالی و دیگر مقامات ارشد اجرایی و علمی کشور برگزار گردد و چنین شد که دومین دوره آن در نوزدهم بهمن سال 1367 در هتل استقلال تهران برای معرفی و قدردانی از 10 طرح تحقیقاتی ، 8 طرح ابتکاری و 4 مخترع در حضور رئیس جمهور وقت برگزار شد.
سومین جشنواره خوارزمی با ویژگی پذیرش طرحهای علوم پزشکی و علوم پایه (کاربردی و نظری ) علاوه بر طرحهای فنی مهندسی و تشکیل دبیرخانه جشنواره به عنوان تشکلی که امور اجرایی پذیرش و ثبت و ضبط پرونده‌ها و هماهنگی گروههای تخصصی ارزیابی و برنامه ریز ی هیات داوران و برگزاری مراسم را ساماندهی کند ، در نوزدهم بهمن سال 1368 با قدردانی از 3 مخترع ، 12 طرح تحقیقاتی و 11 مبتکر برگزار گردید و برای اولین بار طرحهای دانش آموزی دبیرستانی نیز در این جشنواره شرکت داده شد که به سه طرح برگزیده جوایزی اهدا شد. همچنین از طرف سازمان جهانی مالکیت فکری (WIPO) مدال طلا و لوح یادبود در این دوره به نفر اول اختراع اعطاء شد تا سرآغازی باشد برای شروع تعاملات بین المللی و توسعه گستره فعالیتهای دبیرخانه جشنواره خوارزمی که هنوز عنوان بینالمللی را به خود نگرفته بود.
چهارمین دوره جشنواره خوارزمی با رقابت 242 طرح علمی ثبت نام شده برای ارزیابی ، به معرفی 23 پژوهش ، اختراع و ابتکار انجامید و 3 طرح دانش آموزی نیز از میان 41 طرح رسیده به دبیرخانه به عنوان برگزیده معرفی گردید. در طی این دوره‌ها و برگزاری پی در پی جشنواره در هر سال به تدریج فرآیندها و آیین نامه‌های اجرایی و چگونگی گردش امور در دبیرخانه ، تقسیم وظایف و مسئولیت کارشناسی پژوهشکده‌ها و گروههای تخصصی و هیات داوری نیز کاملتر و دقیقتر میشد.
پنجمین جشنواره خوارزمی برای اولین بار به صورت منطقه‌ای و با شرکت کشورهای پاکستان ، ترکیه ، افغانستان ، آذربایجان، تاجیکستان، لبنان، سوریه، عراق و کشورهای حاشیه خلیج فارس برگزار گردید و به دو طرح برگزیده خارجی و نوزده طرح داخلی جوایز ارزنده‌ای تعلق گرفت.
در خصوص طرحهای دانش‌آموزی نیز نخست هیئت‌های کارشناسی تشکیل و مقرر گردید از هر استان حداکثر 3 طرح به معاونت فنی و حرفه‌ای وزارت آموزش و پرورش معرفی شود و از آنجا طرحها به دبیرخانه جشنواره ارسال گرددکه نهایتا از میان 35 طرح واصل شده سه طرح برگزیده و طراحان آن مورد تشویق و قدردانی قرار گرفتند.
ورود تحقیقات علوم انسانی به این رقابت و معرفی برگزیده در این حوزه ، از دیگر ویژگیهای این دوره از جشنواره خوارزمی بوده است. در ضمن از این دوره، علاوه بر کارشناسان کمیته های تخصصی مستقر در سازمان از نظرات متخصصین، اساتید و صاحب‌نظران دیگر مراکز تحقیقاتی برای داوری طرحها استفاده شد مانند وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی برای طرحهای علوم پزشکی ، بخش علوم پایه از فرهنگستان علوم و همکاری مرکز تحقیقات ساختمان وزارت مسکن در ارتباط با طرحهای رسیده به کمیته عمران.
ششمین دوره جشنواره مصادف با چهاردهمین بهار استقلال با حضور 224 طرح از داخل و 30 طرح از ده کشور دیگر برگزار و به هیجده طرح داخلی و سه طرح برگزیده خارجی، جوایز و لوح تقدیر رئیس جمهور ایران اهدا شد. در این زمان جشنواره خوارزمی علاوه بر رقابت علمی _ صنعتی ، به آئینه تمام نمای فعالیتها و دستاوردهای هر ساله پژوهشگران ، نوآوران و صنعتگران کشور تبدیل شده بود و به عنوان شاخصی برای برآورد تلاش و بازده فعالیت ، سنجش اولویتهای تحقیقاتی سازمانها و دانشگاهها و گرایشهای تکنیکی مراکز آموزشی تحقیقاتی در آن زمان می‌توان از آن استفاده کرد.
در سال 1372 هفتمین دوره جشنواره با رقابت 222 طرح داخلی و 49 طرح از کشورهای منطقه ، آفریقا و آسیا شکل گرفت و برای اولین بار بخش دانش‌آموزی به صورت دو مرحله‌ای و با همکاری وزارت آموزش و پرورش برگزار شد و طی آن تعدادی از طرحهای دانش‌آموزان استانهای کشور در 9 بهمن مورد تقدیر وزیران آموزش و پرورش و علوم و آموزش عالی قرار گرفتند و تعدادی از آنها جهت راهیابی به جشنواره معرفی و پس از داوری 3 برگزیده جهت دریافت لوح تقدیر از رئیس جمهور انتخاب شدند و این اولین جوانه برآمده از جشنواره خوارزمی بود که در دوره سیزدهم به نهال جشنواره جوان خوارزمی تبدیل شد همانگونه که در سالهای بعد جشنواره رازی برای تحقیقات علوم پزشکی و جشنواره بینالمللی فارابی ویژه تحقیقات علوم انسانی و اسلامی نیز از آن به ثمر نشست.
تحول دیگری که در دوره هفتم شکل گرفت تفکیک طرحهای تحقیقاتی به دو بخش کاربردی و بنیادی و تعیین شاخصهایی برای ارزیابی طرحها در این زمینه ها بود به عبارتی طرحهای تحقیقاتی با توجه به این شاخص در مقایسه با یکدیگر ارزیابی می‌شدند. هشت کمیته تخصصی در این دوره از جشنواره عبارت بودند از مکانیک، صنایع شیمیایی، الکترونیک و کامپیوتر ، عمران ، کشاورزی، علوم پایه ، علوم پزشکی و علوم انسانی.
هیات داوران نیز متشکل از 17 نفر از مسئولین کمیته های تخصصی ، اعضا هیئت علمی دانشگاهها و افراد زبده و کارشناس بودند که در در مرحله اول طرح را در بین طرحهای مشابه هم رشته ، امتیاز دهی می‌کردند و در مرحله دوم طرحهای رشته‌های مختلف با هم مقایسه شده و چنانچه حد نصاب لازم را کسب می‌نمودند به عنوان برگزیده معرفی می‌شدند.
اولین خبرنامه جشنواره نیز در این دوره طراحی و تدوین شد که حاوی مطالبی با عنوان نگاهی به جشنواره های پیشین ، مصاحبه با دبیر جشنواره دکتر کامران دانشجو، فهرست برگزیدگان شش دوره قبل به تفکیک نام محقق و مبتکر، عنوان طرح و رتبه کسب شده ، شرحی از روند اجرایی جشنواره ، گزارش اجمالی از بخش دانش‌آموزی جشنواره و گفتگو با یکی از طراحان برگزیده و مسئول کمیته تخصصی صنایع شیمیایی و فهرست طرحهای برگزیده دوره هفتم به همراه عکس و خلاصه طرح است و این خود آغازی بود بر چاپ بولتن یا خبرنامه‌های رنگی و کامل جشنواره بین المللی خوارزمی در دوره های بعد، که همه ساله در روز برگزاری جشنواره یک نسخه از آن در اختیار برگزیدگان و حاضرین در مراسم قرار می‌گیرد و آمار و اطلاعات تحلیلی و عکس و مشخصات طراح برگزیده و خلاصه طرحهای همان دوره در آن ثبت است.
برای آگاهی از تعداد و اطلاعات طرحهای برگزیده در هر دوره ، همه اطلاعات مندرج در 19 جلد خبرنامه منتشر شده جشنواره بینالمللی خوارزمی در این بیست و پنج سال، به صورت مختصر در بخش انتهایی این ویژه نامه آورده شده است.
در دوره‌های بعدی به دلیل استقبال از جشنواره و افزایش تعداد طرحهای شرکت کننده در این رقابت و همچنین تخصصی‌تر شدن طرحها به تدریج تعداد کمیته‌های تخصصی بیشتر شد و رشته‌هایی چون بیو تکنولوژی ، مهندسی پزشکی و متالورژی نیز در این فهرست جای گرفتند.
نهمین دوره جشنواره در سال 1374 در حالی برگزار گردید که با هماهنگی دفتر مقام معظم رهبری ، کمیته علوم انسانی جشنواره و حوزه علمیه قم نیز فعالیت خود را آغاز کرده و با تشکیل دفتری به نام دین و دانش ، هیاتی متشکل از اساتید حوزه برای بررسی طرحها انتخاب شدند. در دوره نهم برگزیدگانی از میان فضلای حوزه با عنوان برگزیدگان دین و دانش در رشته هایی چون تفسیر و علوم قرآنی ، فلسفه و کلام و فقه و اصول معرفی و مورد تقدیر قرار گرفتند. در همین دوره تلاش جدیدی با همکاری وزارت آموزش و پرورش برای بینالمللی کردن بخش دانش آموزی آغاز شد.
در اردیبهشت ماه همین سال اولین جشنواره، فرهنگی ، تحقیقاتی دانشگاههای علوم پزشکی کشور، به نام جشنواره تحقیقاتـی علوم پزشکــی رازی در دانشگاه تهران برگزار شد و با الگویی که از جشنواره بین المللی خوارزمی وجود داشت اهداف خود را در حوزه تخصصی علوم پزشکی پی گرفت. در نتیجه طرحهای پذیرش شده در این موضوع در جشنواره بین المللی خوارزمی کاهش یافت و بیشتر به سوی رشته مهندسی پزشکی گرایش پیدا کرد.
دوره دهم جشنواره خوارزمی با 29 طرح برگزیده داخلی به انضمام یک طرح ویژه و 3 طرح از علوم حوزوی و 7 طرح دانش‌آموزی ، چهل مبتکر ، نوآور و پژوهشگر برجسته را به جامعه علمی کشور معرفی نمود. در ادامه پایه ریزی سال گذشته برای بین المللی کردن بخش دانش‌آموزی تعداد 46 طرح از 5 کشور دریافت شد که سه طرح با انتخاب ستاد جشنواره در آموزش و پرورش به هیات داوران جشنواره خوارزمی راه یافت و یک طرح به عنوان برگزیده معرفی شد. این دوره به لحاظ تعداد سازمانهای و نهادهای داخلی و بینالمللی حمایت کننده جشنواره بینالمللی خوارزمی و تعیین جوایزی از طرف آنان برای برگزیدگان قابل توجه است از این گروه برخی حامیان داخلی چون سازمان برنامه و بودجه ، ذوب آهن اصفهان ، دانشگاه صنعتی امیر کبیر، شرکت آبسال ، وزارت صنایع ، وزارت امور خارجه را می توان نام برد و برخی سازمانهای بینالمللی چون WIPO, APCTT, UNESCO, TWAS و IFIA که جوایزی چون مدال ، گواهینامه ، وجه نقد وکاپ به برخی برگزیدگان که طرحهایشان با شاخصهای آن سازمانها هماهنگی داشت اهدا نمودند.
طبق گزارشهای موجود، در دهه اول جشنواره، طرحهای ارائه شده در رشته‌های فنی و مهندسی به ویژه برق و کامپیوتر ، مکانیک ، صنایع شیمیایی و مهندسی مواد از کمیت و کیفیت بیشتر و بالاتری برخوردار بوده و بیشتر برگزیدگان از این گروهها می‌باشند.
دوره یازدهم با رشدی حدود 60 درصد در پذیرش طرحهای داخلی به خوبی نشانگر یک دهه فعالیت موثر و تثبیت شده سازمان پژوهشهای علمی و صنعتی ایران در برگزاری این مسابقه علمی و افزایش اعتبار و جایگاه این جایزه نزد پژوهشگران و نوآوران کشور است. در این دوره علاوه بر فعالیتهای علمی و اجرایی دبیرخانه و کمیته های تخصصی طبق روال سالهای قبل، به دلیل استقبال موسسات ، دانشگاهها و سازمانهای تحقیقاتی وابسته به نیروهای مسلح و صنایع دفاعی برای شرکت در جشنواره بینالمللی خوارزمی و با توجه به شرایط خاص این نوع تحقیقات که اغلب طرحهایی بزرگ و چند رشته‌ای بوده و از نظر نشر اطلاعات و چگونگی بازدید از طرحها در محل و عنوان مجریان و همکاران می‌تواند دارای طبقه بندیهای حفاظتی امنیتی مخصوص باشند ، کمیته تخصصی دیگری به نام کمیته تخصصی دفاعی ایجاد شد که بررسی و ارزیابی طرحهای دفاعی را با عنوان طرحهای ویژه بر عهده گرفت. این طرحها پس از بررسی و تعیین شاخصهای مربوطه در کمیته، به عنوان طرح منتخب به هیات داوران ارجاع می‌شوند تا داوری نهایی در قیاس با دیگر طرحها و تعیین رتبه در خصوص آنها انجام شود.
در این دوره کمیته سازمان کنفرانس اسلامی در همکاریهای علمی و فناوری (COMSTECH) و کمیته علوم و تکنولوژی برای توسعه پایدار در کشورهای جنوب (COMSETS) نیز به جمع حامیان جشنواره بین المللی خوارزمی پیوستند.
از دیگر ویژگیهای دوره یازدهم دعوت از پژوهشگران ایرانی خارج از کشور است. از آنجایی که تعداد کثیری از ایرانیان در خارج از کشور به فعالیتهای تحقیقاتی مشغول بوده و بسیاری از آنها به موفقیتهای چشمگیری هم نائل آمده‌اند به منظور ایجاد ارتباط بهتر آنان با محققین داخلی و فرصت آشنایی بیشتر آنان با جامعه علمی کشور این بخش به فعالیتهای جشنواره بین المللی خوارزمی افزوده شد. که در همین سال از میان 14 طرح واصل شده به دبیرخانه جشنواره 2 طرح به عنوان برگزیده انتخاب و معرفی شد.
در بخش دانش آموزی نیز جشنواره خوارزمی با پذیرش 1862 طرح ، شاهد یک رشد 110 درصدی در این زمینه بود.
دوره دوازدهم اولین گام برای تفکیک بخش جوان از جشنواره بین المللی برداشته شد بدین ترتیب که طرحهای دانشجویی مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری از جمع طرحهای ثبت نام شده کنار گذاشته شد تا علاوه بر تمدید فرصت پذیرش طرحهای دانشجویی و پایان نامه ها تا خرداد سال 1378، ارزیابی آنها به همراه طرحهای دانش‌آموزی سال تحصیلی 78-77 در بخش جداگانه ای به نام جوان انجام گردد و برگزیدگان طی مراسم مستقلی مورد تقدیر قرار گیرند. تعداد طرحهای دانش آموزی در این دوره به 2963 رسید که رقم رشد این بخش از جشنواره را با ده سال فعالیت به 200 درصد رساند و این علامتی بود برای زایشی نو و ضرورت جداسازی جشنواره جوان خوارزمی از جشنواره بینالمللی.
سیزدهمین دوره جشنواره بین المللی خوارزمی در بهمن ماه سال 1378 با معرفی 33 طرح داخلی ، 8 طرح خارجی و 2 طرح از ایرانیان خارج از کشور برگزار گردید. آغاز استفاده از شبکه اینترنت و پست الکترونیکی در دبیرخانه جشنواره برای معرفی جشنواره و دریافت طرحها و مستندات یکی از ویژگیهای این دوره بود.
اولین جشنواره جوان خوارزمی نیز در همین سال با همکاری سازمان پژوهشهای علمی و صنعتی ایران و وزارت آموزش و پرورش به سامان رسید که از سال 1379 برگزاری آن به معاونت پژوهشی وزارت علوم تحقیقات و فناوری واگذار شد و جوانه دوره هفتم خود درختی پربار و سایه گستر شد. تا سال 1383 پنج دوره دیگر از جشنواره جوان به مسئولیت مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور برگزار شد و از سال 1384 مجددا برگزاری جشنواره جوان خوارزمی به دبیرخانه جشنواره در سازمان پژوهشهای علمی و صنعتی بازگشت و از دوره هفتم تا کنون که سیزدهمین دوره جشنواره جوان خوارزمی به طور مستقل برگزار شده و به حیات پربرکت خود ادامه داده ، جمع کثیری از جوانان دانش پژوه و نوآور و مبتکر را به جامعه علمی کشور معرفی نموده است. در دوره‌های چهاردهم تا بیست و یکم علاوه بر روند روبه رشد تعداد طرحهای پذیرش شده، افزایش حجم کارهای دبیرخانه، افزایش سطح جوایز نقدی و تعداد حامیان داخلی و خارجی جشنواره چند تحول دیگر نیز در روند اجرایی آن به وجود آمد. در دوره پانزدهم با تاکیدی که بر طرحهای مهندسی معکوس و ارزش آنها در برنامه های کوتاه مدت توسعه وجود داشت در رده بندی طرحها بخش تحقیقات توسعه‌ای افزوده شد و از این دوره طرحهای تحقیقاتی در سه رده پژوهشهای بنیادی ، پژوهشهای کاربردی و پژوهشهای توسعه‌ای ارزیابی شدند. در دوره شانزدهم گروه هنر نیز به مجموعه کمیته های تخصصی افزوده شد و طرحهایی در این زمینه پذیرش شد. در دوره هفدهم خبرنامه جشنواره که اولین نوع آن در دوره هفتم بسیار ساده و ابتدایی مانند یک نشریه داخل سازمانی چاپ شد و به تدریج رنگی ، در قطع بزرگ و با اطلاعات کاملتری به چاپ می‌رسید به صورت دو زبانه (فارسی و انگلیسی ) با اطلاعات کاملی از عنوان طرح، نام محقق ، نام سازمان ، همکاران ، موسسه های همکار و چکیده طرح به همراه عکس محقق و محصول طرح به چاپ رسید در همین دوره اولین فرم تندیس جشنواره خوارزمی طراحی و ساخته شد. در دوره نوزدهم گروه تخصصی هوا فضا نیز تشکیل شد و به این ترتیب 13 گروه تخصصی برق و کامپیوتر ، مکانیک ، علوم انسانی ، کشاورزی ، علوم پزشکی ، علوم پایه ، صنایع شیمیایی ، عمران ، متالورژی و مواد ، بیوتکنولوژی، صنایع ، هنر و هوا فضا مرحله اول ارزیابی طرحهای پذیرش شده در دبیرخانه را انجام می‌دادند. در همین دوره رده بندی جدید نوع و ماهیت طرحهای پژوهش در 5 گروه تعریف شد که تا کنون نیز باقی است و آن عبارت است از :
پژوهشهای بنیادی ، پژوهشهای کاربردی ، پژوهشهای توسعه‌ای ، اختراع ، ابتکار.
دوره 22 تا 25
در دوره بیست و دوم جشنواره با توجه به اینکه نخستین جشنواره فارابی ویژه تحقیقات علوم انسانی و اسلامی در بهمن ماه 1386 توسط وزارت علوم تحقیقات و فناوری برگزار گردید و برگزاری سالانه آن برای شناسایی و معرفی برگزیدگان، در حوزه نظری و کاربردی علوم انسانی برنامه ریزی و هدف گذاری شد، پذیرش طرحهای علوم انسانی در جشنواره بین المللی خوارزمی متوقف گردید و این سومین ثمر از عمر بیست ساله جشنواره خوارزمی بود. در ضمن به همین دلیل نمودار تعداد طرحهای پذیرفته شده در این سال کاهش تا 854 طرح را نشان می‌دهد که در واقع ناشی از حذف فعالیت گروه تخصصی علوم انسانی جشنواره است. از همین دوره طرح مکانیزه کردن سیستمهای ثبت نام و ارزیابی و داوری طرحها آغاز شد و نرم افزار متناسب با نیازهای دبیرخانه جشنواره برای نظارت و پیگیری جریان امور از ثبت نام تا ارجاع به گروهها ، مراحل ارزیابی ، نظرات کارشناسان و مدیران گروههای تخصصی ، نتایج بازدیدها ، امتیازات داده شده به هر طرح و نتیجه نهایی در ارجاع آن به هیات داوران طراحی و پیاده سازی شد. البته پیش از این نیز سیستمهایی برای آمار گیری و ثبت و ضبط اطلاعات مورد استفاده قرار می‌گرفت که به تدریج تکمیل شد و هنوز هم اصلاح و بازنگری و به روز رسانی این سیستمها ادامه دارد و استفاده از قابلیتهای فناوری اطلاعات و ارتباطات برای تسریع و تسهیل امور اجرایی بخش مهمی از فعالیتهای دبیرخانه را به خود اختصاص می دهد. ولی ثبت نام الکترونیکی در جشنواره بین المللی خوارزمی رسما از دوره 23 آغاز گردید . در دوره بیست و چهارم استفاده از داوران بین المللی در ارزیابی طرحها در دستور کار دبیرخانه قرار گرفت و فرآیند جشنواره خوارزمی به عنوان نهاد علمی جهان اسلام کلید خورد. البته این موضوع در دوره شانزدهم و برخی دوره های بعد از آن مورد استفاده قرار گرفته بود ولی با ایجاد سیستم مکانیزه و ارسال و دریافت الکترونیکی و امکان دسترسی داور به پرونده طرح و ضمائم آن و اعلام نظر از طریق سیستم مکانیزه این قابلیت به دیگر ارزشمندیهای جشنواره بینالمللی خوارزمی افزوده شد.
بیست و پنجمین دوره جشنواره بینالمللی خوارزمی هم زمان با بزرگداشت سی و سومین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی با مجموع 1357 طرح پذیرش شده و 30 طرح برگزیده در سالن همایش صدا و سیما برگزار گردید جشنواره‌ای که با ربع قرن تداوم توانست جایگاه خود را در بین دانش‌پژوهان، فناوران و صاحب نظران عرصه علم و صنعت به عنوان معتبرترین رویداد علمی و فناوری کشور تثبیت نماید و از حمایت بسیاری از نهادها و مراکز علمی جهان برخوردار گردد.
روند تحولات در دوره های مختلف :
این مسابقه که دیگر هم عنوان جشنواره را داشت هم به نام یکی از درخشانترین چهره‌های علمی دنیای اسلام و ایران که معرف جهانیان است مزین شده بود، در اعتبار و اهداف و ماموریت برای شناسایی نخبگان در رده‌ای ارزشگذاری و برنامه ریزی شد که هر ساله در روزهای دهه فجر مصادف با سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی در حضور رئیس جمهور، وزیر فرهنگ و آموزش عالی و دیگر مقامات ارشد اجرایی و علمی کشور برگزار گردد و چنین شد که دومین دوره آن در نوزدهم بهمن سال 1367 در هتل استقلال تهران برای معرفی و قدردانی از 10 طرح تحقیقاتی ، 8 طرح ابتکاری و 4 مخترع در حضور رئیس جمهور وقت برگزار شد.
سومین جشنواره خوارزمی با ویژگی پذیرش طرحهای علوم پزشکی و علوم پایه (کاربردی و نظری ) علاوه بر طرحهای فنی مهندسی و تشکیل دبیرخانه جشنواره به عنوان تشکلی که امور اجرایی پذیرش و ثبت و ضبط پرونده‌ها و هماهنگی گروههای تخصصی ارزیابی و برنامه ریز ی هیات داوران و برگزاری مراسم را ساماندهی کند ، در نوزدهم بهمن سال 1368 با قدردانی از 3 مخترع ، 12 طرح تحقیقاتی و 11 مبتکر برگزار گردید و برای اولین بار طرحهای دانش آموزی دبیرستانی نیز در این جشنواره شرکت داده شد که به سه طرح برگزیده جوایزی اهدا شد. همچنین از طرف سازمان جهانی مالکیت فکری (WIPO) مدال طلا و لوح یادبود در این دوره به نفر اول اختراع اعطاء شد تا سرآغازی باشد برای شروع تعاملات بین المللی و توسعه گستره فعالیتهای دبیرخانه جشنواره خوارزمی که هنوز عنوان بینالمللی را به خود نگرفته بود.
چهارمین دوره جشنواره خوارزمی با رقابت 242 طرح علمی ثبت نام شده برای ارزیابی ، به معرفی 23 پژوهش ، اختراع و ابتکار انجامید و 3 طرح دانش آموزی نیز از میان 41 طرح رسیده به دبیرخانه به عنوان برگزیده معرفی گردید. در طی این دوره‌ها و برگزاری پی در پی جشنواره در هر سال به تدریج فرآیندها و آیین نامه‌های اجرایی و چگونگی گردش امور در دبیرخانه ، تقسیم وظایف و مسئولیت کارشناسی پژوهشکده‌ها و گروههای تخصصی و هیات داوری نیز کاملتر و دقیقتر میشد.
پنجمین جشنواره خوارزمی برای اولین بار به صورت منطقه‌ای و با شرکت کشورهای پاکستان ، ترکیه ، افغانستان ، آذربایجان، تاجیکستان، لبنان، سوریه، عراق و کشورهای حاشیه خلیج فارس برگزار گردید و به دو طرح برگزیده خارجی و نوزده طرح داخلی جوایز ارزنده‌ای تعلق گرفت.
در خصوص طرحهای دانش‌آموزی نیز نخست هیئت‌های کارشناسی تشکیل و مقرر گردید از هر استان حداکثر 3 طرح به معاونت فنی و حرفه‌ای وزارت آموزش و پرورش معرفی شود و از آنجا طرحها به دبیرخانه جشنواره ارسال گرددکه نهایتا از میان 35 طرح واصل شده سه طرح برگزیده و طراحان آن مورد تشویق و قدردانی قرار گرفتند.
ورود تحقیقات علوم انسانی به این رقابت و معرفی برگزیده در این حوزه ، از دیگر ویژگیهای این دوره از جشنواره خوارزمی بوده است. در ضمن از این دوره، علاوه بر کارشناسان کمیته های تخصصی مستقر در سازمان از نظرات متخصصین، اساتید و صاحب‌نظران دیگر مراکز تحقیقاتی برای داوری طرحها استفاده شد مانند وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی برای طرحهای علوم پزشکی ، بخش علوم پایه از فرهنگستان علوم و همکاری مرکز تحقیقات ساختمان وزارت مسکن در ارتباط با طرحهای رسیده به کمیته عمران.
ششمین دوره جشنواره مصادف با چهاردهمین بهار استقلال با حضور 224 طرح از داخل و 30 طرح از ده کشور دیگر برگزار و به هیجده طرح داخلی و سه طرح برگزیده خارجی، جوایز و لوح تقدیر رئیس جمهور ایران اهدا شد. در این زمان جشنواره خوارزمی علاوه بر رقابت علمی _ صنعتی ، به آئینه تمام نمای فعالیتها و دستاوردهای هر ساله پژوهشگران ، نوآوران و صنعتگران کشور تبدیل شده بود و به عنوان شاخصی برای برآورد تلاش و بازده فعالیت ، سنجش اولویتهای تحقیقاتی سازمانها و دانشگاهها و گرایشهای تکنیکی مراکز آموزشی تحقیقاتی در آن زمان می‌توان از آن استفاده کرد.
در سال 1372 هفتمین دوره جشنواره با رقابت 222 طرح داخلی و 49 طرح از کشورهای منطقه ، آفریقا و آسیا شکل گرفت و برای اولین بار بخش دانش‌آموزی به صورت دو مرحله‌ای و با همکاری وزارت آموزش و پرورش برگزار شد و طی آن تعدادی از طرحهای دانش‌آموزان استانهای کشور در 9 بهمن مورد تقدیر وزیران آموزش و پرورش و علوم و آموزش عالی قرار گرفتند و تعدادی از آنها جهت راهیابی به جشنواره معرفی و پس از داوری 3 برگزیده جهت دریافت لوح تقدیر از رئیس جمهور انتخاب شدند و این اولین جوانه برآمده از جشنواره خوارزمی بود که در دوره سیزدهم به نهال جشنواره جوان خوارزمی تبدیل شد همانگونه که در سالهای بعد جشنواره رازی برای تحقیقات علوم پزشکی و جشنواره بینالمللی فارابی ویژه تحقیقات علوم انسانی و اسلامی نیز از آن به ثمر نشست.
تحول دیگری که در دوره هفتم شکل گرفت تفکیک طرحهای تحقیقاتی به دو بخش کاربردی و بنیادی و تعیین شاخصهایی برای ارزیابی طرحها در این زمینه ها بود به عبارتی طرحهای تحقیقاتی با توجه به این شاخص در مقایسه با یکدیگر ارزیابی می‌شدند. هشت کمیته تخصصی در این دوره از جشنواره عبارت بودند از مکانیک، صنایع شیمیایی، الکترونیک و کامپیوتر ، عمران ، کشاورزی، علوم پایه ، علوم پزشکی و علوم انسانی.
هیات داوران نیز متشکل از 17 نفر از مسئولین کمیته های تخصصی ، اعضا هیئت علمی دانشگاهها و افراد زبده و کارشناس بودند که در در مرحله اول طرح را در بین طرحهای مشابه هم رشته ، امتیاز دهی می‌کردند و در مرحله دوم طرحهای رشته‌های مختلف با هم مقایسه شده و چنانچه حد نصاب لازم را کسب می‌نمودند به عنوان برگزیده معرفی می‌شدند.
اولین خبرنامه جشنواره نیز در این دوره طراحی و تدوین شد که حاوی مطالبی با عنوان نگاهی به جشنواره های پیشین ، مصاحبه با دبیر جشنواره دکتر کامران دانشجو، فهرست برگزیدگان شش دوره قبل به تفکیک نام محقق و مبتکر، عنوان طرح و رتبه کسب شده ، شرحی از روند اجرایی جشنواره ، گزارش اجمالی از بخش دانش‌آموزی جشنواره و گفتگو با یکی از طراحان برگزیده و مسئول کمیته تخصصی صنایع شیمیایی و فهرست طرحهای برگزیده دوره هفتم به همراه عکس و خلاصه طرح است و این خود آغازی بود بر چاپ بولتن یا خبرنامه‌های رنگی و کامل جشنواره بین المللی خوارزمی در دوره های بعد، که همه ساله در روز برگزاری جشنواره یک نسخه از آن در اختیار برگزیدگان و حاضرین در مراسم قرار می‌گیرد و آمار و اطلاعات تحلیلی و عکس و مشخصات طراح برگزیده و خلاصه طرحهای همان دوره در آن ثبت است.
برای آگاهی از تعداد و اطلاعات طرحهای برگزیده در هر دوره ، همه اطلاعات مندرج در 19 جلد خبرنامه منتشر شده جشنواره بینالمللی خوارزمی در این بیست و پنج سال، به صورت مختصر در بخش انتهایی این ویژه نامه آورده شده است.
در دوره‌های بعدی به دلیل استقبال از جشنواره و افزایش تعداد طرحهای شرکت کننده در این رقابت و همچنین تخصصی‌تر شدن طرحها به تدریج تعداد کمیته‌های تخصصی بیشتر شد و رشته‌هایی چون بیو تکنولوژی ، مهندسی پزشکی و متالورژی نیز در این فهرست جای گرفتند.
نهمین دوره جشنواره در سال 1374 در حالی برگزار گردید که با هماهنگی دفتر مقام معظم رهبری ، کمیته علوم انسانی جشنواره و حوزه علمیه قم نیز فعالیت خود را آغاز کرده و با تشکیل دفتری به نام دین و دانش ، هیاتی متشکل از اساتید حوزه برای بررسی طرحها انتخاب شدند. در دوره نهم برگزیدگانی از میان فضلای حوزه با عنوان برگزیدگان دین و دانش در رشته هایی چون تفسیر و علوم قرآنی ، فلسفه و کلام و فقه و اصول معرفی و مورد تقدیر قرار گرفتند. در همین دوره تلاش جدیدی با همکاری وزارت آموزش و پرورش برای بینالمللی کردن بخش دانش آموزی آغاز شد.
در اردیبهشت ماه همین سال اولین جشنواره، فرهنگی ، تحقیقاتی دانشگاههای علوم پزشکی کشور، به نام جشنواره تحقیقاتـی علوم پزشکــی رازی در دانشگاه تهران برگزار شد و با الگویی که از جشنواره بین المللی خوارزمی وجود داشت اهداف خود را در حوزه تخصصی علوم پزشکی پی گرفت. در نتیجه طرحهای پذیرش شده در این موضوع در جشنواره بین المللی خوارزمی کاهش یافت و بیشتر به سوی رشته مهندسی پزشکی گرایش پیدا کرد.
دوره دهم جشنواره خوارزمی با 29 طرح برگزیده داخلی به انضمام یک طرح ویژه و 3 طرح از علوم حوزوی و 7 طرح دانش‌آموزی ، چهل مبتکر ، نوآور و پژوهشگر برجسته را به جامعه علمی کشور معرفی نمود. در ادامه پایه ریزی سال گذشته برای بین المللی کردن بخش دانش‌آموزی تعداد 46 طرح از 5 کشور دریافت شد که سه طرح با انتخاب ستاد جشنواره در آموزش و پرورش به هیات داوران جشنواره خوارزمی راه یافت و یک طرح به عنوان برگزیده معرفی شد. این دوره به لحاظ تعداد سازمانهای و نهادهای داخلی و بینالمللی حمایت کننده جشنواره بینالمللی خوارزمی و تعیین جوایزی از طرف آنان برای برگزیدگان قابل توجه است از این گروه برخی حامیان داخلی چون سازمان برنامه و بودجه ، ذوب آهن اصفهان ، دانشگاه صنعتی امیر کبیر، شرکت آبسال ، وزارت صنایع ، وزارت امور خارجه را می توان نام برد و برخی سازمانهای بینالمللی چون WIPO, APCTT, UNESCO, TWAS و IFIA که جوایزی چون مدال ، گواهینامه ، وجه نقد وکاپ به برخی برگزیدگان که طرحهایشان با شاخصهای آن سازمانها هماهنگی داشت اهدا نمودند.
طبق گزارشهای موجود، در دهه اول جشنواره، طرحهای ارائه شده در رشته‌های فنی و مهندسی به ویژه برق و کامپیوتر ، مکانیک ، صنایع شیمیایی و مهندسی مواد از کمیت و کیفیت بیشتر و بالاتری برخوردار بوده و بیشتر برگزیدگان از این گروهها می‌باشند.
دوره یازدهم با رشدی حدود 60 درصد در پذیرش طرحهای داخلی به خوبی نشانگر یک دهه فعالیت موثر و تثبیت شده سازمان پژوهشهای علمی و صنعتی ایران در برگزاری این مسابقه علمی و افزایش اعتبار و جایگاه این جایزه نزد پژوهشگران و نوآوران کشور است. در این دوره علاوه بر فعالیتهای علمی و اجرایی دبیرخانه و کمیته های تخصصی طبق روال سالهای قبل، به دلیل استقبال موسسات ، دانشگاهها و سازمانهای تحقیقاتی وابسته به نیروهای مسلح و صنایع دفاعی برای شرکت در جشنواره بینالمللی خوارزمی و با توجه به شرایط خاص این نوع تحقیقات که اغلب طرحهایی بزرگ و چند رشته‌ای بوده و از نظر نشر اطلاعات و چگونگی بازدید از طرحها در محل و عنوان مجریان و همکاران می‌تواند دارای طبقه بندیهای حفاظتی امنیتی مخصوص باشند ، کمیته تخصصی دیگری به نام کمیته تخصصی دفاعی ایجاد شد که بررسی و ارزیابی طرحهای دفاعی را با عنوان طرحهای ویژه بر عهده گرفت. این طرحها پس از بررسی و تعیین شاخصهای مربوطه در کمیته، به عنوان طرح منتخب به هیات داوران ارجاع می‌شوند تا داوری نهایی در قیاس با دیگر طرحها و تعیین رتبه در خصوص آنها انجام شود.
در این دوره کمیته سازمان کنفرانس اسلامی در همکاریهای علمی و فناوری (COMSTECH) و کمیته علوم و تکنولوژی برای توسعه پایدار در کشورهای جنوب (COMSETS) نیز به جمع حامیان جشنواره بین المللی خوارزمی پیوستند.
از دیگر ویژگیهای دوره یازدهم دعوت از پژوهشگران ایرانی خارج از کشور است. از آنجایی که تعداد کثیری از ایرانیان در خارج از کشور به فعالیتهای تحقیقاتی مشغول بوده و بسیاری از آنها به موفقیتهای چشمگیری هم نائل آمده‌اند به منظور ایجاد ارتباط بهتر آنان با محققین داخلی و فرصت آشنایی بیشتر آنان با جامعه علمی کشور این بخش به فعالیتهای جشنواره بین المللی خوارزمی افزوده شد. که در همین سال از میان 14 طرح واصل شده به دبیرخانه جشنواره 2 طرح به عنوان برگزیده انتخاب و معرفی شد.
در بخش دانش آموزی نیز جشنواره خوارزمی با پذیرش 1862 طرح ، شاهد یک رشد 110 درصدی در این زمینه بود.
دوره دوازدهم اولین گام برای تفکیک بخش جوان از جشنواره بین المللی برداشته شد بدین ترتیب که طرحهای دانشجویی مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری از جمع طرحهای ثبت نام شده کنار گذاشته شد تا علاوه بر تمدید فرصت پذیرش طرحهای دانشجویی و پایان نامه ها تا خرداد سال 1378، ارزیابی آنها به همراه طرحهای دانش‌آموزی سال تحصیلی 78-77 در بخش جداگانه ای به نام جوان انجام گردد و برگزیدگان طی مراسم مستقلی مورد تقدیر قرار گیرند. تعداد طرحهای دانش آموزی در این دوره به 2963 رسید که رقم رشد این بخش از جشنواره را با ده سال فعالیت به 200 درصد رساند و این علامتی بود برای زایشی نو و ضرورت جداسازی جشنواره جوان خوارزمی از جشنواره بینالمللی.
سیزدهمین دوره جشنواره بین المللی خوارزمی در بهمن ماه سال 1378 با معرفی 33 طرح داخلی ، 8 طرح خارجی و 2 طرح از ایرانیان خارج از کشور برگزار گردید. آغاز استفاده از شبکه اینترنت و پست الکترونیکی در دبیرخانه جشنواره برای معرفی جشنواره و دریافت طرحها و مستندات یکی از ویژگیهای این دوره بود.
اولین جشنواره جوان خوارزمی نیز در همین سال با همکاری سازمان پژوهشهای علمی و صنعتی ایران و وزارت آموزش و پرورش به سامان رسید که از سال 1379 برگزاری آن به معاونت پژوهشی وزارت علوم تحقیقات و فناوری واگذار شد و جوانه دوره هفتم خود درختی پربار و سایه گستر شد. تا سال 1383 پنج دوره دیگر از جشنواره جوان به مسئولیت مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور برگزار شد و از سال 1384 مجددا برگزاری جشنواره جوان خوارزمی به دبیرخانه جشنواره در سازمان پژوهشهای علمی و صنعتی بازگشت و از دوره هفتم تا کنون که سیزدهمین دوره جشنواره جوان خوارزمی به طور مستقل برگزار شده و به حیات پربرکت خود ادامه داده ، جمع کثیری از جوانان دانش پژوه و نوآور و مبتکر را به جامعه علمی کشور معرفی نموده است. در دوره‌های چهاردهم تا بیست و یکم علاوه بر روند روبه رشد تعداد طرحهای پذیرش شده، افزایش حجم کارهای دبیرخانه، افزایش سطح جوایز نقدی و تعداد حامیان داخلی و خارجی جشنواره چند تحول دیگر نیز در روند اجرایی آن به وجود آمد. در دوره پانزدهم با تاکیدی که بر طرحهای مهندسی معکوس و ارزش آنها در برنامه های کوتاه مدت توسعه وجود داشت در رده بندی طرحها بخش تحقیقات توسعه‌ای افزوده شد و از این دوره طرحهای تحقیقاتی در سه رده پژوهشهای بنیادی ، پژوهشهای کاربردی و پژوهشهای توسعه‌ای ارزیابی شدند. در دوره شانزدهم گروه هنر نیز به مجموعه کمیته های تخصصی افزوده شد و طرحهایی در این زمینه پذیرش شد. در دوره هفدهم خبرنامه جشنواره که اولین نوع آن در دوره هفتم بسیار ساده و ابتدایی مانند یک نشریه داخل سازمانی چاپ شد و به تدریج رنگی ، در قطع بزرگ و با اطلاعات کاملتری به چاپ می‌رسید به صورت دو زبانه (فارسی و انگلیسی ) با اطلاعات کاملی از عنوان طرح، نام محقق ، نام سازمان ، همکاران ، موسسه های همکار و چکیده طرح به همراه عکس محقق و محصول طرح به چاپ رسید در همین دوره اولین فرم تندیس جشنواره خوارزمی طراحی و ساخته شد. در دوره نوزدهم گروه تخصصی هوا فضا نیز تشکیل شد و به این ترتیب 13 گروه تخصصی برق و کامپیوتر ، مکانیک ، علوم انسانی ، کشاورزی ، علوم پزشکی ، علوم پایه ، صنایع شیمیایی ، عمران ، متالورژی و مواد ، بیوتکنولوژی، صنایع ، هنر و هوا فضا مرحله اول ارزیابی طرحهای پذیرش شده در دبیرخانه را انجام می‌دادند. در همین دوره رده بندی جدید نوع و ماهیت طرحهای پژوهش در 5 گروه تعریف شد که تا کنون نیز باقی است و آن عبارت است از :
پژوهشهای بنیادی ، پژوهشهای کاربردی ، پژوهشهای توسعه‌ای ، اختراع ، ابتکار.
دوره 22 تا 25
در دوره بیست و دوم جشنواره با توجه به اینکه نخستین جشنواره فارابی ویژه تحقیقات علوم انسانی و اسلامی در بهمن ماه 1386 توسط وزارت علوم تحقیقات و فناوری برگزار گردید و برگزاری سالانه آن برای شناسایی و معرفی برگزیدگان، در حوزه نظری و کاربردی علوم انسانی برنامه ریزی و هدف گذاری شد، پذیرش طرحهای علوم انسانی در جشنواره بین المللی خوارزمی متوقف گردید و این سومین ثمر از عمر بیست ساله جشنواره خوارزمی بود. در ضمن به همین دلیل نمودار تعداد طرحهای پذیرفته شده در این سال کاهش تا 854 طرح را نشان می‌دهد که در واقع ناشی از حذف فعالیت گروه تخصصی علوم انسانی جشنواره است. از همین دوره طرح مکانیزه کردن سیستمهای ثبت نام و ارزیابی و داوری طرحها آغاز شد و نرم افزار متناسب با نیازهای دبیرخانه جشنواره برای نظارت و پیگیری جریان امور از ثبت نام تا ارجاع به گروهها ، مراحل ارزیابی ، نظرات کارشناسان و مدیران گروههای تخصصی ، نتایج بازدیدها ، امتیازات داده شده به هر طرح و نتیجه نهایی در ارجاع آن به هیات داوران طراحی و پیاده سازی شد. البته پیش از این نیز سیستمهایی برای آمار گیری و ثبت و ضبط اطلاعات مورد استفاده قرار می‌گرفت که به تدریج تکمیل شد و هنوز هم اصلاح و بازنگری و به روز رسانی این سیستمها ادامه دارد و استفاده از قابلیتهای فناوری اطلاعات و ارتباطات برای تسریع و تسهیل امور اجرایی بخش مهمی از فعالیتهای دبیرخانه را به خود اختصاص می دهد. ولی ثبت نام الکترونیکی در جشنواره بین المللی خوارزمی رسما از دوره 23 آغاز گردید . در دوره بیست و چهارم استفاده از داوران بین المللی در ارزیابی طرحها در دستور کار دبیرخانه قرار گرفت و فرآیند جشنواره خوارزمی به عنوان نهاد علمی جهان اسلام کلید خورد. البته این موضوع در دوره شانزدهم و برخی دوره های بعد از آن مورد استفاده قرار گرفته بود ولی با ایجاد سیستم مکانیزه و ارسال و دریافت الکترونیکی و امکان دسترسی داور به پرونده طرح و ضمائم آن و اعلام نظر از طریق سیستم مکانیزه این قابلیت به دیگر ارزشمندیهای جشنواره بینالمللی خوارزمی افزوده شد.
بیست و پنجمین دوره جشنواره بینالمللی خوارزمی هم زمان با بزرگداشت سی و سومین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی با مجموع 1357 طرح پذیرش شده و 30 طرح برگزیده در سالن همایش صدا و سیما برگزار گردید جشنواره‌ای که با ربع قرن تداوم توانست جایگاه خود را در بین دانش‌پژوهان، فناوران و صاحب نظران عرصه علم و صنعت به عنوان معتبرترین رویداد علمی و فناوری کشور تثبیت نماید و از حمایت بسیاری از نهادها و مراکز علمی جهان برخوردار گردد.
پیشینه جوایز و تندیسهای جشنواره خوارزمی در دوره های مختلف
جوایز جشنواره خوارزمی :
در خصوص نوع و میزان جوایز در دوره های مختلف تفاوتهایی وجود داشت ولی در همه دوره‌ها تقدیر‌نامه و لوح سپاس رئیس جمهور ایران به عنوان نماد قدردانی معنوی ملی به دانش پژوهان و فناوران برگزیده جشنواره در مراسم اهدا میشود و علاوه بر آن بسته تشویقی، متناسب با شرایط وقت و منابع مالی در اختیار دبیرخانه، ارائه می‌گردد. در سالهای اول به برگزیدگان لوازم خانگی و وسایلی که در اختیار کمیته اجرایی جشنواره قرار می‌گرفت اهدا میشد، از سومین دوره جوایز شکل تخصصی به خود گرفت و به برگزیدگان کامپیوتر اعطا شد ولی در دوره های بعدی با توجه به تنوع و تفاوت سطح نیاز محققان و بینالمللی شدن جشنواره پرداخت وجه نقد به عنوان پاداش برگزیدگان انتخاب شد. برای مثال جوایز نقدی دوره هفتم برای دارندگان رتبه اول 7/500/000 رتبه دوم 5/000/000 و برای رتبه سوم 3/000/000 ریال بوده است. در بخش جوایز بینالمللی نیز برای 3 نفر، از دو تا پنج هزار دلار در نظر گرفته شده بود. در دوره هشتم جوایز نقدی برای رتبه‌های اول تا سوم به ترتیب ده میلیون ریال ، شش میلیون ریال و سه میلیون ریال و برای طرحهای دانش‌آموزی رتبه اول دو میلیون ریال، رتبه دوم یک میلیون و پانصد هزار ریال و رتبه سوم یک میلیون ریال تعیین شد و به تدریج در دوره های چهاردهم و پانزدهم با توجه به منابع مالی و شرایط اقتصادی تغییرات افزایشی در سطوح مختلف جوایز نقدی داده شد.
در دوره شانزدهم جوایز برگزیدگان داخلی به 25 میلیون ریال برای رتبه اول، 20 میلیون ریال برای رتبه دوم، و 15 میلیون ریال برای رتبه سوم رسید و جوایز برگزیدگان خارجی 5000 دلار برای رتبه اول، 3000 دلار برای رتبه دوم و 2000 دلار برای رتبه سوم در نظر گرفته شد علاوه بر اینکه مدال طلا و نقره یونسکو، گواهی نامه و دو پاداش 1000 و 500 دلاری وایپو، گواهی نامه و 5000 دلار جایزه کامستک، گواهی نامه و جوایز 1000 و 500 دلاری کامستس، دو جایزه هزار دلاری توآس ، دو جایزه 500 دلاری آیسسکو به برخی برگزیدگان داخلی تعلق گرفت. در دوره هجدهم جوایز داخلی به ترتیب رتبه ها به 50 ، 40 و 30 میلیون ریال و جوایز خارجی به 7000 دلار افزایش یافت.
علاوه بر آن در چند دوره از جشنواره تعدادی از شرکت کنندگان خارجی که طرحهای ارزشمندی به جشنواره ارائه نموده بودند ولی حائز رتبه نبودند جهت تشویق و برقراری ارتباط بیشتر با پژوهشگران و نوآوران داخل کشور، به عنوان میهمان برجسته یا مدعو افتخاری با هزینه جشنواره به مراسم دعوت شدند.
در ضمن در برخی دوره‌های جشنواره بخش جوایز جنبی وجود داشت برای مثال تا دوره هشتم سازمان صنایع ملی ایران هر ساله برترین فعالیتهای پژوهشی شرکتهای تحت پوشش خود را به دبیرخانه جشنواره معرفی می‌نمود تا در زمان مراسم در کنار برگزیدگان جشنواره خوارزمی مورد تشویق قرار گرفته و لوح تقدیر را از مقامات سازمان خود دریافت نمایند.
در دوره هفدهم اولین فرم تندیس جشنواره طراحی و به برگزیدگان اهدا گردید در دوره هجدهم تا بیستم شکل و اندازه آن تغییر کرد و در دوره 21 شکل جدیدی که مفاهیمی از علوم روز و رشد و بالندگی را داشت طراحی و ساخته شد که تا دوره 22 مورد استفاده قرار گرفت ولی شکل دیگری که با نام تندیس لاله شناخته میشود و از سال 88 هم برای جشنواره جوان و هم برای جشنواره بینالمللی به کار گرفته شده در سه رنگ طلایی ، نقره ای و برنزی برای رتبه های اول تا سوم طراحی شده است و بر روی پلاک آن مشخصه دوره ، تاریخ و علامت شناسه جشنواره حک میشود.با آغاز به کار معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و تشکیل بنیاد ملی نخبگان در سال 1384، که با هدف برنامه‌ریزی و سیاستگذاری برای شناسایی، هدایت، حمایت مادی و معنوی نخبگان، جذب، حفظ و بکارگیری و پشتیبانی از آنان در راستای ارتقاء تولید علم، فناوری و توسعه علمی کشور ایجاد گردید، برگزیدگان جشنواره جوان و بینالمللی خوارزمی نیز به عنوان استعدادهای برتر و نخبه مشمول بهره‌مندی از تسهیلات بنیاد ملی نخبگان شدند. بدین معنی که مجریان طرحهای برگزیده این جشنواره‌ها، در صورت احراز شرایط لازم و داشتن حداقل 30 درصد سطح مشارکت در پیشبرد طرح، می‌توانند از تسهیلات دانشجویی و کمک هزینه‌های تحصیلی، کمک هزینه مسافرت علمی، کمک هزینه فرصت مطالعاتی، پژوهانه برای پروژه کارشناسی و پایان‌نامه کارشناسی ارشد و رساله دکتری، تسهیلات مربوط به نظام وظیفه مانند معافیت تحصیلی، خروج از کشور بدون سپردن وثیقه برای شرکت در همایشها و دوره فرصت مطالعاتی دانشجویان دکتری، تسهیلات محققان دوره‌های پسادکتری، اعتبار پژوهشی استاد‌یاران جوان، تسهیلات ساخت یا خرید مسکن، کمکهای نقدی پژوهشی، کمک هزینه سفر به عمره مفرده استفاده نمایند. گزارش این تعامل و همکاری تا پایان 1390 نشان می‌دهد که بیش از 200 طراح و پژوهشگر دارای حداقل 30 درصد مشارکت در اجرای طرح برگزیده جشنواره خوارزمی، توانسته اند حدود 3500 میلیون ریال از تسهیلات بنیاد ملی نخبگان استفاده نمایند.
علاوه بر آن رتبه‌های اول تا سوم جشنواره جوان و بین المللی خوارزمی مشمول آیین نامه ارائه تسهیلات به برگزیدگان علمی برای ورود به دوره های بالاتر نیز می باشند، این آیین‌نامه مصوب شورای هدایت استعدادهای درخشان در وزارت علوم تحقیقات و فناوری است که از سال 1386 به منظور تسهیل ادامه تحصیل برگزیدگان علمی و دانشجویان ممتاز تدوین و به کلیه دانشگاهها، مراکز آموزشی و دستگاههای اجرایی ابلاغ شد. طبق ماده دو این آیین‌نامه افراد مشمول می‌توانند بدون شرکت در آزمون ورودی برای تحصیل در دوره بالاتر مستقیما توسط دانشگاهها پذیرفته شوند.
در خصوص نوع و میزان جوایز در دوره های مختلف تفاوتهایی وجود داشت ولی در همه دوره‌ها تقدیر‌نامه و لوح سپاس رئیس جمهور ایران به عنوان نماد قدردانی معنوی ملی به دانش پژوهان و فناوران برگزیده جشنواره در مراسم اهدا میشود و علاوه بر آن بسته تشویقی، متناسب با شرایط وقت و منابع مالی در اختیار دبیرخانه، ارائه می‌گردد. در سالهای اول به برگزیدگان لوازم خانگی و وسایلی که در اختیار کمیته اجرایی جشنواره قرار می‌گرفت اهدا میشد، از سومین دوره جوایز شکل تخصصی به خود گرفت و به برگزیدگان کامپیوتر اعطا شد ولی در دوره های بعدی با توجه به تنوع و تفاوت سطح نیاز محققان و بینالمللی شدن جشنواره پرداخت وجه نقد به عنوان پاداش برگزیدگان انتخاب شد. برای مثال جوایز نقدی دوره هفتم برای دارندگان رتبه اول 7/500/000 رتبه دوم 5/000/000 و برای رتبه سوم 3/000/000 ریال بوده است. در بخش جوایز بینالمللی نیز برای 3 نفر، از دو تا پنج هزار دلار در نظر گرفته شده بود. در دوره هشتم جوایز نقدی برای رتبه‌های اول تا سوم به ترتیب ده میلیون ریال ، شش میلیون ریال و سه میلیون ریال و برای طرحهای دانش‌آموزی رتبه اول دو میلیون ریال، رتبه دوم یک میلیون و پانصد هزار ریال و رتبه سوم یک میلیون ریال تعیین شد و به تدریج در دوره های چهاردهم و پانزدهم با توجه به منابع مالی و شرایط اقتصادی تغییرات افزایشی در سطوح مختلف جوایز نقدی داده شد.
در دوره شانزدهم جوایز برگزیدگان داخلی به 25 میلیون ریال برای رتبه اول، 20 میلیون ریال برای رتبه دوم، و 15 میلیون ریال برای رتبه سوم رسید و جوایز برگزیدگان خارجی 5000 دلار برای رتبه اول، 3000 دلار برای رتبه دوم و 2000 دلار برای رتبه سوم در نظر گرفته شد علاوه بر اینکه مدال طلا و نقره یونسکو، گواهی نامه و دو پاداش 1000 و 500 دلاری وایپو، گواهی نامه و 5000 دلار جایزه کامستک، گواهی نامه و جوایز 1000 و 500 دلاری کامستس، دو جایزه هزار دلاری توآس ، دو جایزه 500 دلاری آیسسکو به برخی برگزیدگان داخلی تعلق گرفت. در دوره هجدهم جوایز داخلی به ترتیب رتبه ها به 50 ، 40 و 30 میلیون ریال و جوایز خارجی به 7000 دلار افزایش یافت.
علاوه بر آن در چند دوره از جشنواره تعدادی از شرکت کنندگان خارجی که طرحهای ارزشمندی به جشنواره ارائه نموده بودند ولی حائز رتبه نبودند جهت تشویق و برقراری ارتباط بیشتر با پژوهشگران و نوآوران داخل کشور، به عنوان میهمان برجسته یا مدعو افتخاری با هزینه جشنواره به مراسم دعوت شدند.
در ضمن در برخی دوره‌های جشنواره بخش جوایز جنبی وجود داشت برای مثال تا دوره هشتم سازمان صنایع ملی ایران هر ساله برترین فعالیتهای پژوهشی شرکتهای تحت پوشش خود را به دبیرخانه جشنواره معرفی می‌نمود تا در زمان مراسم در کنار برگزیدگان جشنواره خوارزمی مورد تشویق قرار گرفته و لوح تقدیر را از مقامات سازمان خود دریافت نمایند.
در دوره هفدهم اولین فرم تندیس جشنواره طراحی و به برگزیدگان اهدا گردید در دوره هجدهم تا بیستم شکل و اندازه آن تغییر کرد و در دوره 21 شکل جدیدی که مفاهیمی از علوم روز و رشد و بالندگی را داشت طراحی و ساخته شد که تا دوره 22 مورد استفاده قرار گرفت ولی شکل دیگری که با نام تندیس لاله شناخته میشود و از سال 88 هم برای جشنواره جوان و هم برای جشنواره بینالمللی به کار گرفته شده در سه رنگ طلایی ، نقره ای و برنزی برای رتبه های اول تا سوم طراحی شده است و بر روی پلاک آن مشخصه دوره ، تاریخ و علامت شناسه جشنواره حک میشود.با آغاز به کار معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و تشکیل بنیاد ملی نخبگان در سال 1384، که با هدف برنامه‌ریزی و سیاستگذاری برای شناسایی، هدایت، حمایت مادی و معنوی نخبگان، جذب، حفظ و بکارگیری و پشتیبانی از آنان در راستای ارتقاء تولید علم، فناوری و توسعه علمی کشور ایجاد گردید، برگزیدگان جشنواره جوان و بینالمللی خوارزمی نیز به عنوان استعدادهای برتر و نخبه مشمول بهره‌مندی از تسهیلات بنیاد ملی نخبگان شدند. بدین معنی که مجریان طرحهای برگزیده این جشنواره‌ها، در صورت احراز شرایط لازم و داشتن حداقل 30 درصد سطح مشارکت در پیشبرد طرح، می‌توانند از تسهیلات دانشجویی و کمک هزینه‌های تحصیلی، کمک هزینه مسافرت علمی، کمک هزینه فرصت مطالعاتی، پژوهانه برای پروژه کارشناسی و پایان‌نامه کارشناسی ارشد و رساله دکتری، تسهیلات مربوط به نظام وظیفه مانند معافیت تحصیلی، خروج از کشور بدون سپردن وثیقه برای شرکت در همایشها و دوره فرصت مطالعاتی دانشجویان دکتری، تسهیلات محققان دوره‌های پسادکتری، اعتبار پژوهشی استاد‌یاران جوان، تسهیلات ساخت یا خرید مسکن، کمکهای نقدی پژوهشی، کمک هزینه سفر به عمره مفرده استفاده نمایند. گزارش این تعامل و همکاری تا پایان 1390 نشان می‌دهد که بیش از 200 طراح و پژوهشگر دارای حداقل 30 درصد مشارکت در اجرای طرح برگزیده جشنواره خوارزمی، توانسته اند حدود 3500 میلیون ریال از تسهیلات بنیاد ملی نخبگان استفاده نمایند.
علاوه بر آن رتبه‌های اول تا سوم جشنواره جوان و بین المللی خوارزمی مشمول آیین نامه ارائه تسهیلات به برگزیدگان علمی برای ورود به دوره های بالاتر نیز می باشند، این آیین‌نامه مصوب شورای هدایت استعدادهای درخشان در وزارت علوم تحقیقات و فناوری است که از سال 1386 به منظور تسهیل ادامه تحصیل برگزیدگان علمی و دانشجویان ممتاز تدوین و به کلیه دانشگاهها، مراکز آموزشی و دستگاههای اجرایی ابلاغ شد. طبق ماده دو این آیین‌نامه افراد مشمول می‌توانند بدون شرکت در آزمون ورودی برای تحصیل در دوره بالاتر مستقیما توسط دانشگاهها پذیرفته شوند.
تهران - بزرگراه آزادگان (مسیر جنوب)، بعد از پل فتح ، احمد آباد مستوفی ، بعد از میدان پارسا، انتهای خیابان انقلاب، خیابان احسانیراد
سازمان پژوهشهای علمی و صنعتی ایران – دبیرخانه جشنواره خوارزمی
صندوق پستی : 33535111
تلفنخانه سازمان : 9- 56276325
تلفن و نمابر دبیرخانه جشنواره : 56276038 , 56276345
