انّالله لا یحب المسرفین
***
در قرآن مجید واژه اسراف آمده که بیانگر خصلت زشت و مبغوض نزد خداوند است.اسراف به معنای مصرف بی رویه و یا به تعبیر دیگر مصرف غیر منطقی از منابع طبیعی است .
واژه اسراف کاربرد فراوانی در بین مردم دارد و همه مصارف بیش از حدّ را شامل می‌شود. دائره‌ای وسیع دارد که از دور ریختن اضافی یک غذا تا هدردادن منابع عظیم را شامل می‌شود. این یک اصل کلی است که هر زیاده‌روی در مصرف اسراف است چنانچه حضرت علی(ع) می‌فرماید:
«کلّما زاد علی الاقتصاد اسراف» «هر چه از حدّ میانه روی بگذرد اسراف است».
اسراف در همه قسمت‌های زندگی متصور است. غالباً اذهان مردم از اسراف به مصرف گرائی و زیاده‌روی در مصرف منتقل می‌شود امّا اسراف در تولید نیز واقع می‌شود. اصولاً اسراف در تولید و مصرف مانند دو حلقه تحت تأثیر هم است. کنترل تولید نقش مهم و بسزایی در شکل دادن به مصرف دارد.
بی توجهی به کیفیّت و مرغوبیت کالا در مرحله تولید موجب اسراف در مرحله مصرف و تضییع و تلف می‌شود. تولید کنندگان
کالاهای صنعتی اگر دقت لازم را در تولید یک قطعه صنعتی به کار نبرند علاوه بر هدر دادن سرمایه وقت و نیروی انسانی و سلب اعتماد عمومی باعث اسراف در مصرف می‌گردند. به عنوان مثال نانوایان که تولید کننده بهترین و با ارزش‌ترین ماده غذائی مردم هستند، اگر در تهیه نان بی‌توجهی نمایند باعث اسراف و هدر رفتن در این ماده غذائی می‌گردند. اسراف دائره وسیعی دارد که از بخش کشاورزی گرفته تا بخش صنعت و خدمات همه را شامل می‌شود، اسراف را به دو بخش می‌توان دسته‌بندی کرد اسراف در اموال شخصی و اسراف در اموال عمومی.
از زیانبارترین اقسام اسراف، اسراف در اموال عمومی و بیت المال مسلمین است. حفاظت از اموال عمومی و بیت المال نشانه رشد شخصیت، ادب و حس مسئولیت یک ملت است. اموال عمومی شامل تمامی امکانات و سرمایه‌هائی می‌شود که خداوند آنها را مایه حیات و قوام جامعه قرار داده است اینها سرمایه‌های اصلی یک ملّت و ضامن بقای آن می‌باشند. حفاظت و استفاده صحیح از آن جامعه را به سوی رفاه پیش می‌برد. در صورتی که حیف و میل آن، کاهش و فرسایش آن، ‌مصرف بیش از حدّ و اتلاف آن، بنیه اقتصادی اجتماع را نابود می‌کند. اموال عمومی ویژگی‌هائی دارند که برخی از آنها عبارتند از:
1- متعلق به عموم است نه فرد خاص.
2- هر فردی تنها به عنوان جزئی و عضوی از کل جامعه در آن حقوقی دارد.
3- ولی امر و حاکم قانونی مسلمین مسئول نگهداری از این اموال است و اجازه تصرف می‌دهد.
4- درآمد آنها متعلق به عموم مردم است.
5- نقل و انتقال و تصرف از قبیل بیع و هبه در آن جایز نیست.
‌ با عنایت به این که مجموع ثروت موجود در جهان متعلق به مجموعه اهل دنیاست و مصلحت عمومی اجتماع که بر پایه مالکیت شخصی استوار است، اقتضا می‌کند هر فردی از جامعه مالک جزئی از کلّ مال باشد پس بر همگان لازم است توجه داشته باشند که آنها یک مجتمع واحدند و مجموعه ثروت روی زمین برای تمامی آنهاست و بر هر یک وظیفه است تا از آن حفاظت و پاسداری نمایند و از اینکه انسانهای غیرعاقل و بی‌کفایت مانند کودک یا دیوانه بر آن مسلّط شوند و ان را به تباهی بکشند ممانعت به عمل آورند».
با توجه به آنچه گذشت یک ملت رشید و پیشرفته نسبت به اموال عمومی و بیت المال بیش از اموال شخصی اهتمام قائلند و از هدر دادن و اتلاف آن پرهیز می‌کنند.
اهمیت اموال عمومی (بیت المال)
حراست و نگهداری از بیت المال که مربوط به همه جامعه است از لازمترین امور و خیانت در آن از بدترین اقسام خیانت است،‌ این کار یک عمل ضد اخلاقی، ضد اسلامی و خلاف وجدان است. حضرت علی(ع) در اهمیت بیت المال و اموال عمومی جامعه در دورانی که کرسی خلافت جامعه را بر عهده داشتند مطالبی دارند که شایسته توجه است در این قسمت برخی از آن مطالب ذکر می‌گردد.
- آن حضرت در پاسخ عبدالله بن زمعه از اصحابش که تقاضای سهم بیشتری از بیت المال داشت فرمودند:
«این مال نه از آن توست نه از آن من بلکه غنیمت مسلمین و اندوخته شمشیرهای ایشان است پس اگر با آنها در کارزارشان شریک بودی تو هم مانند آنها نصیب و بهره برده‌ای وگرنه ترا بهره‌ای نیست زیرا چیده دست آنها برای دهان دیگران نیست».
2- آن حضرت به بعضی از کارگزارنشان نوشتند:
«نوک قلم‌هایتان را ریز کنید، سطور را به هم نزدیک کنید، کلمات زیادی را نسبت به من‌ (در نوشتن گزارش) حذف کنید محتوی و مفهوم اصلی را بیان کنید. از زیاد نوشتن بپرهیزید، به درستی که اموال مسلمین قبول ضرر نمی‌کند».
ذکر این نکته ضروری است که خیانت به اموال عمومی و بیت المال در چند شکل متصور است.
1- زیاده‌روی در مصرف و استفاده از اموال عمومی، بی‌توجهی و بی‌دقتی نسبت به آن.
2- استفاده از اموال عمومی و بیت‌المال مسلمین در راه گناه، تفرقه، شایعه سازی، افشاگری اسرار و سودجوئی شخصی، از فاحش‌ترین اقسام اسراف در اموال عمومی است. این که انسان از اموال عمومی و دولتی برای کوبیدن شخصیت دیگران، جوسازی و اشاعه گناه استفاده نماید بدترین خیانت است.
3- استفاده شخصی از اموال عمومی و بیت المال مسلمین. این علاوه بر عنوان اسراف، تحت عنوان خیانت نیز حرام است. سیره عملی
حضرت علی(ع) در استفاده از بیت المال بهترین دلیل بر این مطلب است. آن حضرت در هر جمعه بعد از جارو کردن کف خزانه دو رکعت نماز می‌خواند و خدا را شکر می‌گفت و خطاب به آن نماز می‌فرمود:
«ای نماز شهادت بده که از اموال مسلمین چیزی برای خود نگه نداشتم».
وقتی طلحه و زیبر برای کار شخصی در مرکز بیت المال بر آن حضرت وارد می‌شوند چراغی که در مقابلش بود خاموش نموده و دستور داد چراغی را از منزل بیاورند وقتی علت را سئوال کردند فرمود:
«کان زیته من بیت المال المسلمین لا ینبغی ان نصاحبکم فی ضوئه».
«روغن این چراغ از بیت المال بود سزاوار نبود در نورش با شما صحبت کنم».

اقتباس از قرآن کریم.

برگرفته از سایت تربیت مدرس