گزارش و مباحث نشست و کارگاه تخصصی
مدیـریـت و سـامـاندهـی منظـر مسیـرهای ریلـی کشـور
(مورد کاوی تهـران و مشـهد)
دانشگاه علم و صنعت ایران
نگارش نخست
برگزارکنندگان:
آزمایشگاه تحقیقاتی مهندسی عوامل آمایش محیط، گروه شهرسازی، دانشگاه علم و صنعت ایران
اداره کل مهندسی ساختمان و تأسیسات راه آهن جمهوری اسلامی ایران
تدوین و ویرایش:
دکتر رضا خیرالدین، عضو هیات علمی دانشگاه علم و صنعت ایران
با همکاری
مهندس جواد کمالی، کارشناسارشد شهرسازی، دانشگاه علم و صنعت ایران
مهندس حمید صمدی، دانشجوی کارشناسیارشد شهرسازی، دانشگاه علم و صنعت ایران
پیشگفتار
نشست و کارگاه تخصصی ساماندهی منظر ریلی کشور (موردکاوی تهران و مشهد) با همکاری آزمایشگاه مهندسی تحلیل عوامل آمایش محیط دانشکده معماری دانشگاه علم و صنعت ایران و اداره کل مهندسی ساختمان و تأسیسات راهآهن جمهوری اسلامی ایران در روز چهارشنبه 9 اسفند 1396 در سالن اجتماعات دانشکده معماری برگزار گردید. این سمینار و کارگاه تخصصی ذیل کنفرانس بینالمللی منظر راههای درونشهری و برونشهری و در چارچوب قرارداد طرح مطالعاتی «مدیریت و ساماندهی منظر دیداری مسیرهای ریلی کشور» بین دانشگاه علم و صنعت ایران و اداره کل مهندسی ساختمان و تأسیسات راهآهن جمهوری اسلامی ایران برنامهریزی شده بود. مباحث جلسات با حضور مدیران و متخصصین صنعت حمل و نقل ریلی از راهآهن مرکز و نیز ادارات کل راهآهن استانهای تهران و خراسان و مدیران و متخصصینی از شرکت ساخت و توسعه راههای وزارت راه و شهرسازی و مسئولان و متولیانی از مدیریت شهری تهران و مشهد ارائه و دنبال شد.
مباحث و سخنرانیهای این کارگاه و نشست تخصصی در دو بخش جلسه جداگانه با حضور پژوهشگران، حرفهمندان و علاقهمندان حوزه پژوهش، طراحی و اجرائی ارائه گردید. در جلسه نخست متولیان و مدیران تخصصی راهآهن مرکز و استانهای تهران و خراسان به ارائه دیدگاههای تخصصی پیرامون چالشها و مسائل منظر مسیرهای ریلی، رویکردها و اولویتهای ساماندهی این مسیرها در قسمتهای مختلف فضاهای تحت تأثیر مسیرهای راهآهن پرداختند که هریک از مباحث مطروحه به تفصیل در ادامه گزارش حاضر خواهد آمد. دبیر و ناظران تخصصی جلسه نیز به جمعبندی و سنتز مطالب ارائه شده در انتهای هر جلسه با حضار به بحث میگذاشتند.
پس از استراحت مختصر بعد از جلسه اول، بازدید کوتاهی توسط متولیان و متخصصین پروژه از آتلیه طرح مطالعاتی مدیریت منظر مسیر ریلی کشور انجام شد. قسمت دوم نشست که حاوی ارایه سرفصلهای اجمالی و بخشهایی از خود طرح مطالعاتی توسط تیم کارشناسی طرح در سه قسمت صورت گرفت. در این بخش پس از ارایه خلاصهای از مراحل مفهومسازی، فرآیند و رویکردهای طرح توسط تیم مجری طرح، متولیان و متخصصین راهآهن و مدیریت شهری و کارشناسان شرکت ساخت و توسعه راهها و نیز شرکت عمران و بهسازی بافتهای شهری وزارت راه و شهرسازی به بحث و تحلیلهای تکمیلی پرداختند که نکات ارزندهای را از جهات مختلف برای جهتگیریها، تعیین رویکردها و تشخیص اولویتها در ساماندهی مسایل منظر مسیرهای ریلی روشن میکرد.
انتهای مباحث ارائه شده توسط تیم راهبردی مجری طرح و نیز دیدگاههای مختف متولیان و کنشگران نقشآفرین در ساماندهی منظر ریلی با پرسش و پاسخهای دقیق از طرف حاضران و کارشناسان و متولیان مختلف همراه شد و با جمعبندی نهایی دبیر جلسه به انتها رسید.
این گزارش خلاصهای از محتوای مطالب ارائه شده توسط سخنرانان و ناقدان و ناظران در قسمتهای مختلف به تفکیک به تفکیک و بطور مستند ارائه میکند تا برای کلیه افراد و متخصصین فعال بعنوان گزارشی مستند مورد مراجعه و بهرهبرداری باشد. در انتها از کلیه همکاران اداره کل مهندسی ساختمان و تأسیسات راهآهن جمهوری اسلامی ایران، شرکت عمران و بهسازی بافتهای شهری وزارت راه و شهرسازی و نیز مدیران سازمان نوسازی شهر تهران و اداره کل راهآهن استان تهران، اداره کل استان خراسان رضوی و ریاست دانشکده معماری و شهرسازی و دبیر محترم کنفرانس بینالمللی منظر راههای درونشهری و برونشهری تقدیر و تشکر میشود که در برگزاری پر محتوا و مؤثر این سمینار و کارگاه تخصصی تلاش و همکاری نمودهاند. امید است که محتوای مناسب و کاربردی مباحث مطرح شده نقصها و نارسایی اجرایی در نحوه برگزاری این گردهمایی بود را جبران کند.
با احترام
رضا خیرالدین
مجری طرح و دبیر نشست و کارگاه تخصصی ساماندهی منظر ریلی کشور
دانشکده معماری و شهرسازی- دانشگاه علم و صنعت ایران
اسفندماه 1396
ساختار سازمانی نشست
اعضای کمیته راهبردی
- دکتر مرتضی باقری عضو هیات علمی دانشکده مهندسی راهآهن، دانشگاه علم و صنعت ایران
- مهندس منصور زند، مدرس دانشگاه و مشاور عالی طرح ساماندهی منظر ریلی
- دکتر آیدا آلهاشمی مدرس دانشگاه و مشاور تخصصی طرح ساماندهی منظر ریلی
- دکتر مهدی خاکزند عضو هیات علمی دانشکده مهندسی راهآهن، دانشگاه علم و صنعت ایران
- دکتر رضا خیرالدین، عضور هیئت علمی دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه علم و صنعت ایران
دبیر علمی و مسئول برنامهریزی نشست: دکتر رضا خیرالدین
اعضای کمیته اجرائی
مهندس جواد کمالی، کارشناس ارشد برنامهریزی شهری و همکار پژوهشی طرح ساماندهی منظر ریلی
مهندس حمید صمدی، دانشجوی ارشد برنامهریزی شهری و همکار پژوهشی طرح ساماندهی منظر ریلی
مهندس مسعود امیدی، کارشناس ارشد برنامهریزی شهری و همکار پژوهشی طرح ساماندهی منظر ریلی
مهندس ابراهیم دلایی میلان، دانشجوی کارشناس ارشد برنامهریزی شهری، دانشگاه علم و صنعت ایران
مهندس محمد عباسپور، دانشجوی کارشناسی ارشد طراحی شهری، دانشگاه علم و صنعت ایران
مهندس فاطمه شکوهمند، دانشجوی کارشناسی ارشد طراحی شهری، دانشگاه علم و صنعت ایران
مهندس فرزانه السادات طیبی، کارشناس ارشد طراحی شهری، دانشگاه علم و صنعت ایران
مسئول کمیته اجرائی: حمید صمدی، دانشجوی کارشناسی ارشد برنامهریزی شهری، دانشگاه علم و صنعت ایران
1- گزارش مشروح نشست و کارگاه تخصصی
همانطور که اشاره شد این نشست در دو قسمت جداگانه برگزار شد.در شروع نشست آقای دکتر خاکزند دبیر علمی کنفرانس بینالمللی منظر راههای درون شهری و برون شهری ضمن خوشآمدگویی به مهمانان، حاضران و متخصصین و پژوهشگران حوزه ساماندهی منظر ریلی به معرفی اجمالی از کنفرانس و اهداف این نشست و کارگاه تخصصی پرداختند. ایشان ضمن اشاره به اهمیت مقوله منظر راه های درون شهری و برون شهری بطور عام و مباحث مربوط به ساماندهی منظر ریلی بطور خاص، توجه عمیق و روشمند به مباحث و مطالعات این حوزه را یادآور شدند و به پربار شدن مباحث این نشست اظهار امیدواری کردند. در ادامه آقای دکتر رضا خیرالدین دبیر نشست وکارگاه تخصصی ساماندهی منظر مسیرهای ریلی و نیز مجری طرح مطالعاتی مدیریت و ساماندهی منظر دیداری مسیرهای ریلی کشور با اظهار خرسندی از برگزاری این نشست و کارگاه تخصصی به معرفی روند برگزاری و محتوای برنامه پرداخت و ضمن تشکر از میهمانان و حضار برگزاری جلسات پرمحتوی و مؤثر در این نشست را خواستار شدند. در ادامه جلسات نشست شرح زیر ادامه پیدا کرد.
نمایه 1 دکتر مهدی خاکزند، دبیر کنفرانس بینالمللی منظر راههای درون شهری و برون شهری، 9/12/1396
نمایه 2 دکتر رضا خیرالدین، دبیر نشست تخصصی و کارگاه مدیـریـت و سـامـاندهـی منظـر مسیـرهای ریلـی کشـور، 9/12/1396
جلسه نخست آن با عنوان "کنشگران منظر ریلی و چالشهای ساماندهی" با حضور مدیران و متخصصین ارشد صنعت حملونقل ریلی برگزار و به ارائه پرداختند. پس از اتمام جلسه نخست و استراحت کوتاه بازدید کوتاهی از روند پروژه و مستندات و نقشههای طرح مطالعاتی در آتلیه طرح توسط مدیران راهآهن و مدیریت شهری صورت گرفت که با توضیح اجمالی از روند و فرآیند انجام طرح توسط عضو ارشد کمیته راهبردی طرح و نیز توضیح یکی از متخصصین اداره کل مهندسی ساختمان و تأسیسات راهآهن همراه بود.
جلسه دوم نشست تحت عنوان "کنشها و رویکردهای ساماندهی منظر ریلی" با ارائه خلاصه ای از قسمتهای مختلف طرح مطالعات مدیریت و ساماندهی منظر دیداری ریلی کشور توسط اعضای راهبری طرح مطالعات شروع و با نقدها و بررسی ها و مباحث تکمیلی مدیران و متخصصین راهآهن و نیز سازمان نوسازی شهر تهران و شرکت عمران و بهسازی بافت های شهری وزارت مسکن و شهرسازی ادامه پیدا کرد. ادامه گزارش حاضر هر یک از مباحث ارائه شده در جلسات را به اجمال معرفی و تشریح میکند.
2- مباحث جلسه نخست: "کنشگران منظر ریلی و چالشهای ساماندهی"
این جلسه شامل چهار جلسه به شرح ذیل بود؛
2-1- مهندس حسینی؛ معاون اداره کل مهندسی ساختمان و تأسیسات راهآهن
در ابتدای این جلسه اقای مهندس حسینی معاون اداره کل مهندسی ساختمان و تأسیسات راهآهن جمهوری اسلامی ایران به بحث پرداختند. این ارائه ضرورت پرداختن به ساماندهی منظر ریلی را از سوی راهآهن جمهوری اسلامی ایران مطرح کرد. مهندس حسینی بحث را با موضوعاتی از قبیل سابقه و چشمانداز راهآهن در ایران آغاز و تعامل شهر و ریل را به عنوان نگرشی جدید در حیطه راهآهن مطرح کردند که لزوم توجه به آن بایستی بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد. در این نگرش بحث منظر ریلی به عنوان نقطه مهمی در تعریف کیفیت نوع تعامل مردم با شهر است. که منجربه گذار از رویکرد تک بعدی خطوط راه آهن و رفتن به سوی توریـــسم ریـــــلی میگردد. مهندس حسینی منظر ریلی را بعنوان پدیدهای میان رشته ای مطرح کردند که بایستی چالشهایی نظیر آشفتگی بصری، ناهنجاری های کالبدی، بی توجهی به مناظر مهم و استراتژیک، نادیده گرفتن منظر ریلی در خوانایی شهرها را ساماندهی کند. بنابه گفته ایشان هدف از توسعه منظر ریلی افزایش جاذبه حملونقل ریلی در عین تعامل با شهر است. در نگاه سیستمی ایشان، ساماندهی منظر ریلی بخشی از ارتقاء کیفیت خدمات لحاظ میشود که غفلت از آن موجب نقص در بخشی از فرآیند سیستم خواهد بود. با توجه به آنچه گفته شد ضرورت پرداختن به موضوع منظر ریلی برای راهآهن جمهوری اسلامی ایران شدت میگیرد و پروژه برنامه مدیریت و ساماندهی منظر دیداری مسیرهای ریلی تهران (مسیر 15 کیلومتری در مسیرهای تهران- ری و تهران- تپه سفید) و مشهد (مسیر 5 کیلومتری از ایستگاه مشهد به سمت تهران) را بعنوان پایلوت در راستای تحقق همان دیدگاه به مشاور واگذار شده است.
نمایه 4 سخنرانی آقای مهندس حسینی: معاون اداره کل ساختمان و تأسیسات راه آهن ج.ا.ا، 9/12/1396
2-2- مهندی علیقارادشی؛ مدیر کل اداره مهندسی و نظارت راهآهن ج.ا.ا
دومین سخنران این قسمت آقای مهندی علیقارادشی مدیر کل اداره مهندسی و نظارت راهآهن جمهوری اسلامی ایران بودند. ایشان به ابعاد منظر راههای ریلی شهری و برون شهری
(با رویکرد بومی‌سازی) پرداختند. در ابتدا با گریزی به تعاریف منظر به لحاظ قانونی و علمی، پایبندی به اصل اصالت دادن به منظر بومی را در قالب دو اصل ذیل مطرح کردند:
- بهرهگیری از ویژگیها، پتانسیلها، فرهنگ ساخت و مصالح بومی در ساماندهی منظر
- توجه به شخصیت و هویت منظر بومی
ایشان با اشاره به مخاطبین منظر از جمله مسافران و ساکنین مجاور، بیان کردند که ساکنان بیش از مخاطبان گذری حق مداخله در محدودههای بلافصل مسیر ریلی را دارند و مسافران بیشتر با ادراک ذهنی و ماندگاری و خاطرهسازی مسیر درگیر هستند. در ادامه ایشان به مزایای حمل و نقل ریلی پرداختند و طرح مسأله را با معیارهای طراحی منظر ریلی مورد واکاوی قرار دادند این معیارها شامل:
- توجه به تأثیرات زیستمحیطی، اجتماعی و اقتصادی
- استفاده از خطوط و فرمهای طبیعی
- طراحی هماهنگ و خوانا
- حفظ هویت
با بررسی تجارب خارجی منظر ریلی از جمله فیلادلفیا، رتردام، سانتاکروز و غیره و بررسی تجارب داخلی منظر ریلی از جمله مسیر ریلی جنوب، شهرهایی که توسط راهآهن شکل گرفتهاند (فریمان، اندیمشک و بندر ترکمن)، ایستگاه راهآهن سیمین دشت و غیره، بحث خود را به پایان رساندند.
نمایه 4 آقای مهندس علیقارداشی، مدیر کل مهندسی و نظارت راهآهن ج.ا.ا ، 9/12/1396
2-3- دکتر باقری؛ مشاور محترم وزیر و عضو هیئت علمی دانشکده مهندسی راهآهن
در ادامه آقای دکتر باقری مشاور محترم وزیر و عضو هیئت علمی دانشکده مهندسی راهآهن به بیان نکاتی از قبیل اینکه بحث منظر ریلی ابتدا در حوزه جاده آغاز گردید که منجربه تدوین ضابطه منظر جادای در دانشگاه شهید بهشتی شد. بعد از آن موضوع ساماندهی منظر مسیر ریلی در دانشگاه علم و صنعت دنبال و مورد استقبال قرار گرفت. دکتر باقری سپس با بیان تفاوتهای ریل و جاده، این دو مقوله را مورد بحث و بررسی قرار دادند. ایشان با اشاره به اینکه مبحث ریل و منظر آن هماکنون مورد تأکید دانشکدههای معماری و راهآهن (بویژه در دانشگاه علم و صنعت) است بر تولید محتوی توسط متخصصین این دو حوزه تأکید کردند. در این راستا روی امضای مفاهمه همکاریهای علمی میان رشتهای بین دانشگاهها و دانشکدههای مرتبط با موضوع و فعالیتهای بین رشتهای در حوزههای ساماندهی مسائل و معضلات مسیرهای ریلی در درون شهر و برون شهر اشاره داشتند. اقدام به امضای مفاهمه همکاری میان دانشکده معماری و دانشکده راهآهن در دانشگاه علم و صنعت ایران را متذکر شدند.
نمایه 5 سخنرانی دکتر مرتضی باقری عضو هیات علمی دانشکده مهندسی راهآهن، دانشگاه علم و صنعت ایران و مشاور وزیر
2-4- مهندس ضیایی مهر مدیر کل راهآهن خراسان رضوی
سخنران بعدی این جلسه آقای مهندس ضیایی مهر مدیر کل راهآهن خراسان رضوی با عنوان چالشهای مسیر ریلی تهران- مشهد بود ایشان با اشاره به معرفی راهآهن خراسان، مسیرهای منتهی به مشهد، میزان مسافر جابجا شده از طریق قطار به مشهد را مورد بررسی قرار دادند (حدود 30 درصد از کل مسافران وارده به شهر مشهد از طریق راهآهن خراسان تردد میکنند). مهندس ضیایی مهر اشاره کردندکه راهآهن خراسان رضوی رتبه اول را در جابجایی مسافر ریلی کشور در سال 1395 داشتهاست.
نمایه 6 سخنرانی آقای مهندس ضیایی مهر مدیر کل راه آهن استان خراسان- 9/12/1396
در این ارائه چالشهای مرتبط با کنشگرهای مسیر ریلی بشرح زیر مورد بررسی قرار گرفت؛
ساکنین حاشیه راهآهن
- حذف آلایندههای صوتی و لرزشی ناشی از سیر قطارها
- محیط زیست سالم
- دسترسی ایمن و راه ارتباطی مناسب با سمت دیگر ریل
- عدم ایجاد شکاف در بافت شهری
- بازنگری در قانون حریم ریلی
مسافرین
- سفری سبز و ایمن
- چشمانداز زیبا منطبق با هویت فرهنگی و هنری هر شهر
متولیان راهآهن
- ایمنی سیر قطارها
- مدیریت منابع و حمایت از محیط زیست
پس از شرح چالشها، مهندس ضیاییمهر به اقدامات صورت گرفته جهت تعدیل چالشها پرداختند که به طور اجمالی چالشهای مذکور بیان شدهاند؛
- اصلاح تقاطعهای همسطح ریل و جاده (اقدام: احداث تقاطعهای غیرهمسطح جهت وسایل نقلیه)
- نیاز دسترسی عبور عرضی ایمن به طرفین ریل (اقدام: احداث زیرگذرهای عابر پیاده)
- کاهش آلودگیهای صوتی و زیستمحیطی ناشی از سیر قطار (اقدام: جوشکاری درز ریل)
- حفظ و ارتقاء ایمنی حریم ریلی (اقدام: یکسان سازی دیوارهای حریم ریلی)
- نارضایتی ساکنین حاشیه ریل ناشی از اجرای قانون ایمنی حریم راه و راهآهن (اقدام: بازنگری در قانون ایمنی حریم راه و راهآهن)
- عدم زیبایی بصری حریم ریلی (اقدام: زیباسازی بصری حریم ریلی ورودی شهر)
- وجود انواع نخالههای ساختمانی و زبالههای ایجاد شده از طرف ساکنین حاشیه ریل (اقدام: تعامل با شهرداری)
اقدامات مورد اشاره ایشان در تعدیل مسائل و کاهش معضلات مسیرهای ریلی درونشهری رویکردها و تجارب مناسبی را در ساماندهی مسیرهای ریلی در اختیار قرار میداد مه پایانبخش مباحث مطروحه ایشان بود.
2-5- مهندس محمدی معاون محترم اداره کل راهآهن استان تهران
آقای مهندس محمدی معاون محترم اداره کل راهآهن استان تهران با معرفی خطوط اداره کل راهآهن تهران، به مسیرهای ریلی موجود و در حال احداث با مبدأ (/مقصد) تهران پرداختند. سپس با معرفی مشخصات مسیرهای ریلی محصور شده توسط شهر در تهران، محدودههایی را که نیازمند دیوار کشی فوری هستند را مطرح کردند. مهندس محمدی با اشاره به مهمترین نقاط حادثه خیز در مسیرهای ریلی تهران (16 نقطه) به چالشهای مواجهه با دیوار کشی برای کاهش حادثه خیزی اشاره کردند که بطور اجمالی چالش های مذکور در ذیل آمده اند:
- نارضایی های مردم ساکن مجاور نرده و یا دیوارحریم، ناشی از تقسیم شدن منطقه به دو بخش شمالی - جنوبی و یا غربی - شرقی و تاثیر سوء آن در روابط اجتماعی و تبادلات فرهنگی مردم و بعضا کاهش ارزش زمین میگردد.
- بعضی از مردم در مناطق نرده کشی شده تقاضای احداث دیوار و نیز برخی دیگر، از مناطق دیوار کشی شده تقاضای احداث نرده – به دلایل متعدد- دارند.
- بعد از ایجاد دیوار یا نرده مکانی امن برای معتادین و کارتن خوابها ایجاد می گردد.
- در بعضی نقاط، گذر گاه مناسب جهت عبور عرضی ایجاد نشده است.
- بروز مشکلات امنیتی در زیرگذرها بویژه در تاریکی شب.
- عدم تمایل مردم منطقه به استفاده از روگذر بدلیل ارتفاع زیاد و تعدد پله ها.
نمایه 7 سخنرانی مهندس محمدی، معاون اداره کل راه آهن استان تهران- 9/12/1396
با توجه به چالشهای فوق، مهندس محمدی پیشنهاداتی را جهت تعدیل چالشها ارائه دادند که در ذیل به آنها اشاره شده است؛
- ایجاد موانع سازگار با ذائقه فرهنگی مردم منطقه جهت جلوگیری از عبور عرضی از خط.
- تدارک امکانات مناسب همچون پله برقی و روشنایی کافی در پلها و زیرگذرها.
- امکان مسدود نمودن شبانه عبورگاهها به دلایل امنیتی.
- تدوین و آموزش فرهنگ زندگی در کنار خطوط به مردم منطقه.
- ایجاد فضای بازی و تفریحی متناسب با تراکم جمعیتی در مناطق مجاور خطوط در محدوده شهری توسط شهرداری ها.
پایان بخش مباحث آقای مهندس محمدی ذکر خاطرهای جذاب از تجارب طولانی خود در صنعت راهآهن بود که ریشه در فرهنگ و علاقه عامه مردم داشت. او به دعوت از دهقان فداکار (مرحوم ریزعلی خواجوی) بعنوان همکار راهآهن در نمایشگاه فعالیتها و ارتباطات مردمی در غرفه راهآهن اشاره کرد که با استقبال بیسابقه و علاقمندی مردم و مصاحبه و دیدار دهقان فدارکار بود که حکایت از علاقه و خاطره خوب مردم از راهآهن دارد.
نمایه 8 مرحوم ریزعلی خواجوی (دهقان فداکار)
در انتهای صحبت سخنرانان اشاره شده خلاصه و سنتز مباحث ارایه شده توسط دبیر جلسه اقای دکتر رضا خیرالدین صورت گرفت و بخش نخست نشست به پایان رسید و در ادامه حضار به استراحت و پذیرایی و بحث حضوری پرداختند.
نمایه 9 بحث حضوری شرکت کنندگان در زمان استراحت و پذیرایی
در زمان استراحت فاصله بین دو جلسه و مباحث حضوری فرصتی بود تا مدیران و متخصصین به بازدید از آتلیه طرح مدیریت و ساماندهی منظر ریلی پرداختند که آقای مهندس زند به توضیح فرآیند و پیشرفت کار طرح و نیز رویکردهای اصلی برای طراحی راهبرد طرح در دو قسمت مشهد و تهران پرداختند.
نمایه 10 توضیحات آقای مهندس زند، مشاور عالی و عضو شورای راهبردی طرح مدیریت و ساماندهی منظر ریلی، 9/12/1396
نمایه 11 مدیران و متخصصین مسائل شهر و صنعت راه آهن در بازدید از آتلیه طرح ساماندهی منظر ریلی 9/12/1396
در ادامه بازدید از آتلیه طرح، آقای مهندس مختارزاده مدیر تعامل شهر و ریل اداره کل ساختمان و تأسیسات راهآهن به بیان نکاتی در زمینه تعیین محدوده های مورد مطالعه طرح و اولویت های کارفرما در ساماندهی محورهای مورد مطالعه پرداختند و ضرورت هایی از نحوه مطالعه مسیر را روی مسیرهای مورد مطالعه پروژه تشریح کرده و اولویتهایی را در قسمتهایی از مسیرهای ریلی منتهی به ایستگاه تهران روی نقشههای طرح به حاضران توضیح دادند.
نمایه 12 توضیحات آقای مهندس مختارزاده، مدیر تعامل شهر و ریل اداره کل ساختمان و تأسیسات راه آهن به حاضران در آتلیه طرح روی مشخصات و اولویت های مسیرهای مورد مطالعه طرح ساماندهی منظر ریلی، 9/12/1396
3- مباحث جلسه دوم: " کنشها و رویکردهای ساماندهی منظر ریلی"
3-1- دکتر آل هاشمی؛ عضو کمیته راهبردی پروژه مطالعاتی "برنامهریزی مدیریت و ساماندهی منظر دیداری خطوط ریلی کشور"
این جلسه با ارائه خانم دکتر آل هاشمی آغاز شد، ارائه خانم دکتر آل هاشمی با عنوان منظر ریلی نگاهی نو به راهآهن، به مفهوم سازی منظر ریلی و مطالب مرتبط به آن پرداختند خانم دکتر آل هاشمی با تعریف منظر آن را بعنوان دیدهای عینی- ذهنی معرفی کردند و راهآهن را صحنه و بستر شکل گیری روایات، داستان ها، سرگذشت ها و سرنوشت ها قلمداد کردند. ایشان بحث خود را با هنرمندی با خوانش تخصصی و منظرین داستان دهقان فداکار آغاز و ادراک منظرین از رابطه شهروندان با عبور قطار و راهآهن را بازگویی کرد.
نمایه 13سخنرانی دکتر آل هاشمی، داستان ریزعلی خواجوی و خوانش منظرین آن
دکتر آل هاشمی منظر ریلی را رویکردی چند بعدی بیان کردند که پدیدهای اجتماعی- تکنیکی است که مسافران ریلی را همسان با مجاورین مسیر ریلی در نظر میگیرد. بنابر اظهار ایشان در رویکرد چند بعدی منظر، منظر ریلی به عناصر و مؤلفههای بصری خلاصه نمیشود و مؤلفههای زیستمحیطی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و ارزشهای ذهنی در آن اهمیت مییابد. طبق این تعریف مؤلفههای منظر ریلی عبارتند از: مؤلفههای طبیعی، فرهنگی، تاریخی، مردمی- اجتماعی و مؤلفههای انسانساز.
دکتر آل هاشمی با مفهومسازی منظر ریلی، به تعریف ساماندهی منظر ریلی اشاره کردند؛ مقصود از ساماندهی منظر ریلی شناخت و خوانش منظر، ارزشگذار مولفههای مختلف آن و نمایاندن و ساماندهی دید به سمت آنها و ادراک از آنهاست.
در این ارائه بر اساس تعریف فوق، ساماندهی منظر ریلی نیازمند بکارگیری اصولی به شرح ذیل است؛
- پایبندی به اصل کل نگری منظر و به رسمیت شناخت مؤلفه های متنوع شکل دهنده به آن
- پایبندی بر اصل پیوستگی منظر در ابعاد مختلف
- پایبندی بر اصل مداخله حداقلی در منظر (minimal intervention) در ساماندهی منظر ریلی
- پایبندی به اصل اصالت دادن به منظر بومی و اصالت بخشیدن به بوم
- پایبندی به اصل اصالت بخشیدن به ادراکات مختلف از منظرریلی
الف ) ادراک ساکنین و مخاطبین اطراف مسیر ریلی
ب ) ادراک مسافرین یا استفاده کنندگان خط آهن از محیط اطراف
بنابه گفته دکتر آل هاشمی، پایبندی و بکارگیری اصول فوق نیاز به تغییرات ساختاری در ارکان سازمانی و رویکردی دارد که از جمله آن میتوان به موارد زیر اشاره کرد؛
- تغییر نگاه به راهآهن
- تغییر در ترکیب گروه و چارت سازمانی طراحی و مدیریت مسیرهای ریلی
- ایجاد یکپارچگی و پیوند میان سازمانها و ارکانهای متنوع تأثیرگذار و تأثیرپذیر
- یافتن روشهایی برای بهبود مشارکت با ساکنین و منتفعان
- کاهش تأثیرات نامطلوب اجتماعی- محیطی
3-2- مهندس منصور زند؛ مشاور عالی طرح ساماندهی منظر ریلی
پس از مفهومسازی منظر ریلی و ساماندهی آن توسط خانم دکتر آل هاشمی، مهندس منصور زند ارائه خود را با عنوان فرآیند چند سطحی هدف گذاری تا برنامه ریزی در ساماندهی منظر ریلی آغاز کردند. مهندس زند با ارائه مطالبی در زمینه اهمیت منظر ریلی، مهمترین و ایمنترین وسیله نقلیه مسافرت خانوادگی را، قطار خواندند که همواره موجب خاطرهسازی برای مخاطبان شده است. اما در عین حال خط آهن شهر و محله ها را دوپاره می کند ، خانه های کنار خط آهن نمای خوب ندارند. کنار خط آهن زبالهی بیشتری دیده می شود. خانه های کنار خط آهن ارزش کمتری دارند. کنار خط آهن جرایم بیشتری اتفاق می افتد. مهندس زند با اشاره با رویکرد و راهحل فعلی متولیان در خصوص چالشهای مذکور (دیوار کشی حریم راهآهن) به دنبال راهحلی دیگر بودند.
مهندس زند در ادامه فرآیند هدف گذاری پروزه مطالعاتی برنامهی مدیریت و ساماندهی منظر دیداری مسیرهای ریلی کشور، را ارائه کردند که به صورت زیر است؛
آرمان خود را از قانون و مقدسات آموختیم. هدف خود را از طرحهای شهرسازی برداشتیم. خط مشی را از دولتمردان و مدیران شهر خواستیم.
مردم ومتخصصان هم روشها را گفتند اما راهبرد نداشتیم و نمی دانستیم راهبرد ها چگونه ساخته می شود ؟
در ادامه مهندس زند به نحوه تدوین راهبردهای پروژه مطالعاتی مذکور اشاره کردند.
راهبردهایی تدوین کردیم که بر اساس :
* توان ها و محدودیت های راه آهن باشد،
* خواست مخاطبان و ساکنان باشد ،
* خواست مدیران و تجربههای آنان باشد،
* فرصت ها و تهدیدهای فعالیت راه آهن باشد،
تحلیل یکپارچه از مساله ضرورت دارد.
سپس با ارائه تحلیل یکپارچه از بستر مسیرهای ریلی راهبردهای را در چهار دسته تدافعی، اقتضایی، اطباقی و تهاجمی که هریک ویژگیهای خاص خود را دارند ارائه کردند که در مستندات مطالعات طرح بر حسب شرایط هر یک از مسیرهای مورد مطالعه بطور مبسوط به آنها پرداخته شده است.
3-3- آقای دکتر رضا خیرالدین، دبیر نشست و مجری طرح ساماندهی منظر ریلی
ارایه سوم این نشست مرتبط به آقای دکتر رضا خیرالدین، دبیر و مجری طرح بود که با عنوان نگاهی به تعامل شهر و راه – آهن؛ چالش ها و مسائل ساماندهی منظر مسیرهای ریلی (موردکاوی مسیرهایی در تهران و مشهد) آغاز شد. دکتر خیرالدین با معرفی مسیرهای مورد مطالعه پروژه مطالعاتی مدیریت و ساماندهی منظر دیداری مسیرهای ریلی کشور (در تهران و مشهد)، به نگرش اسناد فرادست در خصوص مسیرهای ریلی درونشهری پرداختند که غالبا نگرش آنها به صورت زیر خلاصه میشد؛
- مسیر ریلی بعنوان عنصر مزاحم و در تقابل با بافت مسکونی همجوار
- در نظر گرفتن مسیر ریلی و حرایم آن بعنوان پهنه غیر قابل مداخله
- رویکرد منفعلانه نسبت به مسیر ریلی و خواستار انتقال به بیرون شهر
دکتر خیرالدین با پرداختن به حوزههای مورد بررسی مسیرهای ریلی در سه سطح مداخله (حریم 17 متری)، بلافصل(100 متر بعد از حریم) و راهبردی (بعد از 117 متر)، کنشگران و همکاری آنها، نحوه مداخله و امکان مداخله، کیفیت و ماهیت برنامه ها و اقدامات را در هر یک از سه حوزه مذبور متفاوت دانست. این ارائه با بررسی چالشهای عمومی منظر مسیرهای ریلی در قالب الف) بصری و کالبدی فضایی، ب) عدم امنیت و فقدان ایمنی ناشی از گسست فضایی، ج) تنزل اجتماعی-فرهنگی و فضاهای بزه کاری، به بیان تصویری هر یک از چالشها پرداخت.
دکتر خیرالدین دسته بندی هر یک از چالشها را در قالب موارد زیر ارائه و مورد بحث و بررسی قرار داد؛
الف: اغتشاشات بصری
- ساخت و سازها و تراکم ساختمانی ناهماهنگ در بافت مجاور مسیر ریلی
- اغتشاش بصری در حریم اطراف مسیر ریلی، زباله ها و نخاله ها
- انباشتگی مسیر با ادوات و تجهیزات رهاشده
- کاربریهای بزرگ مقیاس در حوزه مداخله با جداره و نماهای رها شده
- مناظر نازل مراکز اسقاط و دپوی مصالح درکاربری‌های ناسازگار و بی سامان
- عدم رعایت حریم ریلی و تصرف آن در برخی نقاط
- انباشت زباله و نخاله در حریم مسیر ریلی
ب: گسست بافت شهری همجوار با مسیر ریلی
- ایجاد لبه های و فضاهای مسئله دار و غیر ایمن
- عدم رعایت حریم ریلی و تصرف آن در برخی نقاط و فضاهای ناایمن
- مداخله‌های موضعی مدیریت شهری در حوزه بلافصل (تملک پلاک‌ها در جریان نوسازی و تعریض معابر)
- فقدان جداره سازی های مشرف به مسیر
- فضاهای خالی بلاتکلیف در جداره مسیر ریلی
ج: تنزل اجتماعی مسیر و جداره ها (پیچیدگی های ساماندهی منظر ریلی: راه حل ها هم مسئله می شوند)
- معضلات و آسیبهای اجتماعی حتی در ابزارهای پیوند و یکپارچگی شهری
- فضای سبز در جداره مسیر ریلی بعنوان یک تهدید
- ناامنی و فقدان نظارت اجتماعی بر زیرگذرهای عابر پیاده برای اتصال بافت
- سیطره دیواره صلب حائل و دیوار یکنواخت جداکننده مسیر از بافت شهری
- فقدان یکپارچگی و همسویی سیاست‌ها و نیروهای مؤثر در منظر ریلی
- آلودگی صوتی مسیر ریلی و تأثیر آن بر کاربریهای نیازمند سکوت
- رهاشدن تقاطع در مسیر ریلی با شریانهای شهری به مثابه ظرفیتهای منظرین
نمایه 14 سخنرانی دکتر رضا خیرالدین مجری طرح ساماندهی منظر ریلی- 9/12/1396
پس از بیان چالشهای مسیرهای ریلی تهران و مشهد، دکتر خیرالدین به ساماندهی از مقیاس کلان تا خرد ( چشمانداز، اهداف کلان، اهداف خرد یا عملیاتی و راهبردها) پرداختند. در انتهای دکتر خیرالدین به شرح مختصری از ایدهها برای رفع چالشهای مذکور (نظیر استفاده از دیوارههای مشبک و شفاف به جای دیوار بتنی حریم و نورپردازی برخی عناصر و غیره) پرداختند.
4- پرسش و پاسخ و سنتز نهایی
پس از اتمام ارایه آقای دکتر خیرالدین و متولیان و متخصصین امور مدیریت شهری به بحثهای تکمیلی و نقدهای خود پیرامون مسایل بافتهای مجاور مسیرهای ریلی پرداختند. آقای مهندس علی خانی معاون برنامهریزی و هماهنگی سازمان نوسازی شهر تهران به نقش و جایگاه فضاهای ایستگاهی راهآهن در ادبیات و فرهنگ شهری پرداختند که ریشههای فرهنگی عمیقی در زندگی مردم و زمانها و داستانها نیز دارد. از دید ایشان مسیرها و ایستگاههای ریلی بعنوان بخشی از زیرساختهای شهر و برای شهر بشمار میروند. لذا انتظار این است که طرحهای ساماندهی اینها نباید منجربه محدود کردن حقوق مردم و روند نوسازی و روان سازی جریان نوسازی بافتها و خانههای مردم شود. در حالیکه تعیین برخی حریمها و محدودیتهای ناشی از آن عملا باعث رکود و تنزل بافتها و املاک نزدیک مسیرهای ریلی میشود. عدم هوشمندی در تدوین ضوابط و مقررات حریمهای ریلی ممکن است نتیجهای معکوس در پویایی و نوسازی بافتهای شهری شود. صحبتهای آقای مهندس خانی از سازمان نوسازی تهران پیرامون عدم توافق شهرداری و راهآهن در بازآفرینی و استفاده از فضاهای شده مسیر راهآهن غرب، راهآهن را مورد نقد قرار داد. ضرورت تعامل بیشتر بین کنشگران در تعامل شهر با مسیرهای ریلی شد.
نمایه 15 آقای مهندس علی خانی معانت برنامه ریزی و هماهنگی سازمان نوسازی شهر تهران، 9/12/1396
در ادامه پرسش و پاسخ حضار از جمله خانم دکتر ابراهیم نیا عضو هیأت علمی شهرسازی دانشگاه شهید بهشتی پیرامون موضوع منافع کنشگران و نحوه رعایت حقوق ساکنان بافتهای همجوار مسیرهای ریلی و امکان آن را مورد نقد قرار داد که با پاسخ و همفکری برخی دیگر از همکاران و متولیان تخصصی قرار گرفت.
خانم دکتر عرفانیان عضو هیأت مدیره شرکت عمران و بهسازی بافتهای شهری وزارت راه و شهرسازی نیز از منظر خاصی موضوع را نقد کرده و روی ارتباط ساماندهی منظر مسیرهای ریلی در نقش کلان خطوط و شبکه ریلی کشور پرداختند. تأکید ایشان روی همگرایی این موضوع با ابعاد کلانتر آن و انطباق آن با هدف توسعه کلان شکه ریلی بین شهرها بود.
نمایه 16 خانم دکتر عرفانیان، عضو هیات مدیره شرکت عمران و بهسازی بافت های شهری وزارت راه و شهرسازی 9/12/1396
پرسش و پاسخهای مختلف حضار و مدیران و متولیان بحث ساماندهی منظر ریلی پاسخ ها و توضیحاتی را در تعامل و تعارض بافتهای شهری با توسعه و ساماندهی مسیرهای ریلی را در برداشت که نهایتا شروع خوبی را برای همگرایی کنشهای مختلف در رابطه با شهر و ریل و همسویی و همکاری کنشگران مختلف توسعه شهری با توسعه ریلی را نوید میداد که میتواند در دستور کار نشستهای کاری و تصمیمسازانه بعدی توسط سیاستگزاران بخشهای تخصصی مدیریت شهری و توسعه شبکه زیرساخت های ریلی باشد.
|